19. júní - 19.06.1996, Blaðsíða 26

elda góðan mat ...
Um sjálfsmynd kvenna og sjálfsálit
Anna Valdimarsdóttir
Milli sjálfsmyndar okkar og sjálfsálits eru
náin tengsl. Sjálfsmyndin er sú mynd sem
viö höfum í huganum af okkur sjálfum og
sjálfsálitiö ræðst af því hvernig okkur geöjast aö
þessari mynd. Sjálfsmyndin byrjar aö þróast
snemma á ævinni og hún er samsett úr hugmynd-
um okkar um okkur sjálf, öllu þvi sem viö teljum
okkur vera eöa höfum fyrir satt um okkur sjálf.
Einn hluti sjálfsmyndarinnar eru staöreyndir sem
tiltölulega auövelt er aö sýna fram á hvort eru rétt-
ar eða rangar. Til dæmis: ég er kona; ég er hávax-
in; ég hef blá augu; ég er móöir; ég er auglýsinga-
teiknari; ég hef lágar tekjur; ég er gift. Annar hluti
sjálfsmyndarinnar eru hugmyndir sem ekki er jafn
auövelt aö sýna fram á hvort eru réttar eöa rangar,
t.d. ég er vel gefin; ég er ófríö; ég er heiðarleg; ég
er ómöguleg; ég er samviskusöm; ég er leiöinleg.
Eitt er þó sameiginlegt öllum þeim hugmyndum og
skoöunum sem sjálfsmyndin er samsett úr, og
þaö er aö engin þeirra er meöfædd.
Ekkert okkar kemur í heiminn með fyrirfram mót-
aöar hugmyndir um sjálft sig. Aö því leyti til erum
við öll „óskrifaö blaö" viö fæðingu. Þótt við fæö-
umst meö ákveðin líkamseinkenni og skapgerð
gerum viö okkur enga grein fyrir þeim sjálf í upp-
hafi. Viö lærum aö líta á okkur sem stelpu eöa
strák, lærum aö gera okkur grein fyrir augn- og
háralit okkar og viö lærum í gegnum samskipti
okkar viö aöra aö telja okkur dugleg, feimin, óþekk
eöa leiöinleg. Ogí samskiptum okkarviö heiminn í
kringum okkur þróast einnig hugmyndir okkar um
hvort það sé eftirsóknarvert aö vera eins og viö
erum, hvort það sé til dæmis eftirsóknarvert aö
vera rauöhærö eöa freknótt, feit, feimin eöa stór.
„Éger stór," segja börn gjarnan með þykkju ef ýjaö
er aö því aö þau séu lítil og þaö fer ekki á milli
mála að þau hafa myndað sér mjög ákveöna skoö-
un á því hvort sé eftirsóknarveröara aö vera stór
eöa lítill þótt þau séu ung aö árum.
Hver elur mig upp?
Fyrstu hugmyndirnar um sjálft sig fær barn frá
foreldrum sínum eöa öörum fullorðnum sem ann-
ast þaö og síðan fara leikfélagarnir einnig aö hafa
áhrif á hvernig barn upplifir sjálft sig. í barnæsku
mótast sjálfsmynd okkar sem sé af framkomu
annarra viö okkur og því sem okkur er sagt um okk-
ur sjálf. Barn sem er afskipt og nýtur lítillar hlýju og
umhyggju hlýtur aö draga þá ályktun, þótt þaö getí
ekki sett hana I orö, aö þaö skipti ekki máli og sé
lítils virði. Og barn sem á foreldra sem veita því at-
hygli og örva þaö til aö segja frá er líklegra til að
draga þá ályktun aö það sé áhugaverö og mikilvæg
persóna. Ég uppliföi skemmtilegt dæmi um þetta
þegar yngsti sonur minn var þriggja ára gamall.
Þegar hann kom niður stigann einn morguninn lýsti
hann yfir: „Ég er yndislegur. Pabbi minn segir aö
ég sé yndislegur." Börn trúa foreldrum sínum. Og
því hafa foreldrar ómetanlegt tækifæri til aö leggja
hornsteininn aö jákvæöu sjálfsáliti barna sinna á
meðan orö þeirra vega þyngra en orö félaganna og
alls kyns áróöur um hvernig fólk eigi að vera. For-
eldrar gera þaö meöal annars með því aö vera
óspör á hrós, láta börnin heyra hvað þau eru sér-
stök og hvaö okkur þykir vænt um þau. Ýmsir ótt-
ast reyndar aö hrós geti keyrt úr hófi og leitt til of-
metnaöar.
Almennt viöhorf var líka lengi vel þaö aö hlutverk
foreldranna væri fyrst og fremst aö kenna börnum
sínum góöa siöi svo aö þau mættu verða nýtir
þjóðfélagsþegnar. Til aö ná því markmiði ættu for-
eldrar aö vanda um viö börnin sín, benda á þaö
'sem miður færi en taka sem sjálfsagðan hlut þaö
sem þau geröu vel. En þaö er engin hætta á aö
börnin okkar ofmetnist viö hrós ef þess er jafn-
framt gætt að hvetja þau til að taka tillit til annarra
og setja sig í þeirra spor. Það skiptir máli aö aö-
greina hegðun og persónu barnsins þegar fundiö
er aö viö þaö. Tökum sem dæmi aö barn sé ófúst
að lána leikfélögunum dótiö sitt þegar þeir koma í
heimsókn. Meö því aö benda barninu á aö félag-
arnir verði leiöir og vilji ekki heimsækja þaö oftar
ef þeir fái ekki aö leika sér meö neitt kennum viö
barninu sitthvaö um hvaöa áhrif þess eig-
in hegðun hafi á framkomu annarra viö
þaö, án þess aö vega á nokkurn hátt aö
sjálfsmynd þess. Ef viö hins vegar köllum
barniö sjálft Ijótt eöa eigingjarnt er hætt
viö aö þaö veröi bæöi ringlaö og hrætt.
Þaö finnur aö þaö hefur falliö í áliti hjá
mikilvægustu persónunni í lífi sínu, og
finnur oft um leið vanmátt sinn gagnvart
því aö endurheimta ást og viröingu for-
eldris síns. Foreldrar sem meta sjálfa sig
aö verðleikum eru líklegri til aö stuöla að
jákvæöri sjálfsmynd barna sinna en for-
eldrar sem finnst þeir sjálfir standa öör-
um aö baki. Einnig skiptir miklu máli aö
foreldrar séu samkvæmir sjálfum sér.
Sömu reglur gildi I dag og í gær. Ef foreldri
missir aftur og aftur stjórn á sér þegar
síst skyldi er hætt viö aö heimurinn veröi æöi óút-
reiknanlegur I augum barnsins. Þaö öölast ekki trú
á eigin dómgreind og frumkvæði og finnst þaö lítt
hæft til að haga sér þannig aö aörir veröi ánægðir
með þaö. Börnum hættir til aö líta svo á að þau
verðskuldi þá framkomu sem aörir sýna þeim. Þaö
er ekki fyrr en viö vöxum úr grasi aö viö getum gert
okkur grein fyrir aö lítið sjálfsálit þarf ekki aö stafa
af því að við séum raunverulega öörum síðri, held-
ur kann þaö aö stafa af þvi aö viö skoðum sjálf
okkur af of miklu miskunnarleysi eöa vegna ákveö-
inna þátta I uppeldi okkar. En þaö er ekki þar meö
sagt aö viö séum varnarlaus fórnarlömb uppeldis-
ins, né heldur eru foreldrar okkar sökudólgar sem
hægt er aö skella skuldinni á ef viö erum ekki
ánægö með sjálf okkur. Þegar viö vöxum úr grasi
tökum við sjálf við uppeldinu á okkur.
Viö erum okkar eigin förunautar tuttugu og fjóra
tíma sólarhringsins. Og viö þurfum aö spyrja sjálf
okkur: Hvers konar förunautur er ég sjálfri mér? Er
ég strangur, kröfuharöur, húmorslaus förunautur,
tilbúinn að dvelja viö allt þaö sem miöur fer? Eöa
er ég mildur, kærleiksríkur förunautur, tilbúinn aö
vekja athygli sjálfrar mln á þvl sem gott er viö mig
og ég geri vel? Agi án kærleika gerir börnum ekki
gott. Sjálfsagi án kærleika gerir okkur fulloröna
fólkinu heldur ekki gott. Að leyfa okkur að njóta
þess sem viö gerum vel þýöir ekki aö viö lokum
augunum fyrir göllum okkar og veikleikum. Þvert á
móti, aö hampa sjálfum okkur og horfast I augu viö
aö viö þurfum stööugt aö vera aö bæta okkur fer
ágætlega saman. Og viö erum miklu líklegri til að
ná árangri meö sjálf okkur ef viö tileinkum okkur
24 19. júní
RIT KVENRÉTTINDAFÉLAGS ÍSLANDS