19. júní - 19.06.1996, Blaðsíða 62

Kynferdisleg areitm spurning um
öld og xrirðingu u/
Stefanía Traustadóttir
Á liðnum mánuðum hefur
umræðan um
kynferðislega áreitni verið
mjög áberandi. Því miður
var og er sú umræða um of
lituð vanþekkingu og þá
ekki síður fordómum
gagnvart þeim sem hafa
orðið fyrir ofbeldi af þessu
tagi. Setningar eins og „á
nú að banna fólki að
daðra“ eða „maður þorir
ekki lengur að sýna konu
að maður hefur áhuga á að
kynnast henni nánar“
heyrast og karlar hrista
haus og ræða hvort
jafnréttisbaráttan sé ekki
á villigötum. Hér á eftir
verður fjallað um
fyrirbærið kynferðislega
áreitni og þá eingöngu út
frá því hvernig það birtist í
samskiptum kynjanna á
vinnumarkaðinum. Það er
ekki þar með sagt að
kynferðisleg áreitni eigi
sér ekki stað á öðrum
sviðum samfélagsins, eins
og t.d. innan
skólakerfisins eða á
öðrum þeim stöðum þar
sem konur og karlar
mætast og eiga í
samskiptum hvert við
annað.
Efnahagslegt sjálfstæði er mikilvægt öllum.
Það að hafa aðgang að eigin aflafé skiptir
ekki bara máli hvað varðar slíkt sjálfstæði.
Það hefur líka áhrif á möguleika okkar til þátt-
töku, áhrifa og valda, bæði heima og heiman.
Launavinna hefur þá stöðu að hún aflar okkur
ekki einungis peninga til að kaupa salt í grautinn
heldur leggur hún oftar en ekki grunninn að eig-
in sjálfsmati og sjálfsvirðingu og því hvernig við
metum möguleika okkar t.d. til áhrifa og valda.
Þetta á ekki síður við um konur en karla. Þó að
allt að 78% íslenskra kvenna séu virkar í at-
vinnulífinu og um það bil helmingur þeirra í
fullu starfi þá er staða þeirra slík - í samanburði
við karla - að það er ekki hægt að tala um þátt-
töku ,,jafningja“ sem eiga sambærilega mögu-
leika, t.d. til launa og efnahagslegs sjálfstæðis.
Kynferðisleg áreitni er framkoma gagnvart kon-
um sém hefur viðgengist á vinnumarkaðinum
hér á landi, sem og annars staðar, um langan
tíma og af sumum verið talin ^eðlilegur" fórnar-
kostnaðar sem konur þurfi að greiða.
Hvað er áreitni?
Til að skilja betur hvað átt er við með hug-
takinu kynferðisleg áreitni er gagnlegt að átta sig
á fyrirbærinu áreitni. Það eru til margar skil-
greiningar - mismunandi nákvæmar eða yfir-
gripsmiklar - en hér er stuðst við skilgreiningu
þar sem fyrst og fremst er átt við áreitni sem
verður til í samskiptum á vinnustað og þau ein-
kennast af:
• Misnotkun á valdi eða stöðu.
• Andlegri kúgun og árás á sjálfsvirðingu og
sjálfsmynd einstaklingsins.
• Framkomu sem ætlað er að knýja einstak-
linga tii undirgefni, gera lítið úr þeim og
getur haft afdrifarík áhrif á framtíð þeirra
hvað varðar vinnu.
• Areitnin endurtekur sig, þ.e. hún á sér stað
aftur og aftur.
• Áreitnin er alltaf niðurlægjandi fyrir þann
sem fyrir henni verður og hefur neikvæð
áhrif á andlega og líkamlega heilsu hans.
• Það sem aðgreinir slíka framkomu frá daðri,
vinahótum eða stríðni er að hún er ekki vel-
komin, ekki gagnkvæm og aldrei á jafnréttis-
grundvelli.
Einstaklingar af báðum kynjum geta og hafa
orðið fyrir slíkri áreitni - en meirihluti
„þolenda" hafa hingað til verið konur. Það er
auðvelt að sjá félagslegar og efnahagslegar skýr-
ingar þess. Annars vegar hefðbundnar skilgrein-
ingar á ,,eðli“ og hlutverki kvenna, hugmynda-
fræði kynhyggjunnar sem skilgreinir konur fyrst
og fremst sem kynverur sem meina ,,já“ þegar
þær segja ,,nei“ o.s.frv. og hins vegar efnahags-
og pólitískt valdaleysi kvenna almennt og stöðu
þeiria á vinnumarkaðinum sem gerir þær að
auðveldri ,,bráð“. Vegna þessarar stöðu kvenna
fær áreitnin (eins og lýst er hér að ofan) á sig ein-
kenni kynferðislegrar kúgunar.
Hvað er þá kynferðisleg
áreitni?
Kúgun kvenna á sér mörg birtingarform, m.a.
líkamlega valdbeitingu, það að gera lítið úr getu og
gáfum kvenna, líkamlegum kröftum þeirra og sýna
þeim opið virðingarleysi. Kynferðislega áreitni er
hægt að skoða í þessu ljósi. Hún „verður til“ í dag-
legum samskiptum tveggja eða fleiri einstaklinga
sem vinna á sama vinnustað. Almennt má segja að
hugtakið sé skilgreint nokkuð opið og lögð áhersla
á rétt einstaklingsins til að ákveða sjálfur hvað
hann telur kynferðislega áreitni. Alþjóðasamband
frjálsra verkalýðssambanda hefur skilgreint kyn-
ferðislega áreitni út frá tveimur jafngildum sjónar-
miðum. Annars vegar er öll líkamleg áreitni, káf,
þukl og önnur snerting sem þeim sem iyrir verða
er á móti skapi. Líkamleg áreitni felur einnig í sér
nauðgunartilraunir. Hins vegar er munnleg
áreitni. Undir slíka áreitni falla kynferðislega nið-
urlægjandi athugasemdir, klámbrandarar og önn-
ur urnmæli sem beinlínis er beint gegn einum eða
fleiri starfsmönnum vegna kyns þeirra, svo sem
kröfur um samræði í krafti yfirmannsstöðu. Þá er
jafnframt lögð áhersla á að slík áreitni sá endurtek-
in og þeim sem fyrir verður á móti skapi. Daður
sem báðir aðilar eru sammála um er ekki kynferð-
isleg áreitni. Árið 1990 samþykkti Ráðherraráð ES
stefnumarkandi ályktun (resolution nr. EFT
90/C157/02) um vernd sjálfsvirðingar kvenna og
60 19.jÚní RIT KVENRÉTTINDAFÉLAGS ÍSLANDS