Fréttablaðið - 09.04.2011, Blaðsíða 24

24 9. apríl 2011 LAUGARDAGUR
Jón Ásgeir Jóhannesson er alveg með það, sá hitti naglann á
höfuðið hjá Sveppa og Audda um
daginn. „Auðvitað er þessi tími
eftir hrun búinn að vera ekkert
skemmtilegur tími,“ sagði hann.
Hárbeitt analýsa hjá Jóni. Ekki
eins gaman eftir að þjóðin var
„tekin“ eins og Auddi segir og sér-
staklega lítið gaman núna þegar
þjóð Ragnars Reykáss sem hefur
hringsnúist í stofustólnum þarf að
taka afgerandi ákvörðun.
Eins og kemur fram í þeirri
góðu bók Rannsóknarskýrslu
Alþingis var þjóðin „tekin“ síð-
asta eina og hálfa árið fyrir hrun.
Þegar bankarnir og útrásarfyrir-
tækin gátu ekki lengur fjármagn-
að sig erlendis. Þá voru góð ráð
dýr, en útrásarvíkingarnir fundu
sannkallað þjóðráð: Að gerast inn-
rásarvíkingar og halda fyrirtækj-
um sínum á floti með sparifé og
eignum fólksins í landinu. Hófst
nú „takan“ mikla með smölun
fjár í réttir útrásarfyrirtækj-
anna, banka og sjóði. Farið var á
milli byggðarlaga með fundi sem
minntu meira á samkomur hjá
Krossinum en viðskiptafundi eins
og nýlegar hörmungarsögur bera
vitni um. Endurfjármögnun var
töfraorðið og farið var hamförum
í skuldsetningu fyrirtækja. Mest-
allt fémætt í landinu var ryksug-
að upp. Sorglegt að á þessum tíma
vissu ráðamenn að staða gömlu
bankanna var vonlaus. Fyrrver-
andi seðlabankastjóri hefur marg-
lýst því yfir að hann hafi vitað
það. Eðlilegt að bankastjórinn í
banka bankanna viti þetta fyrst-
ur og ríkisstjórarnir vissu það í
upphafi hrunársins. Datt engu
þeirra í hug að stöðva landhreins-
unina? Staðan væri mun betri ef
þetta hefði verið stöðvað fyrr,
þar hefði munað mikið um hvern
mánuð. Ég var t.d. ekki „tekinn“
fyrr en seint um sumarið. Þá fór
ég til ráðgjafa míns hjá bankan-
um og bað hann að losa það sem
hægt væri og kaupa gjaldeyri.
Hann taldi mun betra fyrir mig
að leggja þetta inn á erlendan
skuldabréfasjóð. „Hvað er á bak
við hann?“ spyr ég. „Breitt safn
skuldabréfa frá stórum traust-
um erlendum fyrirtækjum, þá
færðu vexti á féð en getur allt-
af losað það.“ O.K. segi ég. Þetta
var gaman, sloppinn frá íslensku
undrafyrirtækjunum, sem ég
hafði reyndar sem reglu að eiga
aldrei neitt í eins og ráðgjafi minn
vissi mætavel. Svo hrynja bank-
arnir en ég er hinn rólegasti. Eftir
hrun kemur í ljós að svo til allt er
tapað. Í sjóðnum reyndust vera
skuldabréf í erlendri mynt gefin
út af Baugi. FL Group og fleiri
íslenskum útrásarfyrirtækjum,
einskis virði pappírar. Ekki mjög
gaman. Tjón mitt þó bærilegra en
þeirra sem voru narraðir til að
skuldsetja sig. Því miður er þetta
bara ein ljót saga af tugum þús-
unda um hvernig fólk var lokkað,
ginnt og platað í stærstu hreins-
unum íslandssögunnar.
Skúringarnar fengu að fara
fram átölulaust og þessa vegna
er miklu minna gaman á Íslandi í
dag. Miklu minna gaman að hafa
ekki lengur efni á þotu, snekkju,
bíl, reiðhjóli, skóm... miklu miklu
minna gaman.
Því miður fyrir þjóðina voru
líka settar upp afkastamiklar
fjársugur utan landsteinanna.
Vefreikningar með óeðlilega háa
vexti, hannaðir til að ná pening-
um beint af óupplýstu fólki á Eng-
landi og í Hollandi. Eftir hrun
vildi þetta fólk peningana sem
það lagði í svikamylluna til baka.
Skiljanlegt, sérstaklega í ljósi þess
að þeir sem áttu inni á reikning-
um í bönkunum hér fengu borgað
upp í topp. Ekkert þak á því, bara
tekið risavaxið erlent lán sem allir
borga saman, líka þeir sem áttu
engar innistæður, bara skuldir
sem tvöfölduðust. Stjórnvöld lof-
uðu strax að semja um að borga
tap enskra og hollenskra spari-
fjáreigenda. Ergo: Eftir að vera
„tekin“ í hreinsuninni, og „tekin“
aftur í endurreisninni, á fólk að
borga það sem svikahrappar þess
náðu erlendis. Engin furða hvað
stólpípan er orðin vinsæl.
Ég hef snúist eins og skopp-
arakringla í Icesave-málinu enda
býsna snúið mál, „lose-lose situa-
tion“. Annars vegar að borga
óræða en stóra upphæð sem við
eigum ekki fyrir og ber kannski
ekki að borga. Hins vegar að lenda
í frystikistu alþjóða fjárvaldsins ef
við förum dómstólaleiðina. (Fyrstu
einkenni kuldans; nístandi skort-
ur á brúðkaupsboðskorti á Bessa-
stöðum.) Praktíska spurningin er
hvor leiðin felur í sér stærra tap
og ekki er svarið við því á hreinu.
Kannski er sjálfsvirðingin það
eina sem hægt er að bjarga í Ice-
save-atkvæðagreiðslunni. Ég þarf
þá bara að velja hvort ég vil bjarga
virðingu íslenskra stjórnvalda eða
minni eigin. Eftir það sem á undan
er gengið verður það auðvelt val.
Ég hef snúist
eins og skoppara-
kringla í Icesave-málinu
enda býsna snúið mál
Já, það er ekki eins gaman eftir...
Þegar forseti Íslands, herra Ólaf-ur Ragnar Grímsson, veitti
þjóðinni kosningaréttinn í fyrra gaf
hann Íslendingum tækifæri til að
spara sjálfum sér meira en fjögur
hundruð og fimmtíu þúsund millj-
ónir króna(!) fyrir tilstilli samn-
inganefndar Lee Buchheits. Okur-
kjör höfðu verið þvinguð fram með
ofbeldi og hótunum en fengu samt
grænt ljós frá meirihluta Alþing-
is. Allir vita núna að án yfirvof-
andi beinnar íhlutunar þjóðarinn-
ar hefðu engin betri tilboð komið í
hús. En þau fóru að berast á færi-
bandi bæði fyrir og eftir þjóðarat-
kvæðagreiðsluna um Icesave fyrir
ári. Sparnaðinn má rekja beint til
forseta Íslands. Enginn hafði vald
til þess að færa þjóðinni rétt sinn
til þjóðaratkvæðagreiðslu um afar-
kostina nema hann.
Lifandi réttindi
Forseta Íslands hefur þrisvar sinn-
um tekist að vekja stjórnarskrár-
varinn málskotsrétt forsetaemb-
ættis íslenska lýðveldisins upp
frá dauðum. Því ónotuð réttindi
eru dauð réttindi. Í þessu tilfelli
atkvæðaréttindi íslensku þjóðar-
innar sem stjórnarskráin fól forset-
anum að tryggja henni. Tæp 40% af
ákvæðum stjórnarskrárinnar fjalla
beint um forseta Íslands [2.-30. gr.].
Strax í 2. gr. segir: „Alþingi og for-
seti Íslands fara saman með lög-
gjafarvaldið“. En þýðingarmest er
þessi: „[...]Nú synjar forseti laga-
frumvarpi staðfestingar, og fær það
þó engu að síður lagagildi, en leggja
skal það þá svo fljótt sem kostur
er undir atkvæði allra kosningar-
bærra manna í landinu til sam-
þykktar eða synjunar með leyni-
legri atkvæðagreiðslu[...]“ [26].
Með því að vekja málskotsrétt-
inn upp frá dauðum undirstrikaði
forsetinn virðingu sína fyrir þjóð-
inni sjálfri og valdinu sem henni
ber. Um leið tempraði hann mein-
semdirnar í alræði framkvæmdar-
valds og þings. Og nú liggur mun
betri samningur á borðinu. Sem
betur fer var þessi eini beinkjörni
þjóðhöfðingi til staðar til að bjarga
málum þegar á þurfti að halda. Sem
sameiningartákn. Merkisberi. Lýð-
ræðisvörður þjóðarinnar. Við skul-
um athuga að forsætisráðherra er
„bara“ einn maður. Halldór Lax-
ness var „bara“ einn maður. Snorri
Sturluson var „bara“ einn maður.
Og Jón Sigurðsson. Er forseti
Bandaríkjanna annað en „bara“
einn maður?
Segja má að með framvísun
mála til þjóðarinnar þjálfi forset-
inn Íslendinga í þjóðaratkvæða-
greiðslum og skapi þýðingarmikla
hefð sem furðulegt er að hafi ekki
í raun hafist miklu fyrr. Ef til vill
skilur forsetinn embætti sitt betur
en fyrirrennararnir. Og stjórnar-
skrána. Sem virðist hafa verið
mistúlkuð allt frá 17. júní 1944. En
þótt óteljandi valdamenn hafi vís-
vitandi lesið stjórnarskrána vit-
laust sér í hag breytir það henni
ekki. Þú breytir ekki embætti með
því að beita því. Þú breytir ekki
stjórnarskrá með því að fara eftir
henni.
Hreint lýðræði
Frá því frú Vigdís Finnbogadóttir,
fyrrverandi forseti Íslands, þurfti
að þola hótanir og svívirðingar frá
hinum handhöfum löggjafarvalds-
ins á þeirri stundu sem hún íhug-
aði að vísa EES-samningnum í
þjóðaratkvæði hefur ný sýn á lýð-
ræðið orðið til: Sú krafa að færa
valdið ennþá nær fólkinu. Íslend-
ingar hefðu vel getað kosið um það
að ganga í EES-samstarfið sem
hefur verið einn mesti happafeng-
ur þjóðarinnar. Að ganga í Nató.
Að leyfa bjórinn eða afnema ein-
okun RÚV. Að einkavæða bankana
á sínum tíma. Um þátttöku Íslands
í Íraksstríðinu. Eða um eftirlauna-
forréttindi stjórnmálastéttarinnar
íslensku.
Almennir borgarar Vesturlanda
hafa undanfarna áratugi horft
upp á hvernig firring og forrétt-
indavæðing stjórnmálastéttar-
innar hefur smám saman orðið að
stærstu meinsemd fulltrúalýðræð-
isins: Hvernig sumir þjóðkjörnir
fulltrúar virðast halda daginn eftir
kjördag að þeir viti allt betur en við
hin. Hvernig þeir loka sig af, valsa
um stjórnkerfið eins og þeir eigi
það í fjögur ár, skammta sjálfum
sér fjarstæðukennd forréttindi og
tala niður til Hæstaréttar Íslands.
Þjóðaratkvæðagreiðslur eru ein
besta lækningin við þessu meini.
Ekkert er lýðræðislegra en bein
atkvæðagreiðsla þjóðar. Hreinna
lýðræði er ekki til.
Orðið lýð-veldi þarf ekki að
útskýra fyrir neinum sem er læs.
Þjóðin á valdið. Hún á lýðræðið.
Fólk eins og ég og þú. Hvað óttast
menn? Íslensku þjóðina? Lýðveldið?
Ég hvet þig til að mæta á kjörstað
og nota skynsamlega valdið í þínum
atkvæðisrétti sem forsetinn færði
þér. Forseti lýðveldisins stendur
með þjóðinni. Hann hlaut að gefa
henni síðasta orðið.
Þjóðin fékk síðasta orðið
Ný stjórnarskrá og nýtt Ísland virðist eiga að vera leiðar-
ljós stjórnlagaráðs sem nú hefur
komið saman. Þetta nýja Ísland
á að rísa úr rústum hins gamla
sem hrundi 2008, einkum vegna
gallaðrar stjórnarskrár. Reynd-
ar hefur aldrei verið sýnt fram á
með viðhlítandi rökum að stjórn-
arskrá eigi þar neina sök. Rann-
sóknarnefnd Alþingis hefur hins
vegar (einkum í þeim hluta sem
fjallar um siðferði og starfs-
hætti) lagt áherzlu á að orsök
þess ófarnaðar sem gengur
undir heitinu „hrunið“ liggi ekki
sízt í virðingarleysi fyrir lögum
og reglum, jafnt í stjórnarhátt-
um sem viðskiptalífi, og birtist í
stöðugri viðleitni til að finna leið-
ir framhjá þeim. Þetta eigi jafnt
við þröngar lagareglur sem sið-
ferðileg viðmið.
Nú er skipun stjórnlagaráðs
stjórnarskrárbrot, eða a.m.k.
gróf stjórnarskrársniðganga þar
sem löggjafinn hefur með henni
gengið inn á svið dómsvaldsins
og breytt ákvörðun Hæstaréttar
sem er endanlegur dómur eða að
minnsta kosti ígildi dóms. Þetta
er nánar útlistað í grein minni í
Fréttablaðinu 16. marz sl. Með
þessu hafa stjórnlagaráðsmenn
að einum frátöldum samsamað
sig þeim sem sniðgengu lög og
siðferðisviðmið og áttu drýgstan
þátt í hruninu. – Er þetta leiðar-
ljós hins nýja Íslands?
Ný stjórnarskrá –
nýtt Ísland
Stjórnlagaráð
Sigurður
Líndal
prófessor
Icesave
Ragnar
Halldórsson
ráðgjafi
Icesave
Sverrir
Björnsson
hönnuður í Noregi
CINTAMANI
WWW.CINTAMANI.IS
Með því að vekja málskotsréttinn upp frá
dauðum undirstrikaði forsetinn virðingu
sína fyrir þjóðinni sjálfri og valdinu sem
henni ber