Fréttablaðið - 09.04.2011, Blaðsíða 28

9. apríl 2011 LAUGARDAGUR28
Ólýðræðislega skrifræðisbáknið
Saga ESB sýnir að það fikrar sig stöðugt
áfram til nánari samvinnu, segir Max.
Enda hafi fólk allan tímann getað sýnt fram
á að meiri samruni borgar sig efnahags-
lega. Á sjötta áratugnum hefði ekki verið
hægt að ímynda sér margt af því sem ein-
kennir ESB nú til dags, svo sem sameig-
inlega markaðinn, evruna, samstarf í lög-
gæslu og fleira.
Þú lítur svo á að það sé næstum óhjá-
kvæmilegt að ríki Evrópu samræmi stefnu
sína enn frekar innan ESB?
„Þangað til einhver ákveður annað. Við
gætum reyndar verið á ákveðnum tímamót-
um núna, því þessi hægi laun-samruni er
ekki lengur liðinn. Borgararnir eru orðnir
mjög meðvitaðir um ESB og ríkisstjórnir
aðildarríkjanna eru farnar að keppast um
að koma sökinni á öllu sem úrskeiðis fer
yfir á sambandið.
Ef við stöðvuðum mann úti á götu og
spyrðum hann hvað honum þætti um ESB
væri líklegt að hann segði að það væri
ólýðræðislegt skrifræðisbákn eða eitthvað
svoleiðis. Segjum að það sé rétt lýsing. Ef
ég sýndi þessum manni fram á allar þær
lausnir sem ESB hefur komið með, ef hann
skildi betur ástæður þess að ESB starfar
ekki eins og þjóðríki, með lýðræðiskerfi
þjóðríkis, þá er ég viss um að hann myndi
sætta sig betur við það.
E
vrópufræði fjalla um Evrópu-
samrunann sem hefur orðið
síðan síðustu heimsstyrjöld
lauk. Fjallað er meðal annars
um kenningar þær sem notaðar
eru til að skýra þetta fyrirbæri,
það er hvers vegna nær öll ríki Evrópu hafa
kosið að deila fullveldi sínu með öðrum þjóð-
um. Fjallað er um ESB sjálft, þróun þess allt
frá því að vera kola- og stálbandalag sem átti
að koma í veg fyrir stríð og yfir í að vera
þetta einstaka fyrirbæri í heimssögunni:
hvorki sambandsríki né gamaldags milli-
ríkjastofnun. Þá er fjallað um stöðu Íslands í
alþjóðakerfinu. Sérsviðið sem Max hefur til-
einkað sér eru kenningar um lýðræðið innan
ESB.
„Evrópusambandið hefur fært okkur frið
og stöðugleika. Það er ekki þjóðríki og ég tel
að lýðræði eins og það fer fram í þjóðríki
þurfi ekkert endilega að vera eitt af helstu
gildum ESB. Sú lýðræðiskrafa kemur að
miklu leyti frá mönnum sem telja að evrópsk
samvinna sé slæm. Svo vill til að þeir eru oft
ánægðir með Sameinuðu þjóðirnar og EFTA,
þótt hvorug þessara stofnana sé lýðræðisleg,“
segir Max. Umræðan um lýðræðishalla sé
fyrst og fremst akademískt vandamál sem
íbúarnir séu ekki mikið að velta sér upp úr.
„Það er til dæmis strákur frá Frakklandi
í tímum hjá mér núna sem þolir ekki þessa
lýðræðishallaumræðu! Fyrir honum er þetta
bara gervivandamál, því í Frakklandi er það
talið af hinu góða að ESB taki yfirþjóðlegar
ákvarðanir.“
Þar eins og víðar sé hugsað um hvernig
væri umhorfs í Evrópu ef ESB hefði ekki
verið stofnað.
„Við hefðum getað haldið áfram, eftir
seinna stríð, á óbreyttri braut þjóðríkisins
með tilheyrandi árekstrum, til dæmis Þjóð-
verja og Frakka. En besta leiðin til að koma
í veg fyrir átök er að vinna saman. Þetta
réttlætir yfirþjóðlega löggjöf að mínu viti.“
Á Íslandi heyrist stundum að þessi rök um
stríð og frið nágrannaþjóða komi Íslending-
um lítið við. Að styrjaldir á meginlandinu
hafi bara fært þjóðinni hagsæld.
„Það eru tvær meginhugsanir um þetta.
Í fyrsta lagi hvað má græða á þessu, hag-
kvæmnisspurningar. Síðan hugmyndafræði-
legar: hvað er gott við þetta? Mér finnst
svolítið sláandi að hér eru hagkvæmnis-
spurningar miklu meira áberandi en þær
hugmyndafræðilegu. Ef fólk vill ekki ræða
um annað en hagnað og tap þá gott og vel.
Ég held hins vegar að það hangi meira á
spýtunni og ég veit að margt fólk hér á landi
telur að jafnvel þótt aðild að ESB væri bein-
línis slæm efnahagslega þá séu pólitísku
ástæðurnar mikilvægari eftir sem áður.“
Hver væri pólitískur ábati af aðild að ESB?
„Pólitískt er uppi vafi um lýðræðislegt lög-
mæti þeirra reglna sem koma hingað í gegn-
um EES. Þið þurfið að samþykkja þær, án
þess að hafa nokkuð um þær að segja. Póli-
tískt séð hljóta allir að vilja endurheimta
eitthvað af þessu glataða fullveldi. Það hljóta
allir að vilja sitja við borðið þar sem er verið
að semja um þá. Þetta er augljósasti punkt-
urinn og um leið áhugaverður við afstöðu
Íslendinga til Evrópu. Þið viljið taka þátt í
samvinnunni, og af góðum ástæðum, en þið
gangið ekki alla leið heldur eruð tilbúin til
að greiða þetta lýðræðislega gjald sem er
að vera ekki viðstödd þegar ákvarðanir eru
teknar.
Þessi spurning um hagkvæmni og hug-
sjónir, hún endurspeglast líka í muninum á
afstöðu meginlandsþjóða og hinna. Á meg-
inlandinu er meira litið til hugmyndafræð-
innar, en hún er líka talin fara saman við
hagkvæmnina: kjarni og tilgangur ESB er
mjög hagkvæmur: að skapa frið og stöðug-
leika. Þetta er ansi hagsýnt markmið enda
vilja allir frið frekar en stríð og stöðugleika
frekar en átök.“
HÁSKÓLI ÍSLANDS Nú stendur yfir innritun í nám í Evrópufræðum við Háskólann og er boðið upp á nám frá 30 og til 120 eininga á meistarastigi. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Ef ég svo spyrði aftur þennan mann á
götunni hvernig hann vildi breyta sam-
bandinu til að gera það lýðræðislegra þá
fyrst yrði þetta erfitt, því andstæðingum
ESB er hætt við að bíta stöðugt í skottið á
sér. Þeir segja að stjórnkerfið eigi að vera
lýðræðislegra en þá þurfa þeir að sætta
þig við að þetta verði meira í ætt við sam-
bandsríki. Viltu að ESB sé lýðræðislegt
eins og þjóðríki en samt ekki vera ríki?
Þetta gengur ekki upp. Finnst þér að sam-
runinn hafi gengið of langt? Gott og vel,
hvað er það nákvæmlega sem þú vilt ekki
að ESB leysi af hendi? Ef ég spyr aðildar-
andstæðing að þessu fæ ég svör, sem sýna
að hann veit ekki mikið um ESB. Hann
segir eitthvað um Evrópuher, sem ekki er
til, eða um utanríkismálastefnu, sem aldrei
hefur náðst samstaða um að aðrir ráði yfir
í raun nema aðildarríkin sjálf. Eins er með
grundvallaratriði eins og evruna. Þau ríki
sem ekki vilja hana taka hana einfaldlega
ekki upp.“
Max segir að önnur ástæða liggi að baki síauknum samruna í Evrópu
en hagkvæmnin. Eftir því sem samvinn-
an aukist sjái fólk fleiri möguleika. Eitt
kallar á annað. Sem dæmi er fyrst settur
á sameiginlegur markaður, svo er leyfð
frjáls för launafólks, þá vill launafólkið
geta fengið atvinnuleysisbætur greiddar í
öllum löndunum, síðan vill það geta safnað
þar lífeyrisréttindum og svo framvegis.
Ein gagnrýnin á ESB er sú að það sé
ofar öðru markaðsverkefni, en minna
sé hugsað um félagslegu víddina. Max
útskýrir markaðs-slagsíðuna með því að
aðildarríkin tími ekki að láta ESB hafa
vald yfir félagslegum málum heldur haldi
þeim í þjóðríkinu. Að auki séu lög um vel-
ferðarmál gjörólík milli landa og erfitt að
samræma þau.
„En það koma reglulega upp álitaefni
sem geta þótt kalla á frekari samstill-
ingu, svo sem um réttindi launafólks sem
starfar utan heimalandsins. Sameiginlegi
markaðurinn leyfir lettneskum fyrirtækj-
um og verkamönnum að starfa í Svíþjóð.
Þá kemur upp deila um hvort lettneska
fyrirtækið eigi að greiða lettnesk laun
eða sænsk og skapar þrýsting um að jafna
kjör í ríkjunum, sem er dæmi um hvernig
eitt leiðir til annars.“
Spurður hvort slík samstilling þýði ekki
að tekinn verði upp lægsti mögulegi sam-
nefnarinn í ríkjunum, og lettnesk laun
greidd út frekar en sænsk, segir Max að
það að kjör launafólks á alþjóðamarkaði
lækki sé ekkert frekar tengt ESB held-
ur en þjóðríkinu. Í alþjóðavæðingunni sé
ESB verndari velferðarkerfisins frekar
en hitt.
„Margt fólk heldur hins vegar að hlutir
sem eru afleiðing alþjóðavæðingarinnar
séu afleiðing Evrópusambandsins og að
þjóðríkin gætu varið velferðarkerfi sín
betur án ESB. Ég held að það sé mjög ljóst
að svo er ekki. Ég sé ekki hvernig það á að
draga úr neikvæðum áhrifum alþjóðavæð-
ingar að snúa aftur til einfalds þjóðríkja-
kerfis. Það er raunhæfara að ganga lengra
og berjast fyrir því að ESB taki upp
félagsstefnu, einhver lágmarksviðmið.“
■ RÍKIN HALDA FÉLAGSMÁLUM FYRIR SIG ■ ÍSLAND, ESB OG LÝÐRÆÐIÐ
E in rökin sem heyrast gegn aðild Íslands að ESB er að þar, meðal hinna
aðildarríkjanna, verði sjónarmið lands-
ins undir.
Max segir afar mikilvægt að gera sér
grein fyrir því að í stjórnmálum Evrópu-
sambandsins sé meginreglan við ákvarð-
anatöku samkomulag allra þjóða. Ekki
barátta þjóðríkja gegn þjóðríkjum. Af
nauðsyn hafi verið teknar upp reglur
um að sumar ákvarðanir megi taka með
auknum meirihluta atkvæða.
„Enda geta kröfur um einróma sam-
þykki þýtt að hver og ein þjóð getur
stoppað hinar þjóðirnar í hverju og einu
máli. Það er miklu lýðræðislegra að
hafa möguleika á að skjóta málum til
atkvæðagreiðslu.“
Friður er hagkvæm hugsjón
Dr. Maximilian Conrad kennir Evrópufræði við HÍ og hefur sérhæft sig í því sem heitir lýðræðishalli ESB. Hann segir að áhyggj-
ur af lýðræðisleysi í ESB séu mestar meðal tortrygginna andstæðinga Evrópusambandsins. Klemens Ólafur Þrastarson settist niður
með Max, sem segir afstöðu Íslendinga áhugaverða. Margir þeirra vilji taka þátt í Evrópusamvinnu en ekki hafa áhrif á hana.