Fréttablaðið - 30.04.2011, Blaðsíða 39

„Það er
erfiðast að
finnast allt
mislukkað“
Hún er öryrki og einstæð móðir á fimmtugsaldri, við
skulum kalla hana Öldu. Hún á tvo stráka, sá eldri sem
er 23 ára er atvinnulaus og sá yngri er í framhaldsskóla.
Hver er staðan hjá þér í dag?
Þegar búið er að borga alla reikninga er lítið eftir. Ég
reyni alltaf að fara mjög vel með peningana, vil standa
í skilum, en það er erfitt. Það hjálpar náttúrulega að koma
hingað og fá aðstoð. Þegar líður á mánuðinn eru ekki
margar krónur eftir, ég á núna 329 krónur inni á reikningi.
Ég afþakka líka ýmislegt, til dæmis að fara í afmæli eða
fermingarboð vegna þess að ég á ekki fyrir gjöfum.
Geturðu lýst því hvernig það er að vera í þeirri
stöðu að þurfa að leita sér aðstoðar? Hvað er
erfiðast?
Þetta var mjög erfitt til að byrja með að leita sér
aðstoðar, mjög þung spor. Það er erfiðast að finna að
einhvern veginn er allt mislukkað, sjá ekki fram úr vanda -
málunum. Ég segi að það sé hluti af sjálfshjálpinni að
leita sér aðstoðar. Það eru margir þarna úti sem geta
þetta ekki, eru bara í þykjustuleik, en það gengur ekki
til lengdar. Ég hef reynt að hjálpa öðrum sem eru
einmitt að glíma við þetta – að koma í fyrsta sinn.
Hvaða stuðning hefur þú fengið og hvernig hefur
aðstoðin nýst þér?
Ég hef fengið stuðning fyrir yngri strákinn í sambandi
við skólagöngu í framhaldsskóla, sem er algjörlega
ómetanlegt. Ég hefði ekki getað stutt hann með bækur
og skólagjöld. Maður þarf að borga leigu, rafmagn og
annan fastan kostnað og þá er ekkert eftir. Ég missti
húsnæði sem ég hafði keypt en er samt að borga af
lánum sem ég tók. Síðan er það mataraðstoðin sem
hefur komið sér vel.
Nú á að hætta að úthluta mat í poka og nota
inneignarkort fyrir barnafjölskyldur, hvernig líst
þér á það?
Í sjálfu sér er það gott, maður velur sjálfur matinn sem
maður borðar eftir sínum smekk og þarf ekki að koma
eins oft. Ég vona að þar sem þetta er dýrari leið að
aðstoðin minnki samt ekki. Ég vil að lokum þakka
Hjálparstarfinu innilega fyrir.
Um hugmyndir og
siðfræði hjálparinnar
Í þessum stutta pistli er leitast við að reifa nokkur
grunnatriði í störfum hjálparstétta og hjálparsamtaka.
Höfundi er ljóst að viðfangsefnið er stórt og hefur
í gegnum aldir verið viðfangsefni marga bóka á sviði
siðfræði. Í greininni er meðal annars komið inn á
hugmyndir um okkur sjálf, álit annarra, leiðina til að
leita aðstoðar og grunngildi siðareglna hjálparstétta.
Hugmyndir okkar um okkur sjálf og aðra, eru mikilvægur
grundvöllur ákvarðana og athafna. Áskorun hvers
manns liggur í að átta sig á og skilja hvað ræður för,
sérstaklega þeim forsendum sem eru ómeðvitaðar eða
þarfnast frekari ígrundunar. Á lífsleiðinni lendir hver
einstaklingur í ýmsum vanda eða áföllum. Um það er ekki
sjálfval, heldur einungis hitt, hvernig brugðist er við.
Þegar einstaklingur af einhverjum ástæðum, fjárhags-
vanda, heilsubresti, atvinnuleysi eða öðrum ástæðum,
leitar aðstoðar velferðarþjónustunnar eða hjálpar-
stofnana, skiptir máli hvernig honum eða henni er
mætt. Óhætt er að fullyrða að allir sem leita slíkrar
aðstoðar hafi metið aðstæður sínar svo að hann eða
hún þurfi eitthvert form aðstoðar til að takast á við
mikilvæg viðfangsefni sín og sinna nánustu.
Ekki það sama að vera notandi, skjólstæðingur eða
viðskiptavinur
Það er því grundvallaratriði í öllu starfi sem lýtur að
aðstoð og hjálp við aðra að vera sér meðvitaður um
forsendurnar sem eru lagðar fyrir samskiptum,
framkomu og samvinnu við hinn leitandi einstakling.
Eitt atriði sem nefna má sem dæmi um forsendur
samskiptanna, er hvort sá sem leitar aðstoðar er
kallaður „notandi, skjólstæðingur eða viðskiptavinur“.
Ungt fólk og eldra fólk „notar“ eða nýtir sér
félagsmiðstöðvar. Sá sem er í vanda eða krísu leitar
aðstoðar og ráðgjafar vegna þess að hann hefur ekki
getu (tímabundið eða varanlega) til að takast á við
vanda sinn og úrlausnarefni. Dæmi um slíkt er skjól-
stæðingur félagsráðgjafans eða skjólstæðingur
lögmanns. Þegar talað er um viðskiptavin er annað
samband milli aðila og í raun verið að lýsa því jafnræði
og frelsi sem ætlað er þeirra á milli.
Önnur grunnforsenda fyrir samskiptunum milli þess
sem leitar aðstoðar og þess sem veitir aðstoð, er að
skilja að hve miklu leyti einstaklingurinn sem leitar
aðstoðar, býr við „frelsi og vald yfir eigin lífi“ þegar
hann tekur ákvörðun um að leita aðstoðar. Hér er
stigsmunur á eftir því hver aðstoðin eða þjónustan er
sem leitað er eftir hverju sinni og einnig mismunur
eftir því hver vandi einstaklingsins er. Nægir í því efni
að nefna þann sem leitar ráðgjafar í kjölfar makamissis,
eða þann sem finnur sig þvingaðan eða í þörf (með
réttu eða röngu) á einhvern hátt að leita eftir
fjárhagslegri aðstoð, eða sá sem jafnvel er neyddur
í meðferð eða vistun.
Trúin á getu hvers og eins
Grundvallaratriði um framkomu og samskipti við
notendur og skjólstæðinga eru mörkuð í siðareglum
starfsstétta eins og t.d. félagsráðgjafa. Tilgangi þeirra
er þannig lýst;
Grundvöllur félagsráðgjafar er virðing fyrir manngildi
og sérstöðu hvers einstaklings og trú á getu hans til
að nýta hæfileika sína til fullnustu. Markmið félags-
ráðgjafar er að vinna að lausn félagslegra og
persónulegra vandamála og sporna við félagslegu
ranglæti. Félagsráðgjafi vinnur gegn mannréttinda-
brotum hvar svo sem þau eiga sér stað. (Siðareglur
íslenskra félagsráðgjafa)(Feitletrun er breyting
höfundar).
Nauðsyn að hvetja
Leiðin frá því að vera sjálfstæður og fullráða einstak-
lingur yfir eigin lífi, yfir í þá stöðu að vera skjól-
stæðingur, er undantekningalítið erfið fyrir þann sem
á í hlut. Hvert sem tilefnið er mun einstaklingurinn
upplifa skerðingu á sjálfstæði sínu og jafnvel lífs-
gæðum, samhliða því að verða viðkvæmari fyrir áliti
annarra og fordæmingu, ráðsmennsku og yfirgangi.
Sú staða að vera í vanda, er ný aðstaða og tímabundið
ástand sem viðkomandi einstaklingur ætlar sér að
koma sér úr eða binda enda á sem allra fyrst. Þann
hvata er mikilvægt að virkja. Því er afar mikilvægt að
mæta einstaklingnum með virðingu og búa svo um
hnútana að hver sú aðstaða eða þjónusta sem veitt er,
sé veitt út frá því leiðarljósi að einstaklingurinn sé
hvattur til að nýta eigin styrkleika og getu til sjálf-
stjórnar í eigin lífi að því marki sem kostur er.
Hjálparstarf í hvaða formi sem er, ber því að rækja á
forsendum mannúðar og virðingar fyrir þeim sem
móttekur en ekki þess sem veitir.
Halldór S. Guðmundsson,
lektor við félags-
ráðgjafardeild
Háskóla Íslands.
Margt smátt ... – 5