Morgunblaðið - 30.11.2008, Blaðsíða 20

Eftir Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
H
efurðu mikið pláss,“
spyr Haukur Guð-
laugsson undrandi.
„Verða bankamálin sett
til hliðar?“
Svo byrjar hann að dansa.
Það er daglegur viðburður að
Haukur Guðlaugsson dansi heima hjá
sér, en þá situr hann jafnan við org-
elið. Haukur spilar nefnilega ekki að-
eins vel með höndunum, heldur listi-
lega með fótunum, bæði með tám og
hælum, svo það minnir helst á Holly-
wood-leikarann Fred Astaire.
Áður spilaði Haukur í kirkjuhvelf-
ingum, en nú lætur hann sér nægja
orgelið á heimili sínu við Laufásveg,
sem raunar var upprunalega í kapellu
Háskóla Íslands.
Tileinkað Karli J. Sighvatssyni
Tilefni heimsóknar blaðamanns að
þessu sinni er að Haukur hefur sent
frá sér þriðja hefti af kennslubók í
organleik, sem nær yfir miðnám,
framhaldsnám og háskólastig, en
fyrri kennsluheftin lutu að grunn-
námi og eru þau jafnframt komin út á
ensku. Öll þrjú heftin eru helguð
minningu Karls J. Sighvatssonar,
sem var nemandi Hauks og lést ung-
ur í bílslysi. „Kennslubókin er byggð
á aðferðum Fernando Germani, fyrr-
verandi aðalorganista Péturskirkj-
unnar,“ segir Haukur, sem jafnframt
sækir áhrif í aðra kennara sína, Krist-
in Jónasson, Guðríði Guðmunds-
dóttur, Árna Kristjánsson, Wilhelm
Lansky Otto, Martin Gunther
Förstemann og konu hans Birgitte
Förstemann, en hann var blindur frá
tveggja ára aldri og naut því aðstoðar
konu sinnar við kennsluna.
Svo var einn áhrifamesti kennarinn
Páll Ísólfsson, Haukur lærði tónlist-
arsögu hjá honum í tvo vetur, en
kennslustundirnar í hljóðfæraleik
voru þó aðeins tvær. „Ég hafði æft
mig upp á eigin spýtur á orgel á
Siglufirði en hann benti mér á út-
gáfur, þar sem ég fann fingrasetn-
ingu og svo það sem mig vantaði
mest, fótsetningu. Það var mikilvægt
að fá byrjunarundirstöðu í því. Ég
notaði bækur Marcel Dupré lengi og
þær flýttu mikið fyrir.“
Spilastíll Páls
Og hver organisti hefur sinn spila-
stíl. „Páll Ísólfsson lærði í níu ár hjá
Karl Straube-skólanum í Leipzig.
Prófessor Förstemann, kennari minn
í Hamborg, kenndi eftir sömu aðferð-
um. En Straube hvatti Pál eindregið
til að fara til Parísar og kynnast öðr-
um stefnum og straumum. Og þar
söðlaði Páll algjörlega um, þó að ég
tæki eftir því á síðari árum að hann
var farinn að taka upp eitt og annað
úr gamla stílnum.“
Munurinn felst aðallega í mótun á
tónhendingum, sem Haukur segir að
hafi verið líflegri hjá Straube, en varð
mun einfaldari eftir að Páll var í Par-
ís. „Svo var annar stór þáttur í
Straube-skólanum og í fyrri spila-
mennsku Páls en það var að spila með
annarri hendi á tvö hljómborð. Ég
spurði Pál hvort ekki hefði verið erfitt
að skipta um spilastíl, en hann svar-
aði því neitandi, enda er Straube-
skólinn einn sá erfiðasti sem til er,
bætti hann við. Ég lærði eftir honum
til að byrja með, en lagði niður þann
stíl þegar ég fór til Germanis.“
Verkin í kennslubókinni eru valin
eftir styrkleikagráðu og þeim er rað-
að þannig. „Þar á meðal eru undir-
stöðuverk frá hendi Bachs, Org-
elbüchlein, sem hann samdi fyrir
elsta son sinn, Friedemann Bach, og
þau eru notuð í orgelkennslu hjá nán-
ast hverjum einasta nemanda. Svo út-
setti ég nokkur verk sjálfur, sem ég
taldi skemmtilegt fyrir nemendur að
spila og sum þeirra nýtast vel í guðs-
þjónustum. Ég styðst við uppruna-
legan nótnatexta, ýmist eftir hand-
ritum eða afritum.“
Mikið er af auðum síðum í Org-
elbüchlein Bachs. „Jafnvel hann
komst ekki yfir nærri allt sem hann
ætlaði að gera – það er mikil huggun í
því,“ segir Haukur brosandi og sýnir
blaðamanni myndprentun af bók
Bachs. „Sjáðu hvað þetta er falleg
skrift. Þetta er skrifað á tveimur
strengjum, en við skrifum yfirleitt á
þremur – pedallinn er sér. Hann hef-
ur alltaf þurft að spara.“
Eftir stutta þögn bætir Haukur
við:
„Þetta voru miklir hugsuðir. Eftir
að Mozart heyrði fimmraddað verk,
sem var 56 taktar, í Sixtínsku kapell-
unni í Róm, skrifaði hann það upp eft-
ir minni!“
Íslenskur kommúnisti
Haukur var tvítugur þegar hann
lauk píanónámi og útskrifaðist úr
Tónlistarskólanum í Reykjavík árið
1951. „Þá tók ég strax stefnuna á org-
elnám. Mér fannst það heillandi
hljóðfæri og svo var ég alltaf slæmur í
annarri hendinni vegna bólgu í fest-
ingum og orgelspilið dreifist meira á
fæturna, þannig að ég fann að þarna
átti ég góða möguleika.“
Hann réð sig sem tónlistarkennara
á Siglufirði og stjórnaði karlakórnum
Vísi. „Ég spurði áður hvort það væri
pedall á orgelinu og mér var sagt að
það væru einhverjar spýtur,“ segir
hann og hlær. „Svo fór ég að fikra
mig sjálfur áfram á orgelið.“
Eftir fjögurra ára dvöl á Siglufirði
fór Haukur í tónlistarnám til Þýska-
lands á árunum 1955 til 1960. „Ég átti
að fara til skólabróður Páls Ísólfs-
sonar í Leipzig, Günther Ramin, en
það gekk ekki upp vegna þess að ekki
fékkst vegabréfsáritun. Ég beið í tvo
mánuði í Berlín, en var svo ráðlagt að
fara til nemanda hans í Hamborg,
Günther Förstemann, og í raun var
það heppni, því Ramin lést í febrúar,
svo ég hefði aldrei notið hans að ráði.“
En dvölin í Berlín var eft-
irminnileg. „Þá var ekki búið að reisa
múrinn, ég fór á milli stofnana í Aust-
ur-Berlín, en bjó vestanmegin. Ef
maður fór til Austur-Berlínar að
kvöldi til, þá var mikil ljósadýrð í
Vestur-Berlín, en mikið myrkur í
austrinu. Þetta var sláandi.“
Síðar fór hann með vini sínum
Ágústi Ármanni Þorlákssyni, skóla-
stjóra Tónlistarskólans í Neskaup-
stað, til Leipzig, þar sem þeir kynntu
sér starfsemi Thomaner-drengja-
kórsins. „Ágúst Ármann var hallur
undir kommúnisma eins og margir á
Norðfirði og varð fyrir miklum von-
brigðum er hann sá að húsarústirnar
eftir seinna stríð stóðu enn óhreyfðar,
grjóthaugar sem ekkert hafði verið
gert við, og hann hafði líka þá ónota-
tilfinningu að fylgst væri með sér,“
segir Haukur.
„Svo sárvorkenndi hann prestinum
í Tómasarkirkjunni, fannst sem hann
gæti ekki talað hreint út, og auðvitað
var kirkjunni haldið niðri í aust-
antjaldsríkjunum. Ég man að við ók-
um um Austur-Berlín til að útvega
einhverja áritun og ég spurði bílstjór-
ann hvort við fengjum ekki skoð-
unarferð um borgina, en Ágúst harð-
neitaði því og vildi fara beinustu leið
til baka. Hann var alveg búinn að fá
nóg. Enda sagðist hann bara vera ís-
lenskur kommúnisti.“
Kynntust í Hamborg
Haukur segir samt að meiri kyrrð
og ró hafi verið yfir mannlífinu í Aust-
ur-Þýskalandi. „Það var ekki þetta
stanslausa stress að koma sér áfram í
lífinu.“
Hann hlær.
„Nú fer ég að segja eins og sagt var
Ekki bóka þetta!
Morgunblaðið/Golli
Organistinn Haukur sækir meðal annars í smiðju Bachs, Germanis og Páls Ísólfssonar í kennslunni.
1979
Haukur spilar í St. Nikolai-
kirkjunni í Hamborg.
1979
Frá vinstri: Haukur,
Grímhildur og syn-
irnir Guðlaugur Ingi
og Bragi Leifur.
1987
Glatt á hjalla
með Halldóri
Laxness heima
hjá Hauki og
Grímhildi, sem
bjuggu þá á
Eyrarbakka
1989
Haukur og
Fernando Ger-
mani á heimili
þess síð-
arnefnda í Róm.
1985
Haukur og
Grímhildur í
fjallgöngu á
Borgarfirði
eystra.
20 Viðtal
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2008