Morgunblaðið - 30.11.2008, Blaðsíða 32

32 Alifuglarækt
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2008
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
R
eykjakórinn er saman
kominn í sínu fínasta
pússi í fjósinu og um
leið og Ómar Ósk-
arsson ljósmyndari
smellir af syngur hann
einum rómi. Sjá dagar
koma hljómar í eilítið
pönkaðri útsetningu. Samhæfingin er algjör og
einbeitingin eftir því. Kannski væri samt nær að
tala um að kórinn galaði en syngi en stíll hans
minnir um margt á finnska Öskurkórinn, sem
sótti Ísland heim um árið. Eini munurinn er sá
að í Reykjakórnum er hver barki fiðraður í bak
og fyrir.
Kalkúnahanarnir í gamla fjósinu á Reykjum í
Mosfellsbæ eru kynlegar skepnur og afskaplega
viðkvæmar. Það má helst ekki hósta í návist
þeirra, hvað þá skella hurð, þá gætu þeir fengið
hjartaáfall og hrokkið upp af. Ekki viljum við
það. Ómar kórstjóri tiplar því á tánum í dyra-
gættinni. Á dauða sínum hefur hann vísast átt
von en ekki því að stjórna fjöldasöng kalkúna –
með flassinu. Jón Magnús Jónsson, sem rekur
Reykjabúið ásamt spúsu sinni, Kristínu Sverr-
isdóttur, hefur tekið sér stöðu innan um hanana
og rekur þá varfærnislega áfram til að þjóna
markmiðum myndavélarinnar. „Þið takið eftir því
að ég smala þeim eins og rollum, kalkúnar eru
nefnilega ágæt hjarðdýr öfugt við hænsnin. Það
er vita vonlaust að smala þeim,“ segir hann hróð-
ugur. Hanarnir eru spjátrungslegir í fasi og í
ljósi þess að eina hlutverk þeirra í þessari til-
veru er að fjölga kyni sínu kemur á óvart að
þeir hafa aldrei verið við hænu kenndir. Þvert á
móti er fræ þeirra sótt með handafli og sáð í
hænurnar, sem eru til húsa neðar á landareign-
inni. „Eigum við nokkuð að fara nánar út í þá
sálma,“ segir Jón Magnús sposkur á svip en
hann fer fyrir þriggja manna teymi sem hefur
verkið með höndum. Nei, líklega er best að hlífa
þjóðinni við þeim lýsingum.
Sterkara kynið, hvað?
Hænurnar eru ekki eins myndrænar, raunar
hálf brjóstumkennanlegar í umkomuleysi sínu.
Eggin koma á færibandi, svo sem lög gera ráð
fyrir. Þær eru þó hvergi nærri eins hvumpnar
og hanarnir og líklegar til að lifa af ýmsar ham-
farir. Hver var að tala um sterkara kynið?
En hvar eru þá afkvæmin, sjálfur eldisfugl-
inn? Spyr sá sem ekki veit. Hann er sendur í
sveit austur í Ölfus og víðar eins og lengi tíðk-
aðist með íslenskt ungviði. Elst þar upp í vel-
lystingum á svokölluðum útstöðvum Reykjabús-
ins enda eru reglur afdráttarlausar, stofn og
eldisfugl mega ekki rugla saman reytum af ótta
við smitsjúkdóma. Blessað ungfyglið er svo ber-
skjaldað.
Kalkúnaræktin á Reykjum byggist á langri
hefð. Faðir Jóns Magnúsar, Jón Magnús Guð-
mundsson, betur þekktur sem Jón á Reykjum,
byrjaði á hænsnarækt upp úr seinna stríði með-
fram kúabúskap. Hélt hann hænur fyrsta kastið
í gömlum herskála sem þjónaði sem kvikmynda-
hús í stríðinu. Vel fer á því enda eru hænur hálf-
gert bíó. Skálinn hefur nú verið rifinn.
Snemma á sjöunda áratugnum hóf Jón eldri
síðan að flytja inn kalkúnastofna. „Pabbi fór í
landbúnaðarskóla í Bandaríkjunum eftir stríð
og kynntist þessu þar. Sennilega hefur það
blundað í honum upp frá því að spreyta sig á
kalkúnarækt. Hann var í þessum búskap af
mikilli hugsjón,“ segir Jón Magnús.
Bara fyrir sérvitringa
Kalkúnaræktin var lengi vel í smáum stíl
enda „borðuðu bara sérvitringar kalkún á Ís-
landi“. Jón Magnús reyndi kjötið þó ungur á
eigin tungu en minnist þess að þegar framboð
var lítið hafi móðir hans ekki tekið í mál að hafa
kalkún á jólum. „Það kom ekki til greina að taka
af sölunni. Við fengum heldur aldrei fyrsta
flokks fugl.“
Hann segir stofninn lengi vel hafa verið seld-
an enda bragðist hann hreint prýðilega, einkum
hænurnar, hanarnir eru víst grófari undir tönn,
en nú er aðeins eldisfuglinn seldur. Stofninn fer
í vinnslu af ýmsu tagi en hann gengur sér til-
tölulega fljótt til húðar. Varphæna er ekki í
blóma nema nokkra mánuði. Sama gildir um
hanana. Þá er stofninum skipt út fyrir nýjan.
Fyrstu áratugina mátti Jón eldri aðeins flytja
inn egg móðurfugls frá Norðurlöndunum vegna
sjúkdómahættu og sú staða var enn uppi þegar
Jón Magnús yngri hóf búskapinn árið 1989.
Hjónin eru bæði búfræðingar frá Hvanneyri.
Kristín lauk búfræðikandidatsnámi þar en Jón
Magnús tók BS-gráðu sína í hænsnarækt í
FIÐRAÐIR SP
Eftir að Neil Armstrong og
Buzz Aldrin höfðu spókað sig á
tunglinu um árið gæddu þeir
sér á kalkún. Raunar kom góð-
gætið úr túpu en það er sama,
bragðið var gott. Það tók okk-
ur Íslendinga aftur á móti ára-
tugi að átta okkur á því að
þessi litríki hænsnfugl stendur
alveg uppi í hárinu á svínum
og sauðfé þegar gera skal
góða veislu. En verði ljós,
sögðu bændur á Reykjabúinu,
sem framleiða hinn gómsæta
Holda kalkún, með hægðinni.
Og það varð ljós.
Nokkrum sögum fer af því hvers vegna kalkúnn kallast „Turkey“
á ensku og ýmsum öðrum tungumálum. Ein skýringin byggist á
því að hljóð villtra kalkúna kemur út eins og „turk-turk-turk“.
Önnur skýring er að kaupmenn við Miðjarðarhafið á miðöldum
voru kallaðir Turkes (Tyrkir). Vafalítið voru kalkúnar á boð-
stólum hjá þeim og þaðan kann nafnið að koma. Enn ein skýr-
ingin er að þar sem Kólumbus hélt að nýi heimurinn lægi að Ind-
landi – hann hafði ekki heyrt minnst á Kyrrahafið – og að hann
hélt að kalkúnar væru páfuglar þá kallaði hann fuglana „tuka“ –
sem þýðir páfugl á tamílsku, sem er eitt tungumála Indverja.
Svolítið langsótt þetta en ekki verri skýring en hvað annað.
Þegar Evrópumenn fóru að venja komur sínar til Ameríku á
15. og 16. öldum, nokkru eftir að Leifur Eiríksson hafði verið á
Vínlandi hinu góða, kynntust þeir kalkúnum í fyrsta skipti. Villta
kalkúna var að finna í ýmsum hlutum Bandaríkjanna, Mexíkó og
Kanada. Þar höfðu þeir átt heimkynni í milljónir ára. Í Mexíkó
höfðu innfæddir tamið kalkúna og þaðan komu spænsku og
portúgölsku landkönnuðirnir með þá til Evrópu snemma á 16.
Morgunblaðið/Ómar Ljósmynd/Karl Tómasson
Nafnar Jón Magnús Guðmundsson, sem hóf kalkúnaræktina á Reykjum
snemma á sjöunda áratug síðustu aldar, ásamt nöfnum sínum, syninum
Jóni Magnúsi sem rekur búið nú og tíu ára gömlum syni hans.
Hálft fjórða þúsund fjaðra
Fjölskyldan Kalkúnabændurnir Jón Magnús Jónsson og Kristín Sverr-
isdóttir ásamt sonum sínum, Jóni Magnúsi og Sverri. Heimasæturnar
Hrefna og María Helga voru að heiman.
öld. Það tók síðan tæpar fjórar aldir fyrir kalkúna að komast alla
leið til Íslands.
Kalkúnar gegna ekki aðeins mikilvægu hlutverki í sögunni
fyrir það að vera gómsætir og matarmiklir, heldur var fjaðra-
skraut indíána að mestu leyti fengið úr kalkúnum. Af nógu var
að taka. Alls eru um 3.500 fjaðrir á hverjum kalkúna. Fjaðrirnar
voru einnig notaðar í örvar indíánanna. Á meginlandi Evrópu
varð kalkúnn fljótt mjög vinsæll á 16. öld og að sjálfsögðu einn-
ig meðal landnemanna í Ameríku. | Heimild: kalkunn.is.
Morgunblaðið/Ómar
Afurðin Jón Magnús og Sverrir með
frosinn Holda kalkún sem kominn er í
nýjar umbúðir fyrir jólin.