Morgunblaðið - 08.01.2009, Blaðsíða 28

28 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. JANÚAR 2009
Morgunblaðinu hefur borist mikill fjöldi greina og pistla frá lesendum um ástandið í efnahagsmálum landsins.
Margir höfundar lýsa áhyggjum sínum af þróun mála og margir gera tillögur um leiðir út úr efnahagsvanda þjóð-
arinnar. Morgunblaðið leggur áherslu á að gera þessum umræðum góð skil í blaðinu á næstunni.
Skoðanir fólksins
Sem betur fer hefur
eitthvað jákvætt líka
sést á síðustu dögum,
það ber bara svo ein-
staklega lítið á því í samanburði
og betur má ef duga skal. Að láta
eins og allt sé á vonarvöl gerir
alla skíthrædda og elur af sér
ömurlega líðan. ’
TILRAUNIR
stjórnmálamanna
til að hvítþvo sig
og firra sig allri
ábyrgð á ástandi
efnahagsmála eru
bæði hallær-
islegar og aumk-
unarverðar. Sá
svarti blettur sem
þeir bera verður aldrei af þeim
þveginn, til þess munu kjósendur
sjá. Ráðamenn sváfu á verðinum
meðan íslenskur efnahagur brann til
kaldra kola og munu þeir aldrei ná
að má burt þann ósóma sem þeir
hafa lagt á þjóðina. Hallærislegar
tilraunir ráðamanna til að hreinsa
sig af ástandinu og óábyrg ummæli
eru dæmd til að mistakast.
Þeir stjórnmálamenn og aðrir
embættismenn sem látið hafa eftir
sér ummæli sem stórskaðað hafa ís-
lenskt efnahagslíf og orðspor þjóð-
arinnar verða að hafa það siðferð-
isþrek að þora að líta í eigin barm og
vera ábyrgir misgjörða sinna. Þjóðin
mun aldrei sætta sig við að ekki
verði hreinsað til í æðstu embættum
og menn látnir víkja. Sú örvænting
sem gripið hefur um sig meðal al-
mennings í landinu getur orðið að
báli sem erfitt gæti verið að slökkva.
Óöryggi, tortryggni og vanlíðan
munu hafa skelfileg áhrif á sálarlíf
fólks og brjóta niður tiltrú á stjórn-
málakerfinu í landinu. Leita verður
allra leiða til að endurbyggja vonir
fólksins og koma á nýrri stjórn-
málastefnu sem hægt er að treysta.
Seðlabankastjóri ásamt stjórn-
málamönnum með svartan blett á
tungunni verða að víkja, það er krafa
fólksins í landinu. Gera verður upp á
heiðarlegan og opinskáan hátt hrun
bankanna og draga menn til ábyrgð-
ar sem sekir kunna að vera í þeim
málum. Þegar þessi orð eru skrifuð í
byrjun janúar æðir verðbólgan og
verðtryggingin áfram og grefur mis-
kunnarlaust undan eignastöðu þjóð-
arinnar. Ekki hefur enn tekist að
styrkja gengi krónunnar og vafamál
hvort það takist yfirleitt. Kosningar
sem fyrst er krafa! Þegar þessum
áföngum hefur verið náð byggjum
við upp nýtt, betra og heilbrigðara
Ísland.
Þeir sem
brugðust
Sigurjón Gunnarsson er
matreiðslumeistari.
Í PISTLI á þessum síðum fyrir nokkru lagði
ég til að eignir lífeyrissjóðanna yrðu notaðar til
að grynnka á skuldum heimilanna. Skuldastaða
heimilanna – að meðaltali – væri slík að ekkert
nema gjaldþrot blasti við verulegum fjölda
þeirra. Ég nefndi að þeir sem bakið hefðu yrðu
að bera þessar byrðar. Nokkrir hafa spurt mig
hvað ég eigi við með þessari setningu. Mun ég
reyna að gera nánari grein fyrir hvað ég átti
við í þessum pistli.
Fasteignaverð er sennilega mikilvægasta
einstaka hagsmunamálið fyrir ungt fólk. Bæði
þeirra sem á síðustu árum hafa komið sér upp
þaki yfir höfuðið og skulda megnið af kaup-
verðinu en einnig þeirra sem hafa hug á að
hefja búskap. Ef þetta unga fólk skuldar þær
fjárhæðir sem meðaltalstölur benda til og ég
útlistaði í fyrri pistli, eða ef það þarf að koma
inn á fasteignamarkaðinn miðað við núverandi
„opinbert“ markaðsvirði á fasteignum þá munu
sennilega margir eiga eftir að gefast upp eða
flýja land. Ungt fólk með tvö börn og venjuleg-
ar tekjur getur illa staðið undir 25-35 mkr.
skuldum – sérstaklega í ljósi þeirra háu raun-
vaxta sem megnið af skuldbindingum þeirra
ber sem og þeirrar kaupmáttarskerðingar sem
blasir við venjulegu launafólki og er óumflýj-
anleg. Innlendir raunvextir eru tvö- til þrefalt
hærri en hjá þeim löndum sem við viljum bera
eignaláni myndi lækka um 900.000 kr. á ári.
Ennfremur myndi slík ráðstöfun sennilega
draga úr þeirri miklu lækkun á fasteignaverði
sem spáð hefur verið að sé nauðsynleg. Þetta
er ein leið fyrir lífeyrissjóði landsins til að taka
beinan þátt í að koma til móts við skuldastöðu
íslenskra heimila.
Yrðu eignir lífeyrissjóðanna notaðar til að
létta á skulda- og greiðslubyrði heimilanna þá
yrðu núverandi lífeyrisþegar fyrir búsifjum
strax – að meðaltali hefur þetta eldra fólk það
þokkalegt. Margir eiga skuldlausar eða skuld-
litlar eignir. Sama gildir um fólk sem er að
nálgast eftirlaunaaldurinn. Þetta eldra fólk
hlýtur að samsinna því að framtíðin er
barnanna og barnabarnanna og að þeim kyn-
slóðum þarf sérstaklega að hlúa á þessum síð-
ustu og verstu tímum. Almannatrygging-
arkerfið yrði síðan að koma til móts við þá sem
yrðu fyrir það mikilli skerðingu að „áhyggju-
lausu ævikvöldi“ væri stefnt í hættu.
Þetta yrði klárlega erfitt í framkvæmd en
gerlegt sé vilji á annað borð fyrir hendi. Með
þetta í huga lagði ég til að þeir sem bakið
hefðu þyrftu að bera þessar byrðar. Svo einfalt
er það.
okkur saman við – það munar
um minna. Eigendur þessara
skulda heimilanna eru að
miklu leyti – beint eða óbeint
– lífeyrissjóðir landsins. Í því
ljósi benti ég á þann mögu-
leika að lífeyrissjóðir landsins
myndu taka virkan þátt í því
uppbyggingarstarfi sem bíður
okkar.
Hið háa raunvaxtastig sem
verið hefur ríkjandi á Íslandi svo árum skiptir
hefur komið sér einkar vel fyrir þá sem skulda
lítið (einkum eldra fólk) – eignir þeirra í lífeyr-
issjóðum landsins og öðrum verðtryggðum
öruggum skuldabréfum hafa notið góðs af því á
„kostnað“ þeirra sem skulda mikla fjármuni
(einkum yngra fólk). Í ljósi þessa er full
ástæða til að skoða hvort raunvaxtastig verð-
tryggðra skuldbindinga heimilanna og tengjast
fasteignakaupum verði lækkað verulega. Það
myndi hafa í för með sér tekju- og eignamissi
fyrir lífeyrissjóði landsins með tilheyrandi rétt-
indaskerðingu sjóðsfélaga. Að sama skapi
myndi lækkun raunvaxta úr 5% í t.d. 2% (sem
er svona meira í takt við það raunvaxtastig
sem þekkist erlendis og er í sjálfu sér ágætis
raunávöxtun þegar tekið er tillit til áhættu)
þýða að vaxtakostnaður af 30 mkr. fast-
Stefnir í fjöldagjaldþrot heimilanna
Kjartan Broddi Bragason,
hagfræðingur.
NÚ UM áramót missir fjöldi fólks vinnuna til viðbótar
við þær þúsundir sem voru atvinnulausir fyrir. Hvað á
allt þetta fólk að gera með líf sitt á næstunni? Svarið er;
að breyta til og horfa nokkur ár fram í tímann. Fólk er
ekki að missa vinnuna vegna þess að það sé eitthvað að
því persónulega. Það eru bara breytingar í samfélaginu,
breytingar sem allt aðrir aðilar bera ábyrgð á. End-
urskipulagning er auðvitað nokkuð sem þeir atvinnu-
lausu þurfa að framkvæma. Öll gömlu gildin, markmiðin
og draumarnir eru endurskoðaðir. Flestir lækka það
mikið í launum að endurskoða þarf allan óþarfa kostnað. Það eru ekki
margir hlutir sem maður hreinlega verður að gera. Maður verður að borða,
sofa, fara á klóið og við Íslendingar þurfum auk þess að hafa þak yfir höfð-
uðið. Allt annað er, þegar vel er að gáð, aukaþarfir sem eru æskilegar, en
ekki nauðsynlegar. Þannig er hægt að losa sig við ýmiskonar óþarfa eins
og áskriftir að hinu og þessu. Keyra bílinn minna, taka hann af númerum
eða selja hann, hjóla og labba meira eða yfirleitt draga hressilega úr og
jafnvel sleppa öllum óþarfa. Matur og húsaskjól er aðalatriðið.
Þegar maður missir vinnuna hefst nýtt og skemmtilegt tímabil í lífinu.
Það getur verið hundfúlt til að byrja með, en útkoman verður alltaf já-
kvæð, þegar litið er til baka eftir nokkur ár. Þetta er tækifærið sem beðið
var eftir. Tækifæri til að breyta til og komast í betra og skemmtilegra
starf. Tækifæri til að losna undan áþján efnishyggjunnar og efla andann,
mennta sig og breyta til og jafnvel flytja eitthvert burt. Því miður virðist
mega ráða af orðum menntamálaráðherra og störfum ríkisstjórnarinnar að
ekki eigi að leyfa atvinnulausum að vera á atvinnuleysisbótum samhliða
námi. Það breytir ekki því að möguleikarnir eru til staðar bæði hér á landi
og erlendis.
Mikilvægast er að mennta sig til nýrra starfa, sækja í nýsköpun og ný
störf. Það má til sanns vegar færa að þeir sem missa vinnuna núna voru í
störfum sem eru orðin óþörf og því er ekkert annað að gera en að taka
aðra stefnu í lífinu. Fólk sem vill endilega vera í samskonar vinnu áfram
þarf að skoða hvort það geti fengið sambærilega vinnu í öðru landi. Má þar
til dæmis benda á vel launuð störf á norskum og enskum olíuborpöllum
fyrir iðnaðarmenn og aðra tæknimenntaða aðila í þeim iðnaði almennt. Eft-
ir nokkur ár vantar svoleiðis fólk á Íslandi, nú er tækifærið. Um allan heim
eru Íslendingar eftirsóttur starfskraftur enda eru þeir duglegir til vinnu og
ósérhlífnir. Norðurlöndin hafa notið vinsælda meðal Íslendinga til að sækja
þangað bæði vinnu og menntun. Íslendingar ganga mjög auðveldlega inn í
öll norræn samfélagskerfi en vegna EES samningsins eru öll ESB lönd
Evrópu atvinnumarkaður okkar.
Fyrir þá sem alls ekki vilja flytja burt frá landinu er einn besti kost-
urinn að sækja sér breytta menntun. Þetta hefur nú þegar fjöldi fólks gert
og gerir nú áhlaup á háskólana, þar sem það sækir í að mennta sig til ann-
arra starfa. Fyrir þá sem ekki eru með háskólaundirbúning má til dæmis
benda á kvöldskólana. Fjölbrautaskólinn í Breiðholti hefur rekið vinsælasta
kvöldskólann. Af öðrum má nefna Menntaskólann í Hamrahlíð og sívinsælt
fjarnám hjá Menntaskólanum í Ármúla. Skynsamlegast er að leita ráða hjá
öllum sem upplýsingar geta gefið. Hjá ráðgjöfum sem sveitarfélögin hafa
til taks í tengslum við atvinnuleysisskráningar og námsráðgjöfum skólanna
og yfirleitt öllum sem upplýsingar geta gefið. Stéttarfélögin geta líka bent
á atvinnumöguleika, en einnig ýmsa peningastyrki sem atvinnulausir eiga
rétt á, til dæmis vegna náms. Leitaðu upplýsinga sem víðast og taktu þá
ákvörðun sem er best fyrir þig og þína.
Hvað eiga atvinnu-
lausir að gera?
Baldvin Björgvinsson,
kennari.
ÁGÆTA ríkisstjórn. Það er með ólíkindum að maður
eins og ég skuli þurfa að setjast niður til þess að skrifa
fólki eins og ykkur bréf til að útskýra í einföldu máli fyr-
ir ykkur af hverju ykkur bera að axla það sem í daglegu
tali kallast pólitísk ábyrgð.
Það er eins og þið áttið ykkur ekki á því að kerfið –
sem þið berið hitann og þungann af og haft hefur verið í
heiðri í þessu landi – brást.
1) Þetta kerfi var fyrst og fremst byggt upp með póli-
tískri hugmyndafræði – sem líkt og kommúnisminn virk-
ar illa í mannlegu samfélagi vegna græðgi og spillingar fárra útvaldinna
einstaklinga.
2) Þetta kerfi orsakaði það að auðlindir þessarar ríku þjóðar voru gefnar
fáum útvöldum mönnum sem hafa skuldsett aðra þegna þjóðarinnar með
braski og veðsetningu á auðlindunum.
3) Þetta kerfi leyfði bönkum þessarar litlu þjóðar – í umboði útvalinna
aðila af ríkisstjórninni – að vaxa svo yfir höfuðið á þjóðinni að ekki var
umflúið að sá blekkingarturn myndi hrynja ofan á höfuðið á þessari sömu
þjóð.
4) Þetta kerfi hefur haft í för með sér svo gríðarlegan ójöfnuð að ein-
staklingar eru taldir svo mikils virði að fyrirtæki og stofnanir, sem m.a.
starfa í að virkja auðlindir þjóðarinnar, borga slíkum aðilum hvílík ofurlaun
að engin fordæmi eru fyrir nema hjá spilltustu og óheiðarlegustu þjóðum
heimsins.
Einn maður er meira virði fyrir það eitt að hætta störfum en heil fjöl-
skylda úti á landi getur aflað með ævistarfinu í verksmiðju eða frystihúsi.
Kerfið er fyrst og síðast ykkur að þakka – hvort sem leikendurnir sem
spiluðu leikinn fylgdu lögum eða ekki – og því er það pólitísk ábyrgð ykkar
sem lýðræðiskjörnir fulltrúar þjóðarinnar að víkja. Þegar gengið var til
kosninga síðast voru þið kjörin á allt öðrum forsendum en að sigla þjóðinni
út úr kreppu sem á sér engan líka meðal þjóða – hér hefur orðið hrun sem
þarf að rannsaka og fara í saumana á af ýtrustu varkárni. Þar sem kerfið
sem orsakaði hrunið er ykkur að þakka er það lýðræðisleg krafa að þið vík-
ið frá borði öll sem eitt og algjörlega óháðir einstaklingar verði fengnir til
að rannsaka hvort og/eða hvaða glæpir hafi átt sér stað innan kerfisins
ykkar.
Flestir í landinu treysta ykkur ekki til verksins ef marka má skoð-
anakannanir og jafnvel ef þær eru ómarktækar er vantraustið slíkt að ystu
þolmörk skekkjumarkanna ná ekki einu sinni að setja ykkur í helmings
traust frá þjóðinni. En eins og heiðarlegur maður ætti að skilja er almennt
traust á valdhöfunum grundvöllurinn fyrir því að lýðræði sé virt – þið njót-
ið ekki þessa trausts.
Á meðan þið sitjið sem fastast og látið eins þið starfið í fullkomnu um-
boði þjóðarinnar eykst reiðin og eymdin til muna og það er ykkur að
kenna. Fleiri og fleiri fara að spyrja sig hvort annarlegar hvatir liggi að
baki þrautsetu ykkar og ekki styrkir það traustið. Ef þið berið hag fólksins
í landinu fyrir brjósti ættuð þið umsvifalaust að víkja og boða til kosninga
– skipta ykkur út fyrir neyðarstjórn því hér er mikil neyð – og láta hana
stýra landinu fram yfir boðaðar kosningar. Ágæta ríkisstjórn.
Ég skora á ykkur að segja tafarlaust af ykkur – að axla þá pólitísku
ábyrgð sem fylgir því að bera ábyrgð á kerfinu sem brást þjóðinni gjör-
samlega – en ég geri mér ekki nokkrar vonir um að þið gerið það. Enda
hefur það sýnt sig á sl. þremur mánuðum að þið berið ekki nokkra virðingu
fyrir vilja bróðurparts þjóðarinnar sem þið eruð ennþá í forsvari fyrir.
Kæra ríkisstjórn: Þið berið
ábyrgð á kerfinu sem brást
Þór Jóhannesson,
bókmenntafræðingur og nemi við HÍ.
MORGUNBLAÐIÐ birtir
alla útgáfudaga aðsendar um-
ræðugreinar frá lesendum.
Blaðið áskilur sér rétt til að
hafna greinum, stytta texta í
samráði við höfunda og ákveða
hvort grein birtist í um-
ræðunni, í bréfum til blaðsins
eða á vefnum mbl.is. Blaðið
birtir ekki greinar, sem eru
skrifaðar fyrst og fremst til að
kynna starfsemi einstakra
stofnana, fyrirtækja eða sam-
taka eða til að kynna viðburði,
svo sem fundi og ráðstefnur.
Innsendikerfið
Þeir sem þurfa að senda
Morgunblaðinu greinar eru
vinsamlega beðnir að nota inn-
sendikerfi blaðsins. Formið er
undir liðnum „Senda inn efni“
ofarlega á forsíðu mbl.is. Einn-
ig er hægt að slá inn slóðina
www.mbl.is/sendagrein
Móttaka að-
sendra greina