Morgunblaðið - 08.01.2009, Page 29

Umræðan 29
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. JANÚAR 2009
STURLA Böðvarsson forseti Alþingis
sagði nýlega að rannsóknarnefnd yrði skip-
uð fyrir jól samkvæmt lögum „um rannsókn
á aðdraganda og orsökum falls íslensku
bankanna 2008 og tengdra atburða“. Lög-
unum er ætlað að byggja upp traust rétt
eins og strategíur ráðgjafa Bjarna Ár-
mannssonar miðuðu að því að endurvekja
traust á ríkisstjórn sem hefur stýrt þjóð-
arbúinu í þrot. Ætla má að kostnaður af
þessum aðgerðum hlaupi á hundruðum milljóna en tölur um
það hafa ekki verið birtar. Gjarnan hefur verið talað um að til-
gangurinn með því að setja á fót þessa nefnd sé að fá sannleik-
ann upp á borðið. Skömmu fyrir setningu laganna barst mér
gagnrýni á væntanlegt fyrirkomulag rannsóknarinnar sem ég
sendi þinginu. Ég fékk svar frá Sturlu Böðvarssyni og þar
segir hann m.a.: „Þessi yfirlýsing sem þú sendir mér er byggð
á misskilningi og rangtúlkun… Ég hvet þig til þess að kynna
þér efni frumvarpsins betur.“
Ég tók Sturlu á orðinu, las lögin og skrifaði síðan eftirfar-
andi hugleiðingar.
Hlutverk dómskerfisins er ekki að leita sannleikans. Sér-
fræðiþekking lögfræðinga felst í því að máta atriði, atburði og
athafnir inn í lagarammann en leitin að „sannleik“ eða sam-
hengi hlutanna hefur öðru fremur verið viðfangsefni fræða-
samfélags á sviði félags- og mannvísinda. Rannsóknin þarf
standast skoðun vísindanna ellegar mun hún verða skoðuð
sem enn eitt áróðursbragð ríkisstjórnarinnar. Rannsókn-
arefndin á samkvæmt lögunum að skipast þannig:
Hæstaréttardómari sem skal vera formaður nefndarinnar.
Umboðsmaður Alþingis. Hagfræðingur, löggiltur endurskoð-
unum veitt undanþága frá lögum sem kveða á um að störf
skulu auglýst opinberlega. Nefndin getur því handpikkað ein-
staklinga sér þóknanlega til starfanna. Sérstaklega er tiltekið
að rannsókninni ljúki við setningu neyðarlaganna. Hvað með
neyðarlögin og þátt þeirra í þeirri hyldýpislægð sem þjóðin er
lent í? Hvað með umdeildar ákvarðanir eftir setningu neyð-
arlaganna og tengda atburði? Hvað með meint innherja-
viðskipti og önnur misferli valdhafa? Nær rannsóknin yfir
brask ráðamanna með hlutabréf og annað og háar skuldsetn-
ingar í tengslum við þess háttar viðskipti?Tengsl valdhafanna
við fjármálaöflin hafa verið í brennidepli umræðunnar og gert
þessa aðila tortryggilega. Lögin beina ekki athygli rannsak-
enda sérstaklega að þessari samfléttun hagsmuna sem leitt
hefur til ótrúlegrar spillingar. Alþingi hefur forræði yfir rann-
sókninni en það er alkunn staðreynd að meirihluti þingmanna
er strengjabrúður valdhafanna vegna flokkshagsmuna. Rík-
isvaldið og fjármálaöflin liggja nú undir ámæli þjóðarinnar um
spillingu. Viðbrögð ríkisvaldsins eru að setja af stað rannsókn
sem er byggð upp með þeim hætti að draga má í efa að það sé
gert af heilindum. Niðurstöðurnar verða ótrúverðugar og
grunsamlegar en munu kosta almenna skattborgara drjúgan
skilding.
Hvers vegna þorir ríkisstjórnin ekki að kveða til óháða og
samfélagsgagnrýna aðila innan þekkingarsamfélagsins til þess
að stýra þessari rannsókn? Þessi rannsókn mun ekki end-
urreisa traust þjóðarinnar. Ríkisstjórnin vanmetur þjóðina.
Þjóðin er ekki tilbúin að kyngja meiri áróðri og vafasömum
málatilbúnaði.
andi eða háskólamenntaður sérfræðingur, skipaður af forsæt-
isnefnd Alþingis (sem Sturla Böðvarsson leiðir).
Í greinargerð með lögunum segir að „þeir sem eru fengnir
til að stjórna rannsókninni eigi að vera sjálfstæðir og óháðir
og búa yfir reynslu og þekkingu til að stýra þessari viðamiklu
rannsókn“. Þetta vekur spurningar um það hvort þeir sem
semja lögin trúi því að svona texti sé lesinn gagnrýnislaust.
Hví eru ekki fengnir óháðir aðilar úr fræðasamfélaginu til
þess að stýra rannsókninni?
Í greinargerð með lögunum segir: Eins og aðrar mannlegar
athafnir var starfsemi bankanna [ekki minnst á ríkisstjórn og
embætti] reist á ákveðnum gildum eða siðferði sem hægt er að
greina með kenningum og aðferðum hug- og mannvísinda…og
miðað er við að framkvæmd þessarar rannsóknar verði í hönd-
um sérstaks vinnuhóps hugvísindamanna,… Hópurinn gæti þá
m.a. skoðað hvort íslenskt fjármálalíf hafi einhverja sérstöðu í
þessu tilliti í samanburði við nágrannalöndin, svo sem varð-
andi hugmyndir um siðareglur og önnur siðferðileg viðmið í
viðskiptum og samfélagslega ábyrgð.
Þrátt fyrir að ofangreindur texti taki fyrir grundvallaratriði
rannsóknarinnar hugnast Alþingi ekki að setja sérfræðinga á
þessu sviði yfir rannsóknina heldur velur til þess aðila sem
hafa litla innsýn í hugtök eins og siðferði og ríkjandi gildi. Um
þennan þátt rannsóknarinnar er heldur ekki kveðið skýrt á
um í lögunum. Um störf sérfræðinga segir: „Ráðgert er að
þessi hópur hafi aðgang að þeim upplýsingum sem nefndin
aflar og þýðingu hafa fyrir þennan þátt rannsóknarinnar, …
og fulltrúi hans geti í samráði við formann nefndarinnar tek-
ið þátt í skýrslutökum, …“ Samkvæmt þessu á nefndin (skó-
sveinar ríkisvaldsins) að hafa alvald en sérfræðingar að skoða
það sem þeim er skammtað af nefndinni. Nefndinni er í lög-
Blekkingarleikur eða áróðursbragð?
Jakobína Ingunn Ólafsdóttir,
stjórnsýslufræðingur.
SKYLDI vera komið að vatnaskilum? Nú er kreppan far-
in að bíta fjölmiðlafólk eins og aðra, með minni auglýsingum
í miðlunum þeirra og jafnvel uppsögnum líka. Er þá hugs-
anlega komið að því að fólkið sem eftir situr snúi við blaðinu
og reyni að stöðva snjóboltann? Vissulega þarf að segja frá
því sem miður fór og því sem miður fer. En er ekki líka
ástæða til að segja frá því sem vel fer og því sem er vel gert?
Í byrjun mánaðar tók Meistarafélag kjötiðnaðarmanna
sig t.d. saman og fékk pláss í Smáralindinni þar sem kjöt-
iðnaðarmennirnir sýndu hvernig á að meðhöndla íslenskan
jólamat. Nokkrar kjötiðnaðarstöðvanna gáfu hangikjöt sem kjötiðnaðarmenn
úrbeinuðu, pökkuðu inn og gáfu Mæðrastyrksnefnd. Þetta þótti fæstum fjöl-
miðlum frásagnarvert.
Sér fjölmiðlafólk ekki samhengi í sífelldri niðurbrjótandi fjölmiðlun og eigin
falli, þó ekki sé annað? Ég er viss um að ekki þarf að leita lengi til að finna ým-
islegt sem vel er unnið og eykur bjartsýni. Sem betur fer eru flestir enn með
vinnu, þó að ætla mætti af fjölmiðlum að því væri öfugt farið. Þá tala menn um
að kaupmáttur falli niður í þann sem var 2006, 2003 eða jafnvel 2000. Var staða
þín, lesandi góður, afskaplega slæm á þeim tíma? Ég man ekki til að mín hafi
verið sérstaklega slæm þá, en kannski spilar þar inn gullfiskaminnið. Mun-
urinn er frekast sá að nú hafa þjóðarskuld aftur aukist óhóflega en ég er ekki
nokkrum vafa um að með samstilltu átaki breytum við því. Verst er að nú höf-
um við fengið atvinnuleysið og þurfum að snúa bökum saman og vinna okkur
fljótt úr því ástandi. Sjálfum okkur og náunga okkar til heilla. Fjölmiðlafólk ber
líka ábyrgð. Sumt af því hefur jafnvel látið hafa eftir sér að jákvæðir hlutir séu
ekki fréttnæmir, bara það sem aflaga fer og slæmar fréttir, blóð þurfi nánast
helst að renna. Þessu vil ég algerlega neita og vil gjarna sjá umfjöllun um góða
hluti, jákvæðar fréttir og er viss um að ég er ekki einn um þá skoðun. Ég vil
hugsa uppbyggilega og sjá bjartari framtíð, nóg er samt af hinu.
Sem betur fer hefur eitthvað jákvætt líka sést á síðustu dögum, það ber bara
svo einstaklega lítið á því í samanburði og betur má ef duga skal. Að láta eins
og allt sé á vonarvöl gerir alla skíthrædda og elur af sér ömurlega líðan. Börnin
finna þetta auðvitað líka, sbr. umsögn ungs frænda míns sem fyrir stuttu tók
þátt í norrænu íþróttamóti. Árangur hans var með hinum mestu ágætum, en
það var ekki aðalatriðið að móti loknu. Nei, heldur hitt að á mótinu var ekkert
talað um kreppu.
Sem betur fer eru fjölmargir enn í lítt breyttu umhverfi, með sín tryggu
laun, eiga góðar eignir og peninga undir koddanum, í banka eða annars staðar,
en þora ekki að nota þá vegna hinnar neikvæðu umræðu. Þetta stoppar hjól
þjóðfélagsins enn frekar og dýpkar kreppuna.
Í guðs bænum, hættið að tala þetta fólk niður. Hættið að bölva útrásinni þó
að einhverjir hafi gleymt sér og spilað Matador í vímunni. Sem betur fer eigum
við ýmis góð og gegn útrásarfyrirtæki enn og má þá t.d. nefna Össur, Marel,
Actavis, CCP og önnur þó að minni séu. Gefið þessu fólki líka tækifæri, gefið
því von og leyfið því að halda þjóðfélaginu gangandi. 22. desember fór að birta
til og daginn að lengja. Eigum við ekki að láta þar verða vatnaskil og reyna að
sjá bjartari tíma framundan samhliða lengri sólargangi? Sannið til, það er smit-
andi ekki síður en svartnættistalið.
Auðvitað verðum við áfram að vinna að lausn efnahagsvandans og leitin að
smiðunum verður að halda áfram. Reynum að forðast að hengja of marga bak-
ara fyrir smiði. Okkar tími mun koma í því eins og öðru, notum krafta reiðinnar
þangað til frekar til uppbyggingar. Auðvitað erum við reið. Við töpuðum helling
en komum annars ekkert nálægt því. Hvað töpuðum við annars miklu? Mér er
t.d. hjálp í að reikna dæmið þannig að sjóðurinn sem „bara“ borgaði 85% tók
samt af mér fjármagnstekjuskatt, svo ég fékk allan höfuðstólinn og einhverja
vexti að auki. Hefði ég haft þessa aura á almennri sparisjóðsbók væru 100%
mín þar sennilega jafnvel eitthvað lægri. Hverju tapaði ég þá? Þessi hugsun
hjálpar mér vonandi að komast upp úr mínu kreppuhjólfari. Svo eru það hinir,
sem virkilega finna til tevatnsins. Einstæðingar, sjúklingar, öryrkjar, þeir sem
hafa misst vinnu og/eða margir þeirra sem eru með nýleg 90-100% lán.
Þeim þarf vissulega að veita neyðaraðstoð hið fyrsta, en svo umfram allt að
hjálpa þeim að halda vinnu/fá vinnu, svo þeir hafi möguleika á að vinna sig út úr
vandanum. Og sú hjálp þarf að koma strax. Ekki eins og hjálpin við námsmenn
erlendis sem eiga að fá „neyðaraðstoð“ einhvern tíma með vorinu – ef neyðin er
þá ekki búin að reka þá út á gaddinn. Snúum hjólinu við. Rísum upp og berj-
umst. Komum þannig í veg fyrir að kreppan verði dýpri en hún þarf að vera og
komum þannig í veg fyrir að uppsagnirnar næstu mánuði verði að veruleika.
Búum aftur til störf fyrir þá sem þegar hafa misst vinnuna. Hjálpum okkur
sjálfum og hjálpum þeim. Gleðileg jól og gæfuríkt komandi ár með rísandi sól,
væntumþykju, betra mannlífi, yl og birtu.
Fjölmiðlafólk – og aðrir
Erlingur Friðriksson,
eigandi Eldaskálans.
ÞAÐ er vekur furðu þegar gerð er
samantekt á öllu sem hefur átt sér
stað síðustu mánuði á Íslandi að í
hvert sinn sem grunur vaknar um að
eitthvað hafi ekki verið í lagi koma
ýmist stjórnmálamenn, embætt-
ismenn eða fjárfestar og segja okkur
að allt hafi verið innan eðlilegra
marka. Staðreyndir í glugga-
umslögum blasa við öllum lands-
mönnum og er augljóst að það sem stendur þar er ekki
innan eðlilegra marka. Verðhækkanir undanfarið geta
ekki talist innan eðlilegra marka. Skuldirnar sem þjóðin
í sameiningu á að greiða eftir einkavæðingarfylliríið eru í
augum almennings ekki heldur innan eðlilegra marka.
Til að meta stöðuna út frá stöðluðum gildum er fróð-
legt að lesa í Íslensku alfræðiorðabókinni tvær skilgrein-
ingar um þróunarríki og velferðarríki. „Þróunarríki er
ríki sem er tæknilega vanþróað. Helstu einkenni þróun-
arríkja eru lítil þjóðarframleiðsla á mann, orkuskortur,
slæmar samgöngur, fábreyttur útflutningur (einkum
hráefni), fjármagnsskortur og léleg menntun, þannig að
verulegur hluti þjóðarinnar er ólæs.“ Við teljumst því
ekki þróunarríki þar sem þjóðarframleiðsla á mann hef-
ur verið góð, nægileg orka og menntunarstigið gott. En
hvað um hina þættina og botnlausan vilja til álfram-
leiðslu? „Velferðarríki er þjóðfélag þar sem ríkið gegnir
veigamiklu hlutverki í því að vernda þegnana og stuðla
að efnahagslegri og félagslegri velferð þeirra; byggist á
viðtækum almannatryggingum. Velferðaríki einkennist
jafnframt af opinberu menntakerfi, heilsugæslu og hús-
næðiskerfi.“ Velferðarríki er það sem við teljum okkur
vera og ég tel að meirihluti þjóðarinnar vilji vera.
Samkvæmt þessari skilgreiningu hafa stjórnvöld
brugðist í því hlutverki að stuðla að efnahagslegri og fé-
lagslegri velferð þegnanna. Hefði stjórnvöldum hins-
vegar tekist það ætlunarverk sitt að einkavæða heil-
brigðiskerfið og húsnæðiskerfið væri í raun lítið eftir af
velferðarríkinu Íslandi. Sú tilfinning verður sífellt sterk-
ari að í hugum stjórnvalda og fjármagnseigenda á Ís-
landi hafi verið komin upp sú hugsanavilla að fólkið væri
þeirra. Þeirra þrælar sem gætu sætt sig við það misrétti
og ójafnræði sem var orðið sjálfsagt og gætu sætt sig við
það sem þeir fengju sem var orðið duttlungum háð en
ekki háð lögmálum lýðræðis.
Í öllu góðærinu var aldrei hægt að hækka laun ákveð-
inna hópa nema um örfá prósent til að viðhalda stöð-
ugleikanum í landinu. Stór hluti landsmanna hefur því
haft það að atvinnu síðustu ár að viðhalda stöðugleika í
landinu, þessi sami hópur er nú á sömu launum að greiða
niður skuldirnar sem hinir ábyrgu, með ofurlaun, hafa
safnað upp. Fyrirtæki þar sem hagnaður greiðist í vasa
eigenda og skuldir greiðast af þjóðinni eru almennt ekki
skilgreind sem einkafyrirtæki. Að skilin þarna á milli
skuli ekki hafa verið skýr í lögum landsins verður að telj-
ast glapræði.
Einkavæðingin hefur beðið hnekki og verið lögð að-
eins til hliðar í umræðunni og við aftur orðin ein þjóð.
Ein þjóð sem þarf að standa af sér þær álögur sem hafa
verið á hana lagðar eins og hendi væri veifað. Yfirvöld
vara okkur við að ef við hlúum að lýðræðinu og þeim
mannlegu gildum sem áður þóttu ágæt muni hér verða
einhæft atvinnulíf og stöðnun. Íslendingar hafa notið
frelsisins sem góð menntun veitir þeim og hún verður
ekki af þeim tekin svo líkurnar á að við hverfum aftur til
fortíðar eru litlar þó að við skerpum á gildum jafnaðar og
réttlætis í landinu. Smæð þjóðarinnar og samtakamáttur
er sterkasta vopnið í baráttunni sem framundan er en sú
auðlind sem fólkið í landinu er verður ekki virkjuð til
fulls ef ekki á að byggja upp réttlátt þjóðfélag þar sem
völd og eignarhald er, innan eðlilegra marka.
Ísland, innan eðlilegra marka
Guðrún Anna Finnbogadóttir
sjávarútvegsfræðingur.
ÞAÐ er deginum ljósara að stjórn-
málaslúbbertarnir ætla sér að varpa
öllum byrðunum á beinabert bogið
bak þjóðarinnar. Á tyllidögum fjasa
þeir um mannauðinn og gildi mennt-
unar og bla bla bla, en þá loksins þess-
ir jarðsambandslausu aular þora að
taka ákvarðanir þá miðast þær allar
að því að skera niður í mennta- og
heilbrigðiskerfinu og sökkva fólki
dýpra í fúafenið og flæma það úr landi. Á sama tíma
moka þeir undir taðgatið á sjálfum sér og geta ekki einu
sinni drullast til að afnema eftirlaunafrumvarpið með
öllu. Það tók korter að keyra það í gegnum þingið en er
búið að taka fimm ár að skralla efsta lagið ofan af því
þrátt fyrir loforð Samspillingarinnar um algert afnám
þess. Þessir bananar eru að bíða eftir einhverju miklu
harðara en snjóbolta í galtóman hausinn.
Þeir sýna engan vilja til að taka á útrásaröpunum og
það gefur fólki skiljanlega þær hugmyndir að þeir sjálfir
séu maðkétnir og gjörspilltir og innviklaðir í bankasor-
ann og að þeirra eigin pöddur hvíli undir hverjum þeim
steini sem þeir eru sífellt að lofa að velta við. Það eru
nær þrír mánuðir frá hruninu og enn eru menn að „rann-
saka“ sjálfa sig og enn kemur Björgvin G. af fjöllum eins
og rammvilltur jólasveinn í öllum málum og enn er Geir
fálmandi og hikstandi eins og blindur róni og enn eru
gefin loðin svör og fólki haldið í þoku og óvissu og enn er
„verið að skoða málin“ (stinga þeim undir stól) og enn
eru málin „í ákveðnum farvegi“ (í pappírstæturunum) og
enn sitja sömu strumparnir í bönkunum og enn láta há-
karlarnir greipar sópa um allt fémætt sem eftir er í
brunarústunum og enn hrýtur Fjármálaeftirlitið og enn
ganga útrásarhryðjuverkamennirnir lausir.
Forsetinn, sameiningartákn útrásarþjófanna, býðst í
auglýsingaskyni til að fá laun sín lækkuð úr tæpum
tveimur milljónum í 1.700.000 í stað þess einfaldlega að
gefa helming þeirra þegjandi, hljóðalaust og skrumlaust
í Mæðrastyrksnefnd. Ýldustækjan er kæfandi hvert sem
fólk rekur nefið. Þorláksmessukötustækjan virkar sem
rósaangan í samanburði. Aðstæður núna eru kjörnar til
allsherjar hreingerningar og uppstokkunar en engu skal
breytt. Öllu skal sópað undir teppið. Allt verður við það
sama. Enginn banani skal fá að falla til jarðar af lýðveld-
istrénu. Það á greinilega að halda þjóffélaginu áfram í
heljargreipum spillingar, óréttlætis, fúsks, yfirstétt-
arhagsmuna og heimsku. Fólk sér í hendi sér að það mun
ekkert breytast. Kosningafyrirkomulaginu verður ekki
breytt. Persónukjöri verður ekki komið á. Eftir kosn-
ingar munum við fá yfir okkur sama ógeðslega horið, –
bara úr vinstri nösinni.
Auðvitað mun sjóða upp úr. Það ætti allavega að gera
það. Pottlokið ætti að festast við loftið ekki seinna en í
febrúar. Ef Íslendingar væru ekki þolinmóðustu lindýr
jarðarinnar þá stæðu hús útrásartalíbananna og land-
ráðamannanna í björtu báli eftir áramót og Alþing-
ishúsið flygi í 30 þúsund fetum yfir Austurvelli. Stjórn-
málamenn treysta því að þjóðin láti bjóða sér ALLT.
Vonandi hafa þeir ekki rétt fyrir sér.
Land-ráðamenn biðja um blóð
Sverrir Stormsker,
tónlistarmaður og rithöfundur.