Morgunblaðið - 22.05.2009, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. MAÍ 2009
Fjölgun hjá Svandísi Á Bakkatjörn á Seltjarnarnesi hefur nú fjölgað nokkuð þar sem ungar Svandísar eru skriðnir
úr eggjunum. Stoltið leynir sér ekki í fasi móðurinnar þar sem hún syndir ásamt dúnmjúkum afkomendunum.
Ómar
SJÁLFBÆRNI er
lykilhugtak í allri efna-
hagsumræðu þessa
dagana. Sjálfbærni
vegur ekki aðeins
þungt í endurreisn
efnahagslífsins í dag
heldur skiptir sköpum
við að tryggja frið og
öryggi í framtíðinni.
Sjálfbærni ætti að
vera leiðarljós okkar
því sem alheims-
samfélag stöndum við á brún
hengiflugs. Hver kreppan á fætur
annarri hefur dunið yfir undan-
afarin tvö ár: orkukreppan,
matvælakreppan, loftslagsbreyt-
ingar og efnahagskreppan. Ég ótt-
ast að það versta sé í aðsigi.
Reyndar gæti það gerst ef ekki er
rétt haldið á spilunum að efna-
hagskreppan í heiminum yrði
stjórnmálakreppa. Það er hætta á
félaglegum róstum þar sem veikar
ríkisstjórnir stæðu andspænis
reiðum almenningi sem hefði misst
trúna á leiðtoga sína og framtíð-
ina.
Þar að auki stöndum við frammi
fyrir aðhaldstímum.Vandamál-
unum fjölgar en úrræðunum fækk-
ar. Fjárlög ríkja eru skorin niður.
Þrengt er að þróunarsamvinnu.
Færi reiða fé af hendi af fúsum og
frjálsum vilja. Ljós í myrkrinu
Engu að síður er ljósglæta í
myrkrinu sem gefur tilefni til
bjartsýni. Við stöndum andspænis
áskorunum sem eru innbyrðis
tengdar. Ef okkur tekst að koma
auga á lausnir sem fela í sér að
nýta þessi innbyrðis tengsl, gæti
lausn á einu vandamáli auðveldað
lausn þeirra allra. Við gætum
fengið meira fyrir peninginn, hvort
sem hann heitir króna, dollar eða
evra og fundið árangursríka, skil-
virka og varanlega leið í átt að
sjálfbærri framtíð og velmegun í
þágu allra.
Á fundi tuttugu helstu iðnríkja í
Lundúnum nýverið viðurkenndu
leiðtogar ríkjanna afdráttarlaust
þessi innbyrðis tengsl. Þeir sam-
þykktu að grípa til hnattrænna að-
gerða til að glæða vöxt í þágu allra
ríkja, ekki bara sumra. Þeir lögð-
ust gegn verndarstefnu og lögðu
áherslu á að þúsaldarmarkmið
Sameinuðu þjóðanna um þróun
væri aflvaki þróunar, vaxtar og at-
vinnusköpunar um allan heim. Þeir
stigu stór skref í átt til „nýrra
grænna lausna“ (Green New Deal)
og hétu því að komast að sam-
komulagi á loftslagsráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna í Kaup-
mannahöfn í desember.
Djarfrar forystu er þörf
Þetta síðasta atriði er þýðing-
armikið. Ég hef séð með eigin aug-
um minnkandi jökla á Suð-
urskautslandinu og í Andesfjöllum.
Ég hef séð afleiðingar skógareyð-
ingar á Amazon-svæðinu í Brasilíu
og hvernig dýrategundum fækkar.
Sjálf tilvera sumra ríkja í Kar-
íbahafinu er í hættu vegna hækk-
unar yfirborðs sjávar, þar á meðal
í Trínidad og Tóbagó, þar sem ég
var nýverið.
Djarfrar, víðsýnnar forystu er
þörf ef takast á að samþykkja nýj-
an samning til að leysa Kyoto-
bókunina af hólmi í Kaupmanna-
höfn síðar á árinu. Slíkt sam-
komulag verður að vera
metnaðarfullt, skil-
virkt og réttlátt.
Finna verður leiðir
til þess að ríku lönd-
in geti minnkað losun
gróðurhúsaloftteg-
unda og stutt fátæk-
ari ríkin í því að að-
lagast skaðlegum
afleiðingum loftslags-
breytinga.
Við þurfum að
vernda fólk sem á
undir högg að sækja,
þar á meðal frum-
byggja og það er þörf á fjárhags-
legum hvata til að vernda skóga
og afkomu þeirra sem lifa á þeim.
En með því að glíma við loftslags-
breytingar, tökumst við einnig á
við efnahagskreppuna – sköpum
græn störf fyrir grænan vöxt.
Innbyrðis tengd vandamál
Við sjáum öll tengslin á milli
hagvaxtar og pólitísks stöðugleika;
lýðræðis og mannréttinda. Ég tel,
sem framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna, að sameiginlegt fé-
lagslegt og efnahagslegt öryggi sé
grundvallar-réttlætismál – hluti af
félagslegu réttlæti um víða veröld.
En til þess að ná því marki verð-
um við að íhuga og leggja málstað
sjálfbærni lið, því með því stefnum
við að aukinni velmegun.
Við fáum tækifæri til þess á
fundi 8 helstu iðnríkjanna á Ítalíu
í júlí og á leiðtogafundi um lofts-
lagsmál á vegum Sameinuðu þjóð-
anna í New York í september.
Fyrir mitt leyti heiti ég því að
tryggja að Sameinuðu þjóðirnar
leggist á eitt við að vinna þessu
máli fylgi með samræmdum,
ákveðnum og hugmyndaríkum
hætti.
Við munum skapa nýtt reglu-
verk til að samræma aukafjárveit-
ingar til fæðuöryggis í því skyni að
hjálpa nauðstöddum þjóðum við að
ná til lands í sínum vanda. Við
munum styðja Atvinnusáttmálann
(Global Jobs Pact) sem er end-
urreisnaráætlun sem miðar að því
að mæta þörfum fólks fyrir mann-
sæmandi vinnu. Og við munum
hleypa af stokkunum Veikleika-
viðvörunarkerfi Sameinuðu þjóð-
anna til þess að fylgjast með fé-
lagslegum afleiðingum
efnahagskreppunnar um allan
heim.
Þegar upp er staðið eru sam-
staða og sameiginlegur málstaður
beittasta vopn okkar. Því í dag
höfum við tækifæri til þess að
brydda upp á nýjungum í því
hvernig ríki vinna saman að því að
finna sameiginlegar lausnir á sam-
eiginlegum vandamálum. Reyndar
er það svo að okkar tímar krefjast
nýrrar fjölþjóðahyggju til að skapa
nýja og varanlega velmegun í þágu
allra.
Eftir Ban Ki-moon
»Djarfrar, víðsýnnar
forystu er þörf ef
takast á að samþykkja
nýjan samning til að
leysa Kyoto-bókunina af
hólmi í Kaupmannahöfn
síðar á árinu.
Ban Ki-moon
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna.
Sjálfbært
efnahagslíf
er lykill að
lífsgæðum
TRYGGVI Þór Her-
bertsson, þingmaður og
prófessor, ritaði fyrir
skömmu grein í Morg-
unblaðið undir fyr-
irsögninni „Til varnar
markaðshagkerfinu“.
Greinin er um margt
fróðleg enda stiklar
Tryggvi þar á nokkrum
bömmerum í hagsögu
mannkyns, sem því
miður urðu þjóðum ekki það víti til
varnaðar sem þeir vissulega gáfu
tilefni til. Tryggvi klykkir svo út
með því að álykta sem svo að mark-
aðshagkerfið sé nú þrátt fyrir allt
minnst vonda hagskipulagið og að
tilraunir til að umbylta því séu ekki
líklegar til farsældar.
Eftir að hafa lesið greinina þurfti
ég að klóra mér lengi í hausnum en
svo hóf ég að skyggnast um í leit að
vá þeirri er gaf höfundi tilefni til að
grípa til svo snöfurmannlegra
varna. Hefur einhverjum dottið í
hug að steypa markaðshagkerfinu?
Er kommúnísk bylting í vændum?
Hvað veldur þessum áhyggjum
Tryggva? Túlkar hann kanski orð
Jóhönnu og Steingríms um „nor-
rænt velferðarmódel“ sem tilræði
við markaðshagkerfið? Hvar er
drekinn ógurlegi?
Fyrir þremur áratugum flutti ég
til Svíþjóðar og hafði þá áður heyrt
margt ljótt um „sósíalismann“ í því
landi. Það kom mér því á óvart að
kynnast þar þroskuðu og siðmennt-
uðu markaðsþjóðfélagi þar sem
einkaframtak og markaðsviðskipti
höfðu dafnað stóráfallalítið í rúma
öld. Á sama tíma var lunginn úr ís-
lensku athafnalífi ýmist í eigu op-
inberra aðila eða í slíkum skorðum
að fátt minnti á
markaðsbúskap. Hér
var til dæmis ekki
virkur markaður fyr-
ir verðbréf.
Það er mesta
ógæfa okkar Íslend-
inga að okkur skyldi
ekki takast að feta
okkur í átt að þeirri
gerð markaðs-
þjóðfélags sem
frændur okkar á
Norðurlöndunum
hafa mótað. Þar sem
sýnt hefur verið fram á að hægt er
að njóta sköpunarkrafts markaðs-
aflanna án þess að þurfa að þola sí-
endurtekin stórtjón hins „upp-
byggilega niðurrifs“.
Sú leið sem valin var Íslandi
reyndist að sönnu leið til ánauðar.
Eftir tveggja áratuga leiðsögn öfga-
fullra frjálshyggjumanna og rán-
skap í skjóli þeirra er efnahagur
þjóðarinnar í slíkri rúst að annað
eins hefur ekki sést á byggðu bóli
síðan í kreppunni miklu. Hörmuleg-
ast er ef níðþungur skuldabaggi
hefur verið hnýttur komandi kyn-
slóðum.
Nei, Tryggvi. Þú færð mig ekki
til að trúa því að þetta sem við er-
um að upplifa núna sé eðlileg dýfa
markaðshagkerfis. Að við séum að
ganga í gegnum skeið „upp-
byggilegs niðurrifs“ og að lögmál
markaðarins muni um síðir lyfta
okkur úr öskustónni líkt og fugl-
inum Fönix. Þetta er ekki svona
einfalt.
Ég fæ ekki betur séð en váin sú
hin mikla, er ógnar markaðs-
þjóðfélaginu, sé einmitt sú kreddu-
fulla afstaða nýfrjálshyggjunnar að
markaðurinn dafni best án eftirlits
og regluverks. Flestir skilja að sú
mikla kreppa sem nú ríður yfir
heiminn er rökrétt afsprengi þeirr-
ar stefnu að aflétta nánast öllum
hömlum á athafnafrelsi fjármálafyr-
irtækja. Þar með fengu þær systur
græðgin og heimskan frjálst spil.
Því er hlálegt að horfa upp á
helstu talsmenn nýfrjálshyggjunnar
setja sig í spekingslegar stellingar
og mæla fram varnaðarorð á þess-
um tímum. Og það er beinínis pirr-
andi að horfa upp á þessa sömu að-
ila strá fræjum efasemda um þær
aðgerðir sem nauðsynlegt er að
grípa til í rústabjörgun, þrifum og
til uppbyggingar eftir hrunadans
frjálshyggjunnar.
Það er engin nauðsyn fyrir
Tryggva Þór Herbertsson að grípa
til varna fyrir markaðshagkerfið.
Versta ógnin sem að því steðjar,
öfgafull frjálshyggja, er víkjandi. Í
ljósi þeirra skoðana sem hann hefur
haldið á lofti síðustu árin eru til-
burðir hans hins vegar forvitnilegir.
Ég get ekki að því gert en þeir
minna mig dálítið á frækilega bar-
áttu „riddarans sjónumhrygga“ við
vindmyllurnar á sléttum La
Mancha.
Eftir Hálfdán
Örnólfsson »Eftir tveggja ára-
tuga leiðsögn öfga-
fullra frjálshyggju-
manna og ránskap í
skjóli þeirra er efna-
hagur þjóðarinnar í
slíkri rúst að annað eins
hefur ekki sést á byggðu
bóli síðan í kreppunni
miklu.Hálfdán Örnólfsson
Höfundur er framhaldsskólakennari.
Að verjast vindmyllum