Morgunblaðið - 05.07.2009, Blaðsíða 48

48 MenningFÓLK
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 2009
Eftir Birgi Örn Steinarsson
biggi@mbl.is
SKYNVILLANDI sveppir, pípureykjandi lirfur,
gegnsær köttur og teboð þar sem allir tala í gát-
um. Nei, hér er ekki verið að lýsa hippapartíi
um borð í rútu Kens Keyses og The Merry
Pranksters heldur koma þessir hlutir allir fyrir í
barnasögu Lewis Carroll sem Íslendingar
þekkja undir heitinu Lísa í Undralandi. Bókin
heitir á frummálinu Alice’s Adventures in Won-
derland og kom fyrst út árið 1865. Höfundur
hennar hét réttu nafni Charles Lutwidge Dodg-
son en hann kaus að gefa út bækur undir höf-
undarnafninu Lewis Carroll, líklegast vegna
þess að hann var prestur og sagan var þónokk-
uð út fyrir ramma þess er fer fram innan veggja
kirkjunnar.
Hugmyndin að sögunni um Lísu í Undralandi
kviknaði þremur árum fyrr í bátsferð er Dodg-
son fór upp Thames-ána ásamt öðrum presti og
þremur ungum stúlkum. Ferðin var löng og til
að stytta stúlkunum stundir skáldaði presturinn
söguna upp á staðnum en það fylgir sögunni að
ein stúlkan um borð í bátnum hafi heitið Alice.
Stúlkurnar urðu yfir sig hrifnar og félagi Dodg-
son í Guði hvatti hann til þess að skrifa söguna
niður sem hann gerði tveimur árum síðar.
Bókin sló strax í gegn og á meðal þeirra sem
lásu söguna fyrst voru Viktoría Englandsdrottn-
ing og Oscar Wilde sem þá var ungur maður.
Síðan þá hefur útgefandi sögunnar ávallt séð til
þess að hún sé fáanleg og hefur hún nú verið
þýdd á yfir 125 tungumál.
Sex árum síðar gaf Dodgson svo út fram-
haldsbók sem heitir á frummálinu Through the
Lookin Glass, and What Alice Found There.
Sagan segir aftur frá hinni ungu Lísu sem einn
daginn gengur ásamt systur sinni fram á hvíta
kanínu. Lísa eltir kanínuna niður í holu og ratar
þá inn í undraveröld þar sem lögmál raunveru-
leikans eiga ekki við. Forvitni Lísu og óþreyja
koma henni í ýmiss konar vandræði í Undra-
landi en með barnslegri hreinskilni sinni og and-
varaleysi móðgar hún nánast hvern þann sem
hún hittir og kemst svo loks í hann krappan
þegar Hjartadrottningin – sem er eins og beint
upp úr spilastokknum – skipar svo fyrir að Lísa
skuli hálshöggvin (sem hún gerir reyndar við
nánast alla í sögunni).
Sagan endar á því að systir Lísu vekur hana
upp frá draumi sínum og liggur hún þá enn við
árbakkann. Lísa stendur upp og gengur af stað
engu nær um þýðingu draumsins – né hvort um
draum hafi verið að ræða.
EINS og Michael Jackson var
Lewis Carroll sakaður um
barnagirnd á sínum tíma,
þrátt fyrir að hann hafi aldrei
verið ákærður eða sakaður um
ofbeldi gegn börnum.
Ástæður þess eru myndir,
bæði ljósmyndir og teiknaðar,
sem hann gerði á ævi sinni.
Carroll var þekktur fyrir að
vingast við ungar stúlkur en
sýndi kvenfólki á sínum aldri
engan kynferðislegan áhuga.
Í bók sinni Lewis Carroll: A
Biography frá árinu 1995,
heldur Morton N. Cohen því
fram að Carroll hafi náð að
sannfæra vini sína um að
áhugi hans á ungum, nöktum
stúlkum væri alls ekki af eró-
tískum toga.
Líkt og Jackson sagði hann
áhuga sinn einungis vera á
æskunni og fegurð hennar.
Myndir hans væru því af
hreinum listrænum toga en
ekki kynferðislegum.
SÉRVITRINGURINN Tim Burton
hefur nú lokið tökum á kvikmynda-
útfærslu sinni á ævintýrum Lísu í
Undralandi. Þetta verður fyrsta þrí-
víddarmyndin sem hann gerir sér-
staklega fyrir hvíta tjaldið en áður
hefur verið gerð sérstök þrívíddar-
útgáfa af brúðumynd hans Night-
mare Before Christmas.
Af ljósmyndum að dæma er allt
yfirbragð myndarinnar á mörkum
teiknimyndar og hefðbundinnar,
leikinnar kvikmyndar.
Með aðalhlutverkið fer ung ástr-
ölsk stúlka að nafni Mia Wasi-
kowska. Einhverjir muna kannski
eftir henni úr spennumyndinni Defi-
ance frá því í fyrra er skartaði Dani-
el Craig í aðalhlutverki.
Annars er myndin hlaðin stórleik-
urum. Þar má nefna Johnny Depp
sem hinn vitskerta hattagerð-
armann er Lísa hittir í teboðinu,
Anne Hathaway sem Hvítu
drottninguna, Helenu Bon-
ham-Carter sem Rauðu
drottninguna, Stephen Fry
sem glottandi köttinn, Alan
Rickman sem lirfuna, Matt
Lucas (úr Little Britain)
sem Tweedledee og Tweed-
ledum, Christopher Lee
sem Jabberwock og Michael
Sheen sem hvítu kanínuna.
Nú vinnur Burton hörðum
höndum að eftirvinnslunni og
því má búast við myndinni í
bíó á næsta ári.
ÞAÐ er algengur misskiln-
ingur að persónurnar Humpty
Dumpty (egg-maðurinn sem
situr á veggnum), Tweedle-
dum og Tweedledee séu í sög-
unni um Lísu í Undralandi.
Helsta ástæða þess er að í
teiknimyndaútfærslum sög-
unnar er bókunum tveimur
um Lísu iðulega blandað sam-
an. Þessar persónur birtast
nefnilega í framhaldssögunni
Through the Looking Glass.
Annar algengur ruglingur
er sá að gera tvær persónur að
einni þegar sagan hefur verið
færð upp á hvíta tjaldið, tvær
drottingar að einni. Þetta eru
Hjartadrottningin úr fyrri
bókinni og svo Rauða drottn-
ingin úr seinni bókinni. Þær
urðu að einni í frægustu
teiknimyndaútgáfu sögunnar
sem fyrirtæki Walts Disney
gerði árið 1951 og þetta virð-
ist líka vera tilfellið í vænt-
anlegri útfærslu Tims Burton
á ævintýrinu sem kemur í
kvikmyndahús á næsta ári.
Þetta er kannski ekki svo und-
arlegt í ljósi þess að báðar per-
sónurnar eru nokkuð keim-
líkar í bókunum.
Humpty Dumpty Féll af vegg.
Algengur mis-
skilningur
Þjáðist Carroll
af barnagirnd?
Carroll fær koss frá
ónefndri stúlku
Glósubók: Lísa í Undralandi
Disney-Lísa Lísa í teboði með Hattaranum snarruglaða og Hvítu kanínunni í teiknimynd Disney.
Sýrutripp prests eða
saklaus barnasaga?
TILVÍSANIR í ævintýri Lísu í
Undralandi má finna víða. Í kvik-
myndum, tölvuleikjum og í heimi
eiturlyfja.
Augljósasta dæmið úr bíó-
myndunum er úr fyrstu Matrix-
myndinni frá árinu 1999 sem er
hlaðin tilvísunum í verk Lewis
Carrolls. Þær koma iðulega frá
hinum dularfulla Morpheus sem
notar tilvísanir í ævintýrið til þess
að reyna útskýra þá stafrænu
draumaveröld sem vélarnar hafa
hneppt mannskepnuna í.
Fyrst sendir hann Neo (Keanu
Reeves) þau skilaboð að elta
Hvítu kanínuna vilji hann komast
í samband við sig. Þegar tölvu-
hakkari bankar svo upp á hjá hon-
um sér hann húðflúr á öxl kær-
ustu hans af hvítri kanínu sem
verður til þess að hann ákveður
að fara með þeim á næturklúbb
þar sem hann hittir hina mögnuðu
Trinity. Næsta tilvísun í myndinni
kemur eftir að Neo hittir Morp-
heus í vöruhúsi. Fyrstu orð Morp-
heusar til Neos eru þessi: „Þér líð-
ur eflaust eins og Lísu, hmm? Að
hrapa niður kanínuholuna.“
Myndlíking þessi er líka oft not-
uð í daglegu tali um nýjar upplýs-
ingar er gjörbreyta skynjun
manna á umhverfi sínu.
Myndlíkingin
að fara „niður
kanínuhol-
una“ hefur
einnig fest
rætur í heimi tölvuleikja og eitur-
lyfja. Tölvuforritarar þekkja lík-
inguna sem tilvísun í þann öngul
er lokkar spilarann að leik þeirra
en dópistar nota hana sem dulmál
yfir að taka ofskynjunarlyf. Hvort
sú myndlíking hafi fest vegna
sögunnar um Lísu eða sögusagna
um meinta lyfjanotkun höfund-
arins er ekki vitað. Það er ekki
einu sinni vitað fyrir víst hvort
Carroll hafi nokkurn tíma notað
eiturlyf.
Það sem þó er vitað er að hann
þjáðist af tegund mígrenis er kall-
ast micropsia (hefur verið nefnd
Lísu í Undralandi-heilkenni),
taugafræðilegum sjúkdómi sem
truflar sjónina þannig að hlutir í
fókuslínu hins þjáða geta virst
minni en þeir eru í raun. Þannig
getur körfubolti virst vera á
stærð við mús þegar þolandinn
fær kast því heilinn les rangt úr
þeim upplýsingum frá augunum.
Þar gæti verið komin skýringin á
þeirri hugmynd Carroll að láta
Lísu taka sífelldum stakkaskipt-
um í sögunni, hún stækkar og
minnkar á víxl og neyðist til að
upplifa Undraland í nýjum hlut-
föllum.
„Niður kanínuholuna“
Morpheus
í Matrix
Hattarinn Johnny Depp fer með
hlutverk Hattarans léttklikkaða.
Þrívíddarmynd
Tims Burton
Rauða hjartadrottningin Helena
Bonham-Carter í gervi hennar.