Morgunblaðið - 24.09.2009, Blaðsíða 27

Umræðan 27
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2009
UNDANFARIÐ
hafa fjölmiðlar fjallað
um mikinn taprekstur
Gagnaveitu Reykja-
víkur. Í aðsendri
grein í Morg-
unblaðinu kýs stjórn-
arformaður Orkuveit-
unnar, sem er með
einokun á sölu á heitu
og köldu vatni, að
sneiða að Símanum í viðleitni sinni
til að réttlæta tilvist og taprekstur
Gagnaveitunnar. Tilgangurinn
virðist helga meðalið og í lok
greinarinnar segir stjórnar-
formaðurinn að hætti Gagnaveitan
rekstri verði Síminn með einokun
á gagnaflutningsmarkaði. Þetta er
að sjálfsögðu rangt. Sem dæmi má
nefna að Vodafone veitir ein-
staklingum og fyrirtækjum gagna-
flutningsþjónustu í samkeppni við
Símann. Síminn býr sem betur fer
við mikla samkeppni í sínum
rekstri, enda einokun neytendum
sjaldnast til framdráttar, eins og
stjórnarformaður Orkuveitunnar
kannski þekkir. Munurinn á því að
vera í samkeppni við Gagnaveituna
og önnur fyrirtæki er sá að þang-
að streymir fé úr sjóðum Orku-
veitu Reykjavíkur. Samkvæmt árs-
reikningi Gagnaveitunnar fyrir
2008 hefur Orkuveitan lagt Gagna-
veitunni og forverum til 4,7 millj-
arða króna í hlutafé og lánað
Gagnaveitunni 6,3 milljarða króna
með kúluláni til ársins 2014. Á
seinasta ári leit út fyrir að skulda-
hlutfall Gagnaveitunnar yrði allt of
hátt. Þá brá Orkuveitan á það ráð
að auka hlutafé Gagnaveitunnar
um 1.200 milljónir króna. Þannig
var hægt að kynna um 22% eig-
infjárhlutfall Gagnaveitunnar um
áramót. Eðlileg samkeppni verður
að fara fram á eðlilegum for-
sendum. Þess vegna hefur Póst-
og fjarskiptastofnun úrskurðað um
fjárhagslegan aðgreining Orkuveit-
unnar og Gagnaveitunnar auk þess
sem samkeppnislög eru mjög skýr
í þessum efnum. Það er að sjálf-
sögðu alvarlegt mál ef opinbert
fyrirtæki fer ekki að þeim leik-
reglum sem í gildi eru og úrskurð-
um eftirlitsstofnana. Það er nauð-
synlegt fyrir þá sem eru í
samkeppni við Gagnaveituna að
geta treyst því að svo sé og að for-
svarsmenn fyrirtækisins skilji hvar
mörkin liggja.
Óhagkvæm upp-
bygging og lítil
nýting kerfisins
Í ársreikningi GR
kemur fram að heild-
artap af rekstri fyr-
irtækisins á seinasta
ári var ríflega þrír
milljarðar. Hlutafjár-
framlög og lán Orku-
veitunnar til Gagna-
veitunnar og forvera
eru að minnsta kosti
11 milljarðar króna,
eða sem nemur helmingi allra
tekna Orkuveitunnar á seinasta
ári. Tekjur Gagnaveitunnar eru
hins vegar aðeins um 670 milljónir
króna á árinu. Rekstrartapið fyrir
fjármagnsliði (EBIT) er 21 milljón
króna, var 48 milljónir árið áður. Í
stuttu máli virðist þetta vera tap-
rekstur sem ekki sér fyrir endann
á. Svo virðist samt sem forsvars-
menn fyrirtækisins hafi enn um-
boð til framkvæmda því alls er
framkvæmt fyrir rúmlega einn og
hálfan milljarð á seinasta ári. Á
árinu 2009 hefur enn verið haldið
áfram að grafa skurði með ljósleið-
urum því á heimasíðu Gagnaveit-
unnar má finna fréttir um að ný
hverfi í Reykjavík og nágrenni séu
að tengjast Gagnaveitunni. „Fjár-
festingarnar“ halda því áfram sem
fyrr á kostnað Orkuveitunnar þar
sem rekstur Gagnaveitunnar
stendur ekki undir þessum fjár-
festingum. Vandinn við þetta allt
saman er að viðskiptavinum virðist
ekki fjölga í neinu samræmi við
lengd og dýpt þeirra skurða sem
grafnir eru. Ástæðan er einföld;
uppbygging kerfisins er einfald-
lega óhagkvæm og dýr, það eru
ódýrari og betri kostir í boði.
Sama hvernig undirritaður hefur
reiknað út möguleikann á að eiga
viðskipti við Gagnaveituna hefur
sama svarið komið út. Mun hag-
kvæmara er að byggja á núverandi
lausnum Símans og þeim framtíð-
arlausnum sem Síminn býr yfir.
Upp úr skotgröfunum
Það er óþarfi að grafa sig í skot-
grafir þegar rætt eru um Gagna-
veitu Reykjavíkur, staðreyndirnar
liggja fyrir. Þegar lagt var af stað
í ljósleiðaravæðingu Orkuveit-
unnar var tæknilegt umhverfi frá-
brugðið því sem nú er og ein-
hverjir töldu að tími koparsins
sem flutningsmiðils gagna væri
senn liðinn. Flutningsgetan myndi
einfaldlega ekki svara þeim kröf-
um sem neytendur myndu gera á
allra næstu árum. Fyrir þessu
voru einhver rök, þó svo að þau
væru mjög umdeild. Það sem
menn vanmátu var að um allan
heim liggja milljónir kílómetra af
koparvírum í jörðu. Þessi kerfi eru
oft í eigu stærstu fjarskiptafyr-
irtækja heims og þau hafa einfald-
lega einbeitt sér að því á und-
anförnum árum að finna leiðir til
þess að nýta þessa fjárfestingu
betur. Þannig hefur flutningsgetan
margfaldast og hinn almenni neyt-
andi finnur í dag ekki mun á því
hvers konar strengur tengir heim-
ili hans við umheiminn. Við-
skiptavinir Símans hafa til dæmis
aðgang að háhraðainterneti, gagn-
virku háskerpusjónvarpi með inn-
byggðri myndabandaleigu og tal-
síma, allt um koparinn og margir
tengjast einnig um ljósleiðara.
Þannig hefur Síminn nýtt sér það
besta úr tækniþróun undanfarinna
ára til að bjóða viðskiptavinum
upp á þá fjarskiptaþjónustu sem
heimilin þarfnast. Það er fyr-
irsjáanlegt að þessi þróun mun
halda áfram og sú fjárfesting sem
hefur verið byggð upp í samfélag-
inu verður enn afkastameiri á allra
næstu misserum og árum.
Verkefni borgaryfirvalda
Það hlýtur að vera sameiginlegt
verkefni borgaryfirvalda og Orku-
veitu Reykjavíkur að finna leið út
úr þeim þrengingum sem Gagna-
veita Reykjavíkur er í. Til þess
þarf kjark til að taka af skarið. Ég
leyfi mér að ganga út frá því að
ekki sé vilji til þess að brenna
mörgum milljörðum, jafnvel tug-
milljörðum, til viðbótar á uppbygg-
ingu á óhagkvæmu neti. Þeir
ágætu einstaklingar sem nú sitja í
borgarstjórn bera ekki ábyrgð á
ákvörðunum sem teknar voru fyrir
mörgum árum. Þau bera hins veg-
ar ábyrgð á þeim ákvörðunum sem
teknar eru í dag og varða framtíð
og hagsmuni borgarbúa.
Að vera í „samkeppni“ við
Gagnaveitu Reykjavíkur
Eftir Sævar Frey
Þráinsson »Munurinn á því að
vera í samkeppni við
Gagnaveituna er sá að
þangað streymir fé úr
sjóðum OR. Á síðasta
ári nam sú upphæð
1.200 milljónum.
Sævar Freyr Þráinsson
Höfundur er forstjóri Símans.
Í STRÍÐI er betra
að vera búinn að
ákveða fyrirfram
hvaða leiðir eigi að
fara til að bregðast
við því sem upp kann
að koma. Það hefði
líka verið betra fyrir
ráðamenn Íslendinga
að þeir hefðu áttað sig
á því að stríð væri yf-
irvofandi. Hér kemur
ein hernaðaráætlun
sem ætti að duga vel gegn Bretum
og Hollendingum, sem sýna fá-
mennum þjóðum yfirgang og
frekju.
1. Ríkisstjórnin boðar fulltrúa
allra lífeyrissjóða á landinu á sinn
fund og tilkynnir þeim að hún ætli
skilyrðislaust að fá lánað hjá þeim
fyrir Icesave-skuldbindingunum til
30 ára, sömu upphæð
og lánið frá Bretum og
Hollendingum átti að
vera. Það er a.m.k.
betri fjárfesting fyrir
lífeyrissjóðina en
margt af því sem þeir
hafa verið að gera síð-
ustu ár.
2. Ríkisstjórnin
leggur lánið inn á
geymslureikning og
tilkynnir Bretum og
Hollendingum það.
Tilkynnir þeim jafn-
framt að eftir langar
samningaumleitanir sé ekki annað
að gera en að fara í mál til kanna
hvað af þessum skuldbindingum Ís-
lendingar eigi raunverulega að
greiða. Ef málið falli Bretum og
Hollendingum í vil þá muni
geymslureikningurinn verða opn-
aður fyrir þá.
3. Ríkisstjórnin tilkynnir AGS og
öðrum lánveitendum að Icesave-
málið sé í eðlilegum farvegi, pen-
ingar fyrir þeim skuldum séu til og
því eigi ekki neitt að standa í vegi
fyrir því að AGS standi við sinn
hluta lánapakkans. Þessi tilkynning
er gerð á heimsvísu svo þjóðum
heims sé ljóst í hvaða stöðu við er-
um og að við bregðumst við á
skynsamlegan og ábyrgan hátt.
4. Skilaboðin eru skýr. Við mun-
um ekki gefa þumlung eftir.
Hernaðaráætlun gegn
Bretum og Hollendingum
Eftir Hans
Guttorm Þormar »Hvernig byggjum
við upp alþjóðlegt
traust á íslenskum efna-
hag án þess að láta í
minni pokann fyrir gam-
aldags herraþjóðum?
Hans Guttormur
Þormar
Höfundur er framkvæmdastjóri.
SÍÐASTA sumar
skilaði undirritaður
MA-ritgerð sinni í
menningar- og mennt-
astjórnun við Háskól-
ann á Bifröst. Ritgerð-
in bar titilinn:
Starfsgrundvöllur
sjálfstæðra atvinnu-
leikhópa. Vegna efna-
hagsástandsins og
boðaðs niðurskurðar í
ríkisfjármálum ásamt
því að stærstu fjölmiðlar landsins
munu ekki gagnrýna allar sýningar
sjálstæðra atvinnuleikhópa er rétt
að rifja upp nokkur atriði er snúa að
sjálfstæðum atvinnuleikhópum á Ís-
landi og byggja á rannsókninni.
Sveigjanleiki og fjármagn
Rannsóknin leiddi í ljós að sökum
þess að starfsumhverfi sjálfstæðra
atvinnuleikhópa er sveigjanlegt og
án allrar yfirbyggingar skapar það
þeim sérstöðu til að bregðast hratt
við samfélagslegu áreiti og uppá-
komum, sem skilar sér í forvitni
áhorfenda og aukinni aðsókn. Einn-
ig gerir slíkur sveigjanleiki þeim
kleift að bregðast við ógnum sem
steðja að starfseminni og nýta tæki-
færin til fulls. Hið síbreytilega
starfsumhverfi sjálfstæðra atvinnu-
leikhópa kallar á úthlutunarkefi sem
tekur mið af þessum eiginleikum
starfsins. Krafan um mælanleika
menningar, sem síðar er notuð sem
grundvöllur úthlutunar opinbers
fjármagns til sviðslista, hefur því
miður ekki nýst til stefnubreytinga á
skiptingu fjármagnsins til sviðslista
heldur hefur verið viðhaldið ákveðnu
ástandi sem á rætur í stefnumörkun
leiklistarlaga frá 1998. Enn hafa
ekki borist fréttir úr mennta-
málaráðuneytinu um hvort fjármagn
til sjálfstæðra sviðslistahópa verður
skorið niður á næsta ári. Bandalag
sjálfstæðra atvinnuleikhópa – SL
hefur sýnt fram á að um 400 ein-
staklingar hafi atvinnu af starfsemi
hópanna ár hvert. Í því ástandi sem
nú er og í baráttunni við atvinnu-
leysið verður það að teljast und-
arlegt ef ráðamenn ákveða að
höggva stórt í þá litlu köku sem
sjálfstæðir atvinnuleikhópar hafa
aðgang að.
Ný íslensk verk
Nú liggur það fyrir að stærstu föl-
miðlar landsins ætla ekki að gagn-
rýna allar sýningar sjálfstæðra at-
vinnuleikhópa á næsta ári. Það
veldur miklum vonbrigðum og vekur
gamlar spurningar um flokkun á
þeim sem eru inni og hina sem þurfa
á hírast úti í kuldanum. Hvaða sjón-
armið ráða slíkri flokkun? Uppi-
staðan í verkefnaskrá sjálfstæðra
atvinnuleikhópa er frumsköpun.
Slíkt hefur verulega þýðingu því
hóparnir eru orðnir eins konar upp-
eldisstöð fyrir nýja leikara, dansara,
leikstjóra, tónlistarmenn og leik-
skáld. Ef teknar eru saman tölur um
úthlutun Leiklistarráðs af fjárlaga-
liðnum „Til starfsemi atvinnu-
leikhópa“ frá árunum 2004-2008
koma í ljós mjög áhugaverðar nið-
urstöður. Leiklistarráð leggur
áherslu á að styrkja uppsetningar á
nýjum íslenskum verkum. Barna- og
danssýningar eru eingöngu ný ís-
lensk verk og því er hlutur íslenskra
verka um 78% af öllum þeim sem
ráðið ákveður að styrkja á þessu
tímabili. Erlend verk eiga ekki
miklu brautargengi að fagna í þess-
um úthlutunum. Þau erlendu verk
sem ganga í augun á ráðinu eru nýj-
ar leikgerðir af klassískum verkum
og því á ferðinni viss nýsköpun í
formi tilraunar með vinnuaðferðir
og bræðing listforma. Þetta sýnir að
hóparnir, studdir af úthlut-
unarstefnu Leiklist-
arráðs, sinna tilraunum
og nýsköpun, sem
stærri og fjárfrekari
listastofnanir veigra sér
við af augljósum ástæð-
um.
Samstarf
Vegna skorts á sýn-
ingaraðstöðu og sam-
fellu í starfi atvinnu-
leikhópa hefur samstarf
stofnanaleikhúsa og at-
vinnuleikhópa færst í
vöxt. Leikhóparnir
njóta þá aðgangs að miðasölukerfi,
tækjabúnaði og annarri aðstöðu
húsanna. En með slíku samstarfi
tryggja hóparnir sér líka viðurkenn-
ingu í formi umfjöllunar og gagnrýni
helstu fjölmiðla landsins. Það er svo
undir hælinn lagt hvort almenningur
og ráðamenn gera einhvern grein-
armun á því hvað eru sýningar sjálf-
stæðra leikhópa innan stofnananna
og hvað er framleiðsla stofnananna
sjálfra. Samstarfið veldur því sem sé
að sýnileiki leikhópanna hverfur. En
samstarfið getur mögulega gagnast
stofnunum, sem fá viðurkenningu
fyrir samstarfið með auknum fjár-
veitingum eða minni niðurskurði.
Það má því spyrja sig hvort þetta
geri þeim sjálfstæðu hópum sem
starfa eingöngu fyrir utan stofn-
anirnar erfitt fyrir og valdi því að
þeir fái síður umfjöllun um sýningar
sínar, og verði af þeim orskökum
síður sýnilegir áhorfendum. Huga
þarf að jöfnuði milli hópanna í þessu
sambandi. Í því efnahagsástandi
sem nú er á Íslandi hefur sýnt sig að
sjálfstæðir sviðslistamenn leita á ný
mið til að halda áfram starfsemi.
Nýjustu áhorfendatölur frá atvinnu-
leikhópunum sýna að þeir fengu
stærri hluta áhorfenda sinna erlend-
is en hér heima á síðasta leikári.
Meðan stærsti fjármögnunaraðili
hópanna, áhorfendur á Íslandi, fer í
gegnum keppu leita sviðslistahóp-
arnir út fyrir landsteinana eftir
rekstrarfjármagni, sem skilar sér í
því að þeir koma heim með dýr-
mætan gjaldeyri fyrir þjóðarbúið.
Eins og áður segir þá tekur starf-
semi hópanna alltaf mið af ástandinu
í samfélaginu. Það sem er líka mikil-
vægt fyrir frjótt starf sjálfstæðra
sviðslistahópa er að þeir njóti sann-
gjarns stuðnings stjórnvalda á fjár-
lögum og að fjölmiðlar séu iðnir við
að fjalla um starfsemi þeirra, gefa
þeim uppbyggilega gagnrýni.
Eru sjálfstæðir
leikhópar
á vetur setjandi?
Eftir Gunnar I.
Gunnsteinsson
Gunnar I.
Gunnsteinsson
»Einnig gerir slíkur
sveigjanleiki þeim
kleift að bregðast við
ógnum sem steðja að
starfseminni og nýta
tækifærin til fulls.
Höfundur er MA í menningar- og
menntastjórnun.
Sími 551 3010
Hárgreiðslustofan