Morgunblaðið - 30.10.2009, Síða 25

Umræðan 25
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. OKTÓBER 2009
ÁSTANDIÐ í land-
inu og í stjórnmál-
unum núna er þannig
að fólk á mjög erfitt
með að átta sig á stöð-
unni. Mikil óvissa er
um framvindu allra
mála. Þó að rík-
isstjórnin reyni að
vinna ötullega að þess-
um málum er fólk satt
að segja í vafa um
hvort áherslurnar eru í lagi.
Eitt vandamálið er að und-
anfarna áratugi hefur landinu
meira og minna verið stýrt af því
fólki sem hefur haft aðgang að fjár-
magni og verið nánast eins og eig-
endur að auðlindum og atvinnu-
tækifærum. Oftar en ekki voru
þetta aðilar í sama stjórnmálaflokki
á hægri væng stjórnmálanna en á
tímabili tókst samvinnuhreyfing-
unni að reka umsvifamikinn rekst-
ur til mótvægis við þennan einsleita
hóp sem einn rithöfundur kallaði
bláu höndina.
Þessi fortíð er í dag að þvælast
fyrir okkur þar sem við erum föst í
þessum þankagangi og sjálfs-
afgreiðslu á tækifærum og pen-
ingum sem búið var að viðgangast í
áratugi auk þess sem auðlindir
voru oftar en ekki færðar útvöldum
sem gjöf á silfurfati.
Banka- og efnahags-
hrunið er á margan
hátt skrifað á þennan
kjarna sem hafði tögl-
in og hagldirnar í at-
vinnulífinu í áratugi þó
að rannsóknir eigi eft-
ir að leiða í ljós sann-
leikann um það mál.
Fólkið felldi því stjórn
Sjálfstæðisflokks og
Samfylkingar sl. vetur
og kaus vinstristjórn
sem enn situr til að fá
að stjórnarborðinu fólk sem ekki
hafði verið upp fyrir axlir í að út-
hluta peningum, auðlindum og
tækifærum til vina og vandamanna
og væntanlega ekki borið ábyrgð á
hruninu.
Þessi nýja stjórn vill mynda
Skjaldborg um heimilin og velferð-
arkerfið eins og það heitir á máli
stjórnmálamannanna en virðist
ekki vita hvar á að finna peninga til
að reka þennan búskap.
Einn möguleikinn er að ná inn
peningum með niðurskurði á op-
inberum risarekstri íslenska rík-
isins, sjá til dæmis www.sigg-
isig.blog.is og í Morgunblaðinu þar
sem ég velti upp hugmyndum um
hvernig unnt væri að skera niður
útgjöldin án þess að snerta velferð-
arkerfið.
Þetta er ekki einfalt án þess að
skera niður velferðarkerfið og
höggva niður heimilin. Það er því
ekki mikla peninga að sækja á þau
mið fyrir fólk sem vill mynda um-
rædda Skjaldborg. Að skera niður
alla aðra liði ríkisins er auðvitað
nánast ógerningur, en hugsanlegur
möguleiki.
Annar möguleiki er að skoða
hækkun skatta. Við núverandi að-
stæður, þegar gífurlegt atvinnu-
leysi er orðið staðreynd og fer vax-
andi auk þess sem starfandi
fyrirtæki eru mörg tæknilega
gjaldþrota eða í gjörgæslu banka-
kerfisins og enga peninga er að fá í
ný fyrirtæki, er ekki líklegt að
hækkun skatta verði annað en tál-
sýn.
Þá er bara eftir síðasti möguleik-
inn og hann er að koma upp nýjum
fyrirtækjum. Eins og staðan er þá
er ekkert fjármagn hægt að fá til
að stofna ný fyrirtæki. Enginn
lánasjóður lánar til að koma upp
fyrirtæki frá grunni og því er ekk-
ert „Seed Capital“ fáanlegt en slíkt
fjármagn þarf að vera innlent. Er-
lendir aðilar eru fúsir að koma inn í
framhaldi af því. Hugsanlegt er að
fá fjármagn til stækkunar starfandi
fyrirtækja.
Í stöðunni í dag hafa menn því
nánast eingöngu beint sjónum að
erlendum fjárfestum. Enginn minn-
ist á að neinir innlendir aðilar geti
fjármagnað nýjan rekstur eða
stækkun á núverandi rekstri ein-
hverra fyrirtækja. Tekjur frá þess-
um hugmyndum eru því nær engar
á teikniborðinu.
Gamla kerfið, sem hægri- og
miðpólitíkin rak í áratugi og margir
töldu vera samanþjappaða klíku
sem gaukaði peningum og tækifær-
um að þeim sem voru með þeim í
flokknum, gerði þó það gagn að það
voru framleiddir peningar í landinu
með allskonar rekstri þó að flest
fyrirtæki væru því marki brennd
að vera á lífi vegna tengsla við póli-
tíkusa og hafa innkomu í ríkisbank-
ana eins og kerfið gekk fyrir sig
þá.
Í dag er ríkisstjórnin sem nú sit-
ur ákveðin í því að snúa af þessum
gamla spillingarvegi eða hvað sem
þeir hafa kallað þetta gamla klíku-
kerfi. Það er skiljanlegt þar sem
það kerfi var oftar en ekki byggt á
grunni sem ekki var á viðskipta-
legum forsendum heldur byggðist
frekar á tengslum inn í pólitíkina
og ríkisbankana.
Þetta var ömurlegt kerfi sem gaf
litlum hópi manna í samfélaginu
tækifæri til að reka arðvænlegan
rekstur en allir hinir voru úti í
kuldanum. Í dag þar sem sárvantar
ný fyrirtæki til að afla tekna og
borga hrunið er spurning hvort sé
betra að reka og stofna ný fyr-
irtæki í þessu skötulíki af fyrir-
tækjarekstri eins og þetta var með
gamla klíkukerfinu eða hafa engin
ný fyrirtæki. Það virðist vera eins
og við getum ekki haft þetta eins
og hjá öðrum þjóðum að allir fái
jöfn tækifæri.
Stjórnarandstaðan mun núna á
komandi vikum og gerði reyndar
duglega í framhaldi af stefnuræðu
forsætisráðherra halda fram að hún
hafi lausnirnar sem vantar og geti
stofnað ný fyrirtæki. Það er auðvit-
að kaldhæðni örlaganna að í stjórn-
arandstöðu eru Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokkur sem báðir
stóðu að stórkostlegri uppbyggingu
atvinnulífisins á sínum tíma en því
miður meira og minna í þessu
spillta klíkukerfi. Aðeins þeirra
menn komust að meðan aðrir fengu
lítið eða ekkert.
Það eru því ekki öfundsverðir
kostir í stöðunni.
Hvernig á að greiða fyrir hrunið?
Eftir Sigurð
Sigurðsson »Hvort er betra að
stofna ný fyrirtæki í
þessu skötulíki af fyrir-
tækjarekstri eins og
þetta var með gamla
klíkukerfinu eða hafa
engin ný fyrirtæki?
Sigurður Sigurðsson
Höfundur er cand. phil.
byggingaverkfræðingur.
NÝJAST hjá fyr-
irferðarmesta and-
stæðingi valfrelsis
sveitarfélaga er að
krefjast kynjakvóta í
sveitarstjórnum. Það
brýtur beinlínis á jafn-
rétti fólks til starfa út
frá hæfileikum og
reynslu, trausti og vin-
sældum, án tillits til
kyns, aldurs o.s.frv.
Ráðherrann er þar raunar að taka
undir með starfshópi sem hann skip-
aði í marz sl. „til að meta leiðir og
koma með tillögur um aðgerðir til að
jafna stöðu kynjanna í sveit-
arstjórnum“ (sjá fréttaskýringar-
grein Sigtryggs Sigtryggssonar í
Mbl. 26. okt.).
Það er á ráðherranum að skilja, að
hann vilji koma lágmarkskvóta
kvenna í sveitarstjórnum upp í
a.m.k. 40% og helzt svo, að hlutfallið
verði jafnt. En með því er við núver-
andi aðstæður verið að mismuna
fólki. Karlmenn eru enn með mun
meiri reynslu í félagslegum ábyrgð-
arstörfum en konur, mun áhrifa-
meiri og reyndari í flokksstarfi, enn-
fremur langtum fjölmennari í
stjórnmálaflokkum en konur, vanari
forystu í atvinnulífinu, jafnvel enn
sem komið er menntaðri og með
lengri starfsreynslu á grundvelli
menntunar. Þess vegna er hér um að
ræða nýja vinnureglu ráðherra, með
þumalputta á öllum fingrum, sem
kveður á um, að það, sem ræður
kynferði, skuli fremur ráða hverjir
verði fulltrúar fólksins heldur en
frjálst val manna í hverri stjórn-
málahreyfingu, val sem miðast við
raunverulega áhrifamenn innan
hennar, þá sem bezt hafa kynnt sér
mál og barizt fyrir þeim.
Þetta er eintrjáningsháttur að
horfa fyrst og fremst til þess, hvað
er á milli fótanna á fólki, fremur en
til reynslu þess og hæfni í félags- og
ábyrgðarstörfum. Allir ættu að eiga
jafnan rétt til starfa og embætta á
grundvelli annars vegar eigin hæfi-
leika og hins vegar á forsendum
trausts og lýðræðislegs vals umbjóð-
enda þeirra, án tillits til
kynferðis viðkomandi.
Er það ekki gamla
jafnréttishugsjónin?
Vilji samfylking-
arráðherrar troða
kynjakvótum upp á
sína eigin framboðs-
lista og fái þeir til þess
samsinni eigin flokks-
manna, þá er ekkert
við því að segja. En
ráðherrann á ekki að
truntast áfram með
þetta sérstæða áhugamál sitt á
kostnað félagafrelsis annarra póli-
tískra samtaka eða mannréttinda
fólks í landinu, ekki frekar en hann á
að hafa til þess neina heimild að
þvinga sveitarfélög til sameiningar,
en það er annað stórt og afbrigðilegt
áhugamál hjá þessum ráðherra.
Kristján Möller hefur nú misst
svo mörg verkefni vegna niður-
skurðar í vegamálum, að réttast
væri, að hann yrði einungis á hálfum
ráðherralaunum. En nú var gripið til
þess ráðs að færa sveitarstjórnar-
málin úr félagsmálaráðuneytinu og
undir þennan landsbyggðarkrata.
Það var hermdargjöf fyrir þann
málaflokk og fólkið í landinu, því að
pólitísk einstefna hans mun bitna á
réttindum einmitt þeirra sem sízt
skyldi. Hafa bæði hann og félags-
málaráðherrar á seinni árum marg-
sinnis verið gagnrýndir fyrir afskipti
sín af sveitarfélögum. Á Þorkell Ás-
geir Jóhannsson flugmaður heiður
skilinn fyrir skarpleg skrif og rétt-
mætar varnir í því máli í blaði þessu
(sjá mbl.is/gagnasafn).
Virðum valfrelsi sveitarfélaga og
þvingunarlaust lýðræði!
Sveitarstjórnarráðherr-
ann Kristján Möller vinn-
ur gegn mannréttindum
Eftir Jón Val
Jensson
»Ráðherrann á ekki
að truntast áfram
með þetta sérstæða
áhugamál sitt á kostnað
félagafrelsis pólitískra
samtaka eða mannrétt-
inda fólks í landinu
Jón Valur Jensson
Höfundur er guðfræðingur.
ALLT þar til
vinstristjórn komst til
valda á þessu ári
reyndust umhverf-
isráðherrar oftar en
ekki bregðast hlut-
verki sínu með því að
greiða götu umdeildra
framkvæmda og fella
úr gildi verndarákvæði
og úrskurði sem stuðl-
að hafa að nátt-
úruvernd. Hæst ber
þar gjörning Sivjar Friðleifsdóttur
þegar hún aflétti friðun á hluta
Kringilsárrana og ógilti úrskurð
Skipulagsstofnunar sem lagst hafði
gegn byggingu Kárahnjúkavirkj-
unar. Af nýlegri dæmum má nefna
úrskurð annars umhverfisráðherra
úr Framsóknarflokki, Jónínu Bjart-
marz, sem ógilti úrskurð Skipulags-
stofnunar gegn vegarlagningu um
Teigsskóg. Hæstiréttur hefur nú til
heilla ógilt þann úrskurð. Það er
dapurlegt að það skuli þurfa að út-
kljá mál af þessu tagi með málaferl-
um þegar til er í landinu ráðuneyti
sem á að hafa það hlutverk að
standa vörð um lög og settar reglur
í þessum málaflokki.
Nú loks hefur orðið breyting á
eftir að Vinstrihreyfingin – grænt
framboð varð aðili að ríkisstjórn.
Í stað þess að greiða gagnrýnis-
laust götu umdeildra framkvæmda
hafa umhverfisráðherrar VG beitt
sér í þágu náttúruverndar og
bættrar stjórnsýslu á sviði
umhverfismála. Þá bregður svo við
að aðilar vinnumarkaðarins, stjórn-
arandstöðunnar og sumra sveit-
arstjórna hafa uppi hávær mótmæli
og virðast sjá hag sínum best borg-
ið með skammsýnum og illa und-
irbúnum framkvæmdum á borð við
fleiri álver og virkjanir þeim til
handa.
Kapp er best
með forsjá
Fyrir álver í Helguvík þarf 630
MW afl auk tilheyrandi orkuflutn-
inga. Sigmundur Einarsson, jarð-
fræðingur, hefur bent á að ólíklegt
er að næga orku sé að finna suð-
vestanlands til álvers í Helguvík.
Þótt svo væri hlýtur það að teljast
óskynsamleg ráðstöfun að selja
orkuna áratugum saman á út-
söluverði í eina verk-
smiðju þar sem aðeins
fáein hundruð fengju
störf. Með því væri
beinlínis komið í veg
fyrir skynsamlega nýt-
ingu og arðbæra upp-
byggingu sem fleiri
myndu njóta góðs af.
Eins og fv. ríkisskatts-
stjóri, Indriði H. Þor-
láksson, hefur bent á,
er innlendur virðisauki
af starfsemi erlendra
stóriðjuvera á Ísland
lítill enda rennur arð-
urinn að mestu úr landi.
Náttúruverndarsinnar hafa frá
upphafi þrýst á yfirvöld um að
Helguvíkurmálið yrði skoðað í heild
sinni áður en ákvarðanir yrðu tekn-
ar. Aðstandendur verkefnisins hafa
hins vegar fremur kosið að fjalla
helst um þá þætti sem skapa störf
og tekjur en síður þá hluta sem eru
umdeildir vegna neikvæðra um-
hverfisáhrifa. Reykjanesbær og
Garður hleyptu á sínum tíma af
stað byggingaframkvæmdum í
Helguvík með ótímabæru og ólög-
legu byggingarleyfi en drógu það
síðan til baka í kjölfar kæru og gáfu
út nýtt leyfi til að forðast úrskurð
um ólögmætt athæfi.
Þetta er reyndar ekki í fyrsta
skipti sem sjálfstæðismenn í
Reykjanesbæ hlaupa fram úr sér.
Skemmst er að minnast hugmynda
og lóðaframkvæmda vegna stál-
pípuverksmiðju í Helguvík sem kom
svo aldrei. Engum ætti að koma á
óvart þótt eins færi fyrir álverinu.
Með linnulausum árásum á um-
hverfisráðherra er verið að hengja
bakara fyrir smið. Forsendur álvers
í Helguvík hafa verið reistar á sandi
og nýlegur úrskurður Svandísar
Svavarsdóttur um Suðvesturlínu
breytir þar engu um því að bæði
skortir fjármagn og orku til verk-
smiðjunnar. Úrskurðurinn er hins-
vegar faglegur og til þess fallinn að
auka líkur á ásættanlegri yfirsýn
yfir umhverfisáhrifin áður en fleiri
leyfi verða gefin út. Úrskurðurinn
er batamerki á stjórnsýslu um-
hverfismála og var þar ekki vanþörf
á.
Ráðherra ekki einn á báti
Af grátkór aðila vinnumarkaðar-
ins og stjórnarandstöðunnar að
dæma mætti ætla að umhverfis-
ráðherra væri einn á báti í Suðvest-
urlínumálinu. Svo er hinsvegar
ekki. Úrskurðarnefnd skipulags og
byggingarmála hefur fundið að
verklagi Skipulagsstofnunar sem á
sínum tíma féllst á það að skoða
verkefnið í bútum án þess að
tryggja heildaryfirsýn áður en til
leyfisveitinga kæmi. Til þess að
breiða yfir skömmina gerði stofn-
unin í áliti sínu um álver í Helguvík
fyrirvara við umhverfisáhrif
tengdra framkvæmda. Úrskurð-
arnefnd skipulags- og bygging-
armála hefur bent á að með því að
setja í álit sitt vegna álvers í Helgu-
vík fyrirvara um umhverfisáhrif
tengdra framkvæmda hafi stofn-
unin farið út fyrir heimildir sínar,
skv. lögum um mat á umhverfis-
áhrifum.
Nú hefur umhverfisráðherra gert
Skipulagsstofnun að fjalla á nýjan
leik um það hvort svokallaðar
tengdar framkvæmdir skuli skoða í
heild sinni eða hvort fullnægjandi
sé að athuga fyrst afmarkaða
áfanga þótt við blasi að umhverfis-
áhrifin séu víðtækari en slík skoðun
getur varpað ljósi á. Bæjarráð
Grindavíkur vill heildstæða athugun
á málinu, en nokkur hluti þeirra
jarðhitaauðlinda sem sjálfstæð-
ismenn í Reykjanesbæ ásælast er í
landi Grindavíkur. Fram hefur
komið að Grindavík vill nýta orku
sem þar kann að finnast af hófsemi
og til uppbyggingar innan sveitarfé-
lagsins.
Ætla verður að afstaða Grinda-
víkurbæjar og ákúrurnar sem
Skipulagsstofnun hefur fengið frá
úrskurðarnefnd skipulags- og bygg-
ingarmála verði til þess að stofn-
unin endurmeti afstöðu sína og
tryggi heildstæða skoðun á þessu
risavaxna stóriðjuverkefni áður en
lengra verður haldið.
Stjórnsýsla á batavegi
Eftir Berg
Sigurðsson » Í stað þess að greiðagagnrýnislaust götu
umdeildra framkvæmda
beitir Svandís Svavars-
dóttir regluverki lýð-
veldisins af skynsemi
svo markmið laga náist
Bergur
Sigurðsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
þingflokks Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs.