Saga - 1982, Blaðsíða 70

68
HELGIÞORLÁKSSON
Einar hafði vafalaust meira fé en Hvamm-Sturla en fór samt
halloka fyrir honum.13 Ætt og mægðir skiptu hér miklu máli.
Upprennandi höfðingi þurfti að vera vitur, vinsæll og hlutdeil-
inn.14 Hann þurfti ekki síst að vera kappgjarn, sbr. það sem segir
um Björn Þorvaldsson sem „þótti vænn til höfðingja“: ,,Var
hann ákafamaður mikill í skapi“. Um Kolbein unga segir eins og
áður gat: „...ofsamaður mikill og vænn til höfðingja“. Um Sæ-
mund Ormsson segir: „...vitur maður og heldur ágjarn og þótti
líkligur til mikils höfðingja“ og enn um sama: ....ofsamaður
mikill og þótti likligur til höfðingja“.15
Hér er mikil áhersla lögð á persónulega eiginleika en minni á
hlut auðsins. Gunnar Karlsson ritar:
Persónulegir eiginleikar fólks eru nokkurn veginn hinir
sömu alls staðar og á öllum tímum. Við þá er ekkert sögu-
legt og engin ástæða til að elta þá aftur á 13. öld.16
Lýsingarnar á persónulegum eiginleikum höfðingja og höfðingja-
efna ættu að kenna okkur að varast að ofmeta þátt auðsins. Og
auðvitað er það sögulegt og merkilegt að svo mikil áhersla skuli
vera lögð á þátt kapps, ákafa eða ofsa í ofangreindum lýsingum.
Höfðingi skyldi líklega vera ógnvekjandi og mátti ekki sýna
ofstopamönnum neina undanlátssemi. Þetta var vísast eðlileg
krafa í þjóðfélagi sem var án þeirrar löggæslu sem fylgdi mið-
stjórnarvaldi.
Gunnar Karlsson telur að stórgoðar væru ekki öruggir að bera
ægishjálm yfir bændur sem höfðu komist að kirkjuauði nema þeir
ættu eins mikið fé sjálfir. Hér er vísað til máls Ögmundar Helga-
sonar en það hlýtui að hafa verið afbrigðilegt þar sem hann var
forsjármaður Sæmundar Ormssonar í æsku hans og hafði ein-
stakt tækifæri til að efla völd sín, auð og áhrif. Fáir auðmenn úr
bændastétt munu hafa fengið slík tækifæri og líklega enn færri
reynt að notfæra sér þau í pólitískum tilgangi.
Vit, ágirni og kappgirni dugðu Sæmundi vel í valdabaráttu hans
við Ögmund og Þórarinssonu. Barátta hans sýnir líka hversu
mikils virði voru ættgöfgi og mægðir við stórgoðaættir. Þegar allt