Saga - 1982, Blaðsíða 236

234
EINAR MÁR JÓNSSON
arhöldum við vitnaleiðslur og áttu að gera sagnfræðingnum kleift
að komast að sögulegum ,,staðreyndum“ sem hann gæti með
góðri samvizku haldið fram að væru „vísindalega sannaðar“,
bættu þvi miður ekkert úr skák, að sögn Lucien Febvre, þvi allt
það sem var einhvers virði í sögunni og skipti í rauninni einhverju
máli, féll utan við ramma þeirra. Ef sagnfræðingur vildi fara
nákvæmlega eftir reglum af þessu tagi og fella þá burt úr sögunni
allt það sem ekki yrði „vísindalega sannað“ hefði hann að lokum
ekki annað i höndunum en samsafn af heldur ómerkilegum
atvikum, sem ekkert væri hægt að gera við og væru sízt af öllu
nothæf til að gera sér heildarmynd af einhverju tímabili eða móta
einhverjar kenningar um þróun sögunnar.
Tilfinning manna fyrir þessu var ekki ný og var hún ein megin-
ástæða kreppunnar, þótt sjaldan hefði verið bent eins rækilega á
hvar skórinn kreppti. En Lucien Febvre gekk lengra til að grafast
fyrir um rætur vandans. Aðalástæðan fyrir því að pósitivistar
höfðu lent á þessum villigötum var að hans áliti sú að þeir höfðu
ekki gert sér nægilega grein fyrir þvi að heimildir skiptast í tvo
meginflokka sem ekki má rugla saman. í fyrsta flokknum eru þær
heimildir, sem pósitívistar fjölluðu um, og einkennast af því að
þær greina frá einhverju sem er utan við heimildina sjálfa. Til
þessa flokks teljast alls kyns frásagnir, sem geta verið meira eða
minna réttar eða rangar eftir því hvað höfundurinn hefur góðar
upplýsingar eða hve sannorður og nákvæmur hann er. En í hinum
flokknum eru þær heimildir sem eru fyrst og fremst til vitnis um
sig sjálfar. Til dæmis um heimildir af þessu tagi nefndi Lucien
Febvre gamlar myntir. Á miðöldum og reyndar lengi síðan voru
peningar yfirleitt slegnir úr silfri og einstöku sinnum gulli, en
öðrum málmum blandað saman við svo að myntin yrði nógu
hörð. En sumir þjóðhöfðingjar höfðu þann sið að „fella gengið“,
ef svo má segja, með því að minnka silfur-eða gullinnihald pen-
inganna, og var það vitanlega mjög óvinsælt og dró oft diik á eftir
sér. Ef menn vilja rannsaka hvert var gildi peninga á hverjum
tíma, þurfa menn ekki að leita í gömlum söguritum — það nægir að
taka myntir frá timabilinu og mæla nákvæmlega hve mikið er af
eðalmálmi í þeim. Myntin er sem sagt heimild um sjálfa sig og