Saga - 1995, Blaðsíða 65

ÍSLHNSK SÖGUENDURSKOÐUN
63
til réttlætíngar skoðunum sínum og öðrum sem vítí tíl vamaðar.
Þessu vildi Furet breyta með ákalli sínu um endurskoðun byltíngar-
sögunnar. Hann viðurkenndi fúslega að öll sagnaritun hljótí að mót-
ast af samtíð sagnaritarans, þar eð aðstæður, umhverfi og áhugamál
sagnfræðingsins hafi óhjákvæmilega áhrif á það hvernig hann túlk-
ar fortíðina. En þetta má ekki ræna okkur forvitninni, sagði hann, af
því að lifandi sagnfræði byggist ekki síst á „frjálsri þekkingarleit",
sem hafnar „andlegri leti og lotningarfullu stagli", svo ég vitni
beint í Furet.2
Að mörgu leytí eiga þessi vamaðarorð hins franska starfsbróður
naíns vel við stöðu íslenskrar sagnaritunar á 19. og 20. öld, þótt með
nokkuð ólíkum hættí væri hér á landi en í landi byltíngarinnar. í
sjálfstæðisbaráttu íslendinga skipaði sagan háan sess, en ekki sem
vigvöllur innbyrðisátaka, heldur fremur sem sönnun þess að í bar-
attunni gegn útlendum óvini hafi landsmenn allir átt sameigin-
legra hagsmuna að gæta. Þar kom þjóðin fram ein og óskipt, svo ég
grípi til tungumáls frönsku byltingarinnar.
Tengsl sögunnar við sjálfstæðisbaráttuna komu að mestu af sjálfu
Ser. Rökin fyrir íslensku þjóðfrelsi vom sótt beint í söguna, enda
gaf staða íslensks efnahagslífs og þjóðfélags um miðja 19. öld tæp-
lega tilefni til aukins frelsis íslendingum til handa. Frelsiskrafan
byggðist annars vegar á sérstöðu íslenskrar menningar, sem gaf
þjóðinni rétt tíl að krefjast sjálfstæðis, og hins vegar á þeirri ályktun
að þjóðlíf gaetí aðeins blómstrað svo fremi sem hin sérstæða menning
v®ri óháð erlendri stjórn. Þetta birtist glögglega í yfirlýsingu ís-
lensku nefndarmannanna í sambandslaganefndinni árið 1918. Þar
sagði orðrétt:
Islenzka þjóðin hefur ein allra germanskra þjóða varðveitt
hina fornu tungu, er um öll Norðurlönd gekk fyrir 900-1000
ámm. ... Með tungunni hefur sérstakt þjóðemi, sérstakir siðir
og sérstök menning varveitzt. Og með tungunni hefur
einnig meðvitundin um sérstöðu landsins gagnvart frænd-
þjóðum vorum ávallt lifað með þjóðinni. Þessi atriði, sérstök
tírnga og sérstök menning, teljum vér skapa oss sögulegan
og eðlilegan rétt tíl fullkomins sjálfstæðis.
ar að auki taldi nefndin að framfarir áranna á undan hefðu aukið
j'Sjálfstæðisþarfir" þjóðarinnar „og hún er sannfærð um það, að full-
orrnð sjálfstæði er nauðsynlegt skilyrði til þess, að hún fái náð því