Saga - 1995, Blaðsíða 232

230
RITFREGNIR
eldra eru skemmtilegar en niðurstaða verður seint fundin. Samsvörunin við
Grásíðu á Hólum er góð hugmynd.
Almennt virðist sem fjöldi ömefna sé háður mannfjölda og þéttbýli að
meira eða minna leyti. Kemur því ekki á óvart að flestum kennileitum í
Grindavík hafi verið gefið nafn.
Þegar landlýsingu lýkur taka við kaflar sem fjalla um landnám, mann-
fjölda, bólstaði og búendur í Grindavíkurhreppi fram um 1800. í Grinda-
víkurhreppi em átta jarðir, Krýsuvík er sjálfstætt byggðahverfi allfjarri
Grindavík og þar varð snemma sjálfstæð kirkjusókn. Kenningin um sér-
stöðu ísólfsskála, að sú jörð hafi byggst seinna en hinar er athyglisverð. Má
og spyrja hvort ekki sé líklegt að hún hafi einmitt byggst eftir að Ögmund-
arhraun rann. Fyrst og fremst var hugsað til sjávarfangsins þótt útgerð
Skálholtsstóls komi fyrst til á 17. öld. Þess má og geta til gamans að Odd-
ur biskup Einarsson kallar jörðina íshólmsskála í jarðabók árið 1597.
Frásögn höfundar er yfirleitt skýr og greinargóð, en seint verður honum
borið á brýn að vera of fullyrðingasamur. í umfjöllun um máldaga Staðar-
kirkju árið 1397 er þess getið að máldaginn gefi litlar upplýsingar um mann-
líf á Stað. Kirkjan á Stað var bændakirkja í fyrstu og hélt þeirri stöðu þótt
Skálholtsdómkirkja eignaðist bændahluta jarðarinnar. Það er hæpið að telja
biskupsstólana eigendur kirkjuhluta bændakirkna, því almennt gilti að
legðust bændakirkjur niður tók kirkjubóndi við eignum þeirra. Af máldag-
anum má ráða að bóndi þurfti að halda uppi 11,5 kúgildum kirkjunnar auk
eigin búfjár og skila leigum. Hann þurfti að halda úti skipi og afla a.m.k-
sex hundraða skreiðar ár hvert í afgjöld. Nú má vera að þetta ákvæði mál-
dagans hafi einmitt verið sett þegar Skálholtsdómkirkja eignaðist alla jörð-
ina, enda ekki vani að kirkjur greiddu gjöld nema eitthvað kæmi á móti-
Máldaginn virðist samt bein heimild um störf Staðarbænda, kúa- og fjár-
búskap til landsins, vinnufólk við komyrkju, að sækja við á reka og höggva
skóg fyrir utan að stunda sjósókn á vertíð.
Athugasemdir um „Lónaland" sem misritun fyrir Hraunaland eru afar
sannfærandi og sýna hve margs ber að gæta þegar heimildir um staðar-
nöfn er að ræða.
Síðari hluti bókarinnar fjallar um lífshætti í Grindavík, verstöðina, versl-
unina og lokakafli um Tyrkjaránið.
Fróðlegt er að kynnast aðbúnaði og lífsháttum í sjávarbyggðinni í Grinda-
vík. Eins og víðast í sjávarbyggðunum vestanlands voru landkostir rýnr
fyrir landbúnaðinn en allt valt á sjávarfangi um afkomu fólksins sem þar
bjó. Þótt í jarðalýsingum sé fjallað allítarlega um heimildir um byggðina
sem finna má í Jarðabók Árna og Páls, er hvergi gerð tilraun til að fjalla u11^
búskapinn í einu lagi og bera saman tölulega. Hefði verið fengur að slíkrl
úttekt og samanburði við aðra landshluta. Grindavík var án vafa ein mikil'