Saga - 1995, Blaðsíða 250

248
RITFREGNIR
ingu sinni og hlutverkum: „Þá fyrst öðlast hún líf og kemur til móts við
þörf fólks á að ná áttum í lífinu, þörfina sem hefur kallað á söguþekk-
ingu ..." (s.10). í Lifandi sögu kryfur Rusen hvemig háttað sé sambandi
sagnfræðilegrar rannsóknar og söguritunar út frá því meginsjónarmiði að
þessir tveir þættir myndi spennuþrungna einingu í fræðigreininni. Um að-
ferðafræði sögurannsókna vísar höfundur mest til fyrri binda verksins; hér
leggur hann höfuðáherslu á „framsetningu sögu" og „hlutverk sögu", en
svo heita tveir meginkaflar ritsins.
Jöm Rusen bendir á að framsetning alias söguritun standi í óljósu sam-
bandi við sagnfræðilega rannsókn. Söguritun teljist eflaust meðal verkefna
sagnfræðinga en ólíkt rannsóknarþættinum gangist söguritun aldrei und-
ir reglur hliðstæðar þeim sem gilda um sagnfræðilega rannsókn. „Sögurit-
un er talin tilheyra sviði listrænnar bókmenntasköpunar og nýtur virðing-
ar sem slík" (s. 15). En höfundur bendir á að þessi stífa aðgreining rann-
sóknar og framsetningar í sagnfræði hafi mótast fyrst á 19. öld um svipað
leyti og sagnfræði varð að vísindagrein. Frá Leopold Ranke og uppgangi
pósitífismans að telja var vísindalegt eðli sögunnar álitið felast í rannsókn-
inni, en um leið varð framsetning á niðurstöðum hennar - sjálf söguritunin
- viðskila við vísindagreinina.
Þessari aðgreiningu vísindalegra og listrænna þátta í sögu andæfir Rús-
en og álítur hana ófrjóa. I staðinn tekur hann sér fyrir hendur að endur-
vekja einingu vísindalegra og listrænna þátta í sögu með því að sýna fram
á að hvorir tveggja eigi sér rætur í „starfi söguvitundarinnar" - hinni
sammannlegu þörf að ljá lífinu merkingu með því að segja frá reynslu i
tíma. Báðir þættimir séu þannig að verki „þegar söguleg vitund fólks gef-
ur tilverunni merkingu í frásögn" (s.18). Það sé misskilningur að halda að
rannsóknin afklæði frásögnina mælskulist sinni. Söguritarar beiti þvert a
móti sérstökum „ræðuhætti" til að hafa áhrif á viðtakendur sína og gefa lífi
þeirra og sjálfsskilningi sögulega vídd. í framhaldi af þessu greinir höf-
undur fjóra ólíka ræðuhætti (topoi) sögulegrar frásagnar sem afurðir rann-
sókna íklæðist, þ. e. ræðuhátt (a) hefðbundinnar frásagnar, (b) kennifra-
sagnar, c) gagnrýninnar frásagnar og d) þróunarfrásagnar. Ræðuhættirnir
fjórir samsvari ólíkum tegundum sögulegs sjálfsskilnings eða merkingar-
myndunar sem Rusen kennir, í sömu röð, við staðfestu, reglubindingu, af-
neitun og ummyndun.
Leggur hann áherslu á að þessir ræðuhættir blandist og tengist innbyrðis
á ýmsa vegu í einu og sama verkinu enda geti engin söguleg heimsmynd
byggt á aðeins einum þeirra; jafnframt að ólíkt list, trú og hugmyndafræði
samrýmist það ekki vísindaeðli sagnfræðinnar að skapa merkingw, hlutverk
sagnfræðinga sé að rifja merkingu upp, hilka staðreyndir fortíðar með öllum
tækjum vísindalegrar sönnunar.
Umfjöllun höfundar um þessar ólíku merkingarmyndanir er að mínum