Saga - 1995, Blaðsíða 283

RITFREGNIR
281
Halldóra ásamt ýmsu öðru, en að lokum gerði hún sér grein fyrir því að
skapbrestir hans voru orðnir meiri en svo að hægt væri að búa við þá." Mið-
að við lýsingar á eiginmanninum þá getur lesandinn ekki annað en undrast
langlundargerð Halldóru í sambúðinni. Steinunn Jóhannesdóttir hefði mátt
leita annarra heimilda um Jan Ek til að varpa betra ljósi á hans hlutskipti.
Þama er Halldóra ein til frásagnar.
Fimmta bókin segir frá Halldóru sem einstæðri móður, efri ámnum,
ljóðagerð, samveru með fjölskyldu, veikindum og endumýjuðum kynnum
við íslendinga.
Saga Halldóm er fyrst og fremst örlagasaga, sem lýsir tilfinningum og
lífi hæfileikaríkrar konu. Hún er jafnframt aldarspegill sem getur nýst
sagnfræðingum á ýmsan hátt. Til dæmis kallast á menning og matargerð.
Halldóra lýsir dagbókarskrifum ömmu sinnar, m.a. um mat sem var á borð-
um hennar í Ameríku á fyrsta áratugi aldarinnar. „... hún [Halldóra] sem
borðaði saltfisk og velling, saltfisk og velling dag eftir dag og viku eftir
viku, mánuð eftir mánuð allan veturinn. ... Eftir árið lét pabbi breyta eld-
húsinu í nútímalegra horf og það kom ... eldavél úr jámi sem var kynt með
mó" (bls. 35-36). Þannig er víða að finna aldarfarslýsingar sem í stóm og
smáu verða heimildir sagnfræðinga í dag. Sagnfræðingar þurfa þó að skilja
á milli hins sviðsetta og þess sem raunverulega gerðist. Stundum em at-
burðir settir á svið og lýst tilfinningum sem em hreinn spuni höfundar.
Steinunn lýsir t.d. kveðjustund þegar móðir Halldóm fór á sjúkrahús fyrir
sunnan og kveður dætur sínar: „Hún [móðir Halldóm] teygir höndina í
áttina til Kirstínar og biður hana að koma til sín. Hún krýpur niður hjá
henni og hvíslar að henni að nú þurfi Dídí að vera dugleg stúlka og passa
Dódó [Halldóm] litlu systur á meðan hún og pabbi fari suður með skip-
inu" (bls. 18).
Að hve miklu leyti geta sagnfræðingar treyst þeim fróðleik sem kemur
fram í ævisögum? Þá er ekki endilega átt við að sögupersóna fari rangt
með, heldur verður frásögnin lituð af því sem viðmælandinn vill að komi
fram. Dregin er upp fegmð mynd, eða óþægilegum minningum hefur ver-
ið ýtt til hliðar, þær gleymast. Ættu ævisögur ef til vill að vera skemmtileg
frásögn þar sem viðmælandinn og sagnaritarinn búa saman til áferðar-
fallega frásögn en sagnfræðileg nákvæmni er í öðm sæti? Eitt smáatriði
rakst ég á um þetta. Steinunn greinir frá því að Halldóra hafði um árabil
leigt Islendingum út herbergi, hluta úr íbúð eða alla íbúðina sína í lengri eða
skemmri tíma. „Sumir segja að annar hver íslendingur sem sækir Stokk-
hólm heim hafi einhvem tíma leigt hjá Halldóm Briem" (bls. 272). Þá seg-
ir Steinunn að í byrjun árs 1990 hafi samstarf hennar og Halldóm hafist.
Hún lýsir heimili Halldóm og segir: „Um þessar mundir búa þar hjónin
Helga Jónsdóttir bókavörður og Magnús Guðmundsson sagnfræðingur ..."
Hið rétta er að undirritaður bjó hjá Halldóm veturinn 1987-88 og því skeik-