Saga - 1996, Qupperneq 265

SKÁLDLEG SAGNFRÆÐI
263
hefur afstæðishyggja í sagnfræði haldið í samsvörunarkenninguna,
enda sagnfræðingar illa settir án viðfangsefnis.21 Már Jónsson hef-
ur skrifað: „Formlega séð er sagnfræði ekki frábrugðin skáldskap.
Hún skapar fortíðina og er tilbúningur, en af því leiðir ekki endi-
lega að hún sé uppspuni eða helber lygi... Munur á sagnfræði og
skáldsögu er meðal annars að heimur skáldsögunnar er sjálfstæður
°g vísar ekkert frekar út fyrir sjálfan sig ... Heimur sagnfræðirits
skírskotar aftur á móti ávallt til tilvistar utan ritsins. Lýst er ein-
hverju sem á að hafa gerst og verið akkúrat svona...//22 Hvernig
fellur sögulegur skáldskapur að þessum greinarmuni? Að svo
miklu leyti sem hann er sögulegur virðist hann falla býsna nærri
sagnfræði, enda vísar heimur sögulegs skáldskapar markvisst út
fyrir sjálfan sig. Að öðru leyti er hvort tveggja tilbúningur, bæði
skáldið og sagnfræðingurinn verða höfundar sögulegra staðreynda;
sagnfræðirit teljast til (sögulegra) skáldsagna og sagnfræðingar
veröa eins konar skáld. En nú færi vafalaust fyrir brjóstið á vel-
flestum sagnfræðingum ef verk þeirra væru kölluð skáldskapur.
hó fagna margir því að sagnfræði þeirra skuli kölluð skáldleg, en
kannski af einhverjum öðrum ástæðum og ekki að svo miklu leyti
sem hún er sagnfræði. Er ástæðan sú að sögulegur skáldskapur
Segir ekki satt í sama skilningi og sagnfræði? En afstæðishyggja
Beckers og Whites hefur einmitt (og skiljanlega) kastað rýrð á sann-
feika sagnfræðinnar og staðreyndadýrkun. Það virðist jafnvel við
hæfi að kalla sagnfræði sögulegan skáldskap og þannig undir-
strika afstæði þess sannleika sem sagnfræðingar segja.
Til eru fleiri afbrigði sögulegrar afstæðishyggju en retorísk. Gunn-
21 Göngum öfgafullri afstæðishyggju á hönd eitt augnablik og segjum að sögu-
leg staðreynd sé staðhæfing um liðinn atburð, en sanngildi staðhæfingarinnar
ráðist aðeins og einvörðungu af samkvæmni hennar og þess kerfis sem hún
er hluti af; samsvörunarkenningu um sannleikann er alfarið hafnað. Athug-
um staðhæfinguna: „Þann 20. janúar árið 1942 héldu nokkrir foringjar nasista
fund og ákváðu formlega hvemig skyldi leysa Gyðingavandann" og spyrjum
hvort hún sé sönn algerlega óháð því kerfi sem hún er hluti af, hvert sem
kerfið er; er þetta sönn staðhæfing um liðinn atburð? Öfgafull afstæðishyggja
getur aðeins svarað á einn veg: nei, því staðhæfingin er hvorki sönn né ósönn
nema miðað við eitthvert kerfi, þótt hún sé sönn eða ósönn miðað við það
kerfi. Á þennan hátt hefur verið ráðist af hörku á söguspekinga eins og
Hayden White og Hans Kellner; sjá: Berel Lang, „Is It Possible to Misrepre-
sent the Holocaust?", bls. 84-89.
22 Már Jónsson, sama grein, bls. 64.