Saga - 1996, Síða 346

344
RITFREGNIR
kanna hvers vegna henni var valið heitið „spegill" og að hvaða leyti þa
skýrir innihald verkanna. Til að svara þessum spumingum leggur hanu
út í mikla og lærða rannsókn á hinu fjölbreytta myndmáli sem tengdi
speglum frá því á dögum Fom-Grikkja og Rómverja fram á 12. öld, en
það var á grundvelli þessa myndmáls sem spegill gat orðið að heiti V>
ákveðna tegund bókmennta. Fyrir utan að vera bæði fróðleg og skernmt'
leg, þá er rannsókn þessi hin merkasta. Höfundi hefur tekist aðdáanleg3
að fylgja eftir fyrirbæri sem er bæði erfitt viðfangs og vont að festa hen
ur á, því þróun spegilmyndmálsins nær yfir fimmtán aldir, fer um *)°
mörg menningarsamfélög og ótal höfundar koma við sögu. Ekki genr
það framlag Einars síður athyglisvert að hann sýnir hvernig saga þessa
táknmáls er samofin öðmm þáttum í vestrænni menningu. ,
Þetta er menningarsaga af mjög athyglisverðu tagi því hún kennir oK
ur að þrátt fyrir ýmiss konar rof og hnignunartímabil, þá er líka samheng1
í þróun vestrænnar menningar: menningarfyrirbæri sem koma frarn
einu skeiði teygja oft rætur sínar langt aftur í tímann og merking þeirra
verður ekki fyllilega skilin nema vitneskja fáist um það hvar ræturnar ig
gja. Ef til vill á þetta enn frekar við sögu hugmynda, því þær varðveitas
ritum og geta haft áhrif löngu síðar en þær voru upphaflega settar fram,
t.d. þegar grísk-rómversk fræðahefð var endurvakin á nokkrum endur
reisnarskeiðum á níundu, tólftu og loks sextándu öld og var í hvert sinn
felld að nýju samhengi. Þó er viðfangsefni Einars enn flóknara og óvenju
legra en hefðbundin hugmyndasaga, því hann er ekki að fjalla beint um
þróun hugmyndar heldur sögu myndhverfingar, þ.e. um tildrög þesS
bók sé kölluð spegill og þróunarsögu þeirra hugmynda sem búa un
þeirri samlíkingu.
Myndmál spegilsins er einkar áhugavert vegna þess að þegar kem
fram á 12. og 13. öld hefur það fengið bæði jákvætt og neikvætt g11 1
vestrænni túlkunarhefð. Annars vegar vísar það í goðsögnina um Þ1
sissós og táknar siðlausa og gelda aðdáun á ytri ásýnd sjálfsins. Hins ve&
ar getur spegillinn verið táknmynd yfirfærðrar þekkingar á bæði vero
inni og sjálfinu í gegnum hina óbeinu sýn endurspeglunarinnar. Hven* 6
hafa tvær nánast andstæðar hugmyndir getað þróast samhliða? Einar re
ur þessa sögu allar götur frá Fom-Egyptum, sem virðast hafa fundið sPtí®’l
inn upp, til 12. aldar og sýnir hvemig skipst hafa á tímaskeið þar se
tákngildi spegilsins hefur verið í föstum skorðum, önnur þar sem það e^
ur greinst í margar áttir og enn önnur þar sem höfundar hafa reynt
koma heildarskipan á þetta sundurleita myndmál. Það væri of langt111
að rekja þá sögu hér í smáatriðum, því verður bmgðið á það ráð að ne
aðeins helstu atriði.
Einar Már velur að hefja rannsókn sína á riti eftir Seneca sem upp1
i var
á 1. öld eftir Kristsburð. í Quaestiones naturales fjallar þessi fulltrúí ston
spekinnar um tvö hlutverk spegilsins. Annars vegar gerir hann mönn
kleift að kynnast sjálfum sér með því að sýna þeim ytra útlit þeiría,