Morgunblaðið - 14.11.2009, Blaðsíða 42

42 Minningar
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 2009
✝ Rósa B. Blöndals,skáld og kennari,
fæddist í Reykjavík
20. júlí 1913. Hún lést
á Selfossi 6. nóv-
ember 2009. Hún hét
fullu nafni Jóhanna
Rósa Björnsdóttir
Blöndals. Foreldrar
hennar voru Björn
Blöndal Jónsson lög-
gæslumaður, f. á
Álftanesi 13.7. 1881,
d. 26.11. 1950 og Jó-
hanna Jónsdóttir, f. í
Skipholti í Hruna-
mannahreppi 22.6. 1882, d. 10.8.
1969. Systkini Rósu eru Halldóra,
f. 1905, d. 1951, Jónbjörg, f. 1907,
d. 1976, Guðný, f. 1908, d. 1991 og
Gísli, f. 1917, d. 2003.
Rósa ólst upp á Framnesi á
Skeiðum hjá fósturforeldrum sín-
um Sigurði Haraldssyni, f. 4.2.
1875, d. 24.7. 1957, og Jarðþrúði
Nikulásdóttur, f. 25.3. 1881, d. 16.9.
1969. Uppeldissystir hennar var
Ingibjörg Helgadóttir, f. 1924, d.
1997.
Rósa giftist 3. október 1933 séra
Ingólfi Ástmarssyni, f. á Ísafirði
3.10. 1911, d. á Selfossi 3.6. 1994.
Ingólfur var lengst af prestur á
Mosfelli í Grímsnesi, áður á Stað í
Steingrímsfirði. Hann var bisk-
upsritari 1959 til 1967. Hann starf-
aði sem skólastjóri um tíma og
kenndi t.d. við Menntaskólann að
hennar og Bjarna Sigurðssonar
eru Lilja Rós og Ellen Nína; 3)
Ingibjörg Rós, f. 1979, gift Phil
Otteson, börn Sveinn, Luke og Þór-
unn Desteny; 4) Elín Sólveig nemi,
f. 1985.
Sonur Arnar og Ástu Láru Leós-
dóttur er Leó verkfræðingur, f.
1968, börn hans eru Ingólfur Hann-
es, Alexander og Snædís Erla.
Dóttir Arnar og Svandísar Gunn-
arsdóttur er Guðrún myndlistar-
kona, f. 1973, gift Gunnari Hansen,
börn Vigdís Milly og Andrea.
Örn var í sambúð með Steinunni
Guðnýju Skúladóttur, sonur Valur
tæknifræðingur, f. 1973, í sambúð
með Evu Arndal, barn Arnar.
Sonur Arnar og Sabine Klein er
Samuel nemi, f. 1992.
Rósa lauk kennaraprófi frá
Kennaraskóla Íslands 1934. Var
lengst af kennari á Laugarvatni og
prestsfrú á Mosfelli í Grímsnesi.
Bjó síðast á Selfossi. Hún er þekkt
fyrir skáldverk sín, djúpskyggni á
þjóðarsögu Íslands og nátt-
úruvernd. Í lok árs 2008 gaf hún út
ljóðabókina Kveðjur. Aðrar ljóða-
bækur eru Þakkir, Fjallaglóð,
Flúra lúra lýra, Hátíðarljóð á Þor-
láksmessu og Íslands aldar árþús-
unda-aldamót. Aðrar bækur eru
Lífið er leikur sem kom út árið
1938, Mývatn – Þjóðgarður 1967,
Leyndar ástir í Njálu 1987 og
Skáld-Rósa gefin út árið 1989.
Útför Rósu fer fram frá Selfoss-
kirkju í dag, 14. nóvember, og
hefst athöfnin kl. 11.
Jarðsett verður á Mosfelli í
Grímsnesi.
Laugarvatni og Há-
skóla Íslands. For-
eldrar Ingólfs voru
Ástmar Benedikts-
son, f. 1874, d. 1961
og Magnína Júna
Rósamunda Guð-
mundsdóttir, f. 1880,
d. 1967.
Sonur Rósu og Ing-
ólfs var Sigurður Örn
Ingólfsson flugvirki,
f. 7.7. 1935, d. 16.3.
2001. Hann kvæntist
Sólbjörtu Gests-
dóttur. Þau skildu.
Börn þeirra eru 1) Ingólfur rekstr-
arhagfræðingur, f. 1956, kvæntur
Sigríði Guðjónsdóttur leikskóla-
kennara, synir Guðjón Örn, Sævar
Örn og Arnar Örn; 2) Ástmar Örn
húsasmíðameistari, f. 1957, d. 2006,
kvæntur Guðrúnu Björgu Sigur-
björnsdóttur, ljósmóður og hjúkr-
unarfræðingi, börn Ingólfur, Álf-
heiður, f. 1985, d. 1997, og Björn;
3) Jóhanna Rósa, félags- og mennt-
unarfræðingur, f. 1962, gift Jóni
Vilhjálmssyni verkfræðingi, börn
Svavar, Erna Dís og Vilhjálmur.
Erna Dís og Valur Tómasson eiga
Birtu Rós.
Örn kvæntist síðar Ellen Nínu
Sveinsdóttur. Þau skildu. Börn
þeirra eru: 1) Þórunn Jóhanna
hjúkrunarfræðingur, f. 1975, gift
Tom Pettie, dóttir Mariah; 2)
Ragnheiður Katrín, f. 1977, börn
Amma mín og nafna, Rósa B. Blön-
dals, lést á sjúkrahúsinu á Selfossi 6.
nóvember, 96 ára gömul. Líf okkar
hefur verið samofið og tengslin órjúf-
anleg.
Ömmu er erfitt að lýsa með fáein-
um orðum því þessi smávaxna kona
var svo stórhuga í öllu því sem hún
tók sér fyrir hendur. Hún trúði á Guð,
dáði Íslendingasögurnar og var
manna fróðust um þær. Hafði mikinn
orðaforða og skilning á íslenskri
tungu og var mikill náttúruverndar-
sinni. Fátt var henni betur til lista
lagt en að kenna börnum að meta
sögu og menningu þjóðarinnar. Hún
lagði rækt við sína nánustu. Naut sín
á mannamótum, helst uppábúin í
peysufötum eða upphlut, og þar sem
hún las upp eigin ljóð eða ræður.
Amma ólst upp að Framnesi á
Skeiðum hjá fósturforeldrum sínum
Sigurði og Jarðþrúði sem henni var
mjög hlýtt til. Jóhanna móðir hennar
var mikill skörungur og hestakona og
faðir hennar þekktur löggæslumaður.
Vegna kreppunnar þurfti amma að
fara í fóstur. Fljótt varð ljóst að unga
stúlkan var bókhneigð og hagmælt og
lá það beint við að hún gengi mennta-
veginn. Hún lauk kennaraprófi árið
1934. Á námsárunum kynntist hún
afa og lýsti honum sem fallegum og
sérlega gáfuðum manni. Starfsferill
þeirra hófst á Vestfjörðunum, æsku-
slóð afa. Árið 1948 hlaut afi veitingu
fyrir Mosfellsprestakalli í Grímsnesi.
Þau voru þar til starfsloka, að und-
anskildum þeim tíma er afi var bisk-
upsritari að beiðni vinar síns, Sigur-
björns Einarssonar biskups. Þá
bjuggu þau í Reykjavík.
Við systkinin vorum mikið hjá afa
og ömmu á Mosfelli. Þar var mikið að
gera enda mörg aukaverkin á prests-
setrinu og kenndi amma við barna-
skólann og afi við menntaskólann.
Þegar messað var á Mosfelli var
ávallt boðið í messukaffi á eftir. Stof-
urnar fylltust af kirkjugestum. Það
var ávallt mikill gestagangur en alltaf
galdraði amma fram mat, þrátt fyrir
að engar búðir væru í nánd og tugir
manns hefðu komið um daginn. Þeg-
ar óskað var eftir þjónustu afa í
Hólmavík, við starfslok á Mosfelli, þá
hikaði amma ekki við að fara, skyldan
kallaði og við því var brugðist.
Raunsæishyggja var henni aldrei að
skapi.
Amma var skáld sem vildi helst
vera að skrifa og taldi aldrei nóg að
gert. Hún var bóngóð og mátti ekkert
aumt sjá og snart fólk með töfra-
sprota hins rómantíska skálds.
Ömmu þótti einstaklega gaman að
spila vist þegar gesti bar að garði.
Mér er minnisstæð spilamennskan
þegar Inga Helgadóttir, Stefanía
Gissurardóttir eða Guðrún Bach-
mann komu í heimsókn. Síðar bættist
Regína við spilahópinn og segir dóttir
mín að þá hafi verið glatt á hjalla.
Amma var oft með Ernu Dís fyrir
mig sem ég er ákaflega þakklát fyrir.
Á Selfossi hefur amma átt marga
góða að. Það gladdi hana mikið þegar
pabbi og Ragnheiður komu frá Kan-
ada og náið samband við Ragnheiði
var henni ómetanlegt. Í lokin var hún
kallinu fegin og í ljóðabókinni Kveðj-
ur orti hún svo:
Leiddu mig heim í himin þinn
hjartkæri elsku Jesús minn.
Láttu mig engla ljóssins sjá
er líf mitt hverfur jörðu frá.
Með söknuði kveð ég þig, amma
mín, og bið góðan Guð að blessa þig
og gæta.
Þín
Rósa.
Ég minnist ömmu minnar nú þegar
hún hefur horfið til annars heims.
Minningarnar um ömmu urðu fyrst
til á Mosfelli þar sem hún bjó ásamt
afa um áraraðir. Þar stóð hún eins og
klettur við hlið hans og sá til þess að
ávallt væri nóg að bíta og brenna á
heimilinu. Ásamt heimilisstörfum var
amma ávallt dugleg við önnur störf,
hvort sem um var að ræða kennslu
eða eigin skriftir. Hún lagði jafnframt
sérstaklega áherslu á, hversu mikil-
vægt það væri að börn væru vel læs
og því var iðulega nóg að gera við
lestur á skemmtilegum sögum og
kvæðum. Þessi ríku áherslu ömmu á
mikilvægi þess að börn lærðu vel að
lesa mátti heyra hjá henni allt undir
það síðasta. Hún átti það til að segja,
að það hefði nú verið betra ef barnið
hefði lært að lesa hjá henni. Tímarnir
á Mosfelli kalla einnig fram ánægju-
legar minningar um skemmtilegar
stundir tengdar messum, en þá höfðu
allir ákveðnu hlutverki að gegna.
Amma hjálpaði afa með undirbúning-
inn og sá til þess að kaffi væri á boð-
stólnum eftir messu en mér var oftar
en ekki falið það hlutverk að hringja
inn upphaf messunnar með klukkna-
hljómi. Á Mosfelli var einnig fengist
við ýmis önnur störf tengd búskap
svo sem við það að heyja og annast
bústofninn, að ógleymdu því mikil-
væga hlutverki að fylgjast með og
vernda krummafjölskylduna í fjallinu
fyrir ránfuglum.
Amma hafði mikinn áhuga á að sjá
heiminn og fékk hún tækifæri til þess,
þó svo að hún hefði gjarnan viljað
ferðast meira. Henni varð tíðrætt um
ferðalög sín og minntist sérstaklega
atviks í útlöndum þar sem hún taldi
að hönd Guðs hefði bjargað henni frá
illum ásetningi misindismanna, sem
lýsir því vel hversu trúuð hún var.
Vegna áhuga hennar á ferðalögum og
því að kynnast heiminum þá vildi hún
iðulega heyra um ferðir mínar erlend-
is, sérstaklega á Grænlandi. En mér
fannst hún hafa sérlega mikinn áhuga
á því landi. Eitt sinn þegar ég dvaldi á
Grænlandi þá sendi hún mér bréf og
með því fylgdi ljóð. Mér finnst við
hæfi að kveðja hana ömmu mína með
síðustu tveimur erindunum í ljóðinu
sem á svo vel við okkur júlíbörnin,
hana og mig, sem áttum sama afmæl-
isdag.
Við erum júlí – bæði börn,
blessun Jesú fel ég þig,
hann þér ætíð verði vörn,
verndað, eins og hefur mig.
Fel þig elsku frelsarans,
fögur boðorð skoða þú,
að þér birtist blessun hans,
bæði í von og ást og trú.
(Rósa B. Blöndals. 2008.
Kveðjur. Bls. 86. Vers 7-8)
Leó Sigurðsson.
Það voru margar góðar stundir
sem ég átti með langömmu og langafa
á Bankaveginum þegar ég var lítil
stelpa. Edd-amma eins og hún vildi
kalla sig sá til þess að maður færi í
kirkju á sunnudögum og sungum við
saman sálma fyrir svefninn þegar ég
gisti hjá henni. Hún bjó til heimsins
bestu flatkökur og þegar maður fór í
heimsókn til hennar þá var ekkert
minna en veisla í boði.
Hún var dugleg að kenna manni
nýja hluti og að örva huga manns,
hún kenndi mér að lesa þegar ég var 4
ára og hætti hún ekki fyrr en ég var
orðin fluglæs aðeins 5 ára gömul.
Hún kenndi mér hvernig átti að yrkja
ljóð og sátum við oft saman og spáð-
um í hvað næsta ljóð okkar ætti að
fjalla um. Það tók hana enga stund og
litla fyrirhöfn að yrkja eitt ljóð og út-
koman klikkaði aldrei. Á skírnardag
dóttur minnar sat hún í eldhúsinu
heima hjá mömmu, 93 ára gömul, og á
engri stund var hún búin að yrkja
þetta rosalega fallega ljóð til dóttur
minnar í tilefni skírnar hennar. Ég
man ég fékk tár í augun við að lesa
ljóðið og hugsaði hversu merkileg
hún langamma mín væri að geta sam-
ið svona á aðeins hálftíma á þessum
aldri. Þetta ljóð mun ég geyma í
hjarta mínu alltaf og þykir mér enda-
laust vænt um það.
Það mun verða erfitt að fylla upp í
þetta stóra skarð sem þú hefur skilið
eftir, elsku amma mín, og er ég þér
hjartanlega þakklát fyrir allt það sem
þú kenndir mér og allar góðu stund-
irnar sem við áttum saman. Ég mun
aldrei gleyma þeim.
Ó Jesú tak á móti mér
í mildi þinni hjá oss ver
í helgri skírn ég helga þér
mitt hjartans barn sem nýfætt er.
Gef því að halda helga trú
að hjarta þínu vef það nú
og lát það vita lífið sitt
sé löngu tryggt við hjarta þitt.
(Rósa B. Blöndals.)
Þín
Erna Dís.
Nú kveð ég þig edda-amma með
söknuði. Margt og mikið hefur þú
þurft að ganga í gegnum þau 96 ár
sem þú lifðir. Það var alltaf gaman að
hitta þig en því miður gafst ekki meiri
tími í seinni tíð. Þegar við hittumst
spjölluðum við mikið um lífið og veg-
inn. Áhugi þinn á Íslendingasögunum
var mikill og gátum við mikið talað
um þær þegar ég var að læra um þær
í MK.
Þegar ég var lítill komst þú oft í
heimsókn frá Selfossi til okkar í vest-
urbæinn. Við fórum saman í kirkju á
sunnudagsmorgnum. Það var gaman
fyrir lítinn strák eins og mig að mæta
í sunnudagaskólann með þér því þú
þekktir alla prestana og talaðir við þá
eins og vini. Það var líka gaman að
koma í heimsókn til þín á Selfoss. Þú
barst alltaf fram góðan mat og ég tala
ekki um eftirréttina sem þú hafðir
upp á að bjóða.
Eitt er víst að aldrei hef ég kynnst
jafn sterkri manneskju og henni
eddu-ömmu minni. Þú þurftir að
kveðja eiginmann þinn, son þinn,
barnabarn og barnabarnabarn. Samt
hélstu áfram óstöðvandi í gegnum líf-
ið, með sterka trú þína á guð að leið-
arljósi, til hinsta dags. Trúin var þér
til halds og trausts í gegnum súrt og
sætt. Nú hefur þú kvatt þennan heim
og ert komin í faðm guðs og til þeirra
fjölskyldumeðlima sem á undan eru
gengnir. Guð blessi þig elsku edda-
amma mín.
Kristur, úr þínum konungs sal,
kemur þú, lífs míns vörn.
Kallar þú heim frá dauðans dal
duftsins og tímans börn.
(RBB.)
Guðjón Örn Ingólfsson,
Kær vinkona mín hefur kvatt okk-
ur. Ég þekkti Rósu alla mína ævi, en
hún var kona Ingólfs, móðurbróður
míns. Ég minnist heimsókna til
þeirra hjóna, fyrst á Stað í Stein-
grímsfirði, svo á Mosfelli, á Leifsgöt-
unni, aftur á Mosfelli, og síðast á Sel-
fossi. Alls staðar voru móttökurnar
höfðinglegar, en ekki var minna virði
að hlusta á húsfreyjuna, leiftrandi
gáfur hennar og snögg og skýr svör
einkenndu samræðurnar.
Eftir að Ingólfur frændi minn lést
heimsótti ég Rósu á heimili hennar í
Grænumörk, alltaf þegar ég átti leið
hjá. Við sátum oft lengi og töluðum
saman, tveir kennarar, ræddum
kennsluaðferðir og rifjuðum upp at-
vik úr kennsluferlinum. Lásum
stundum upp ljóð, hvor fyrir aðra.
Það voru ánægjulegar stundir. En
síðustu tvö árin hef ég ekki getað
heimsótt hana, og þótti mér það mjög
miður. En ég lít fram til endurfunda á
betri stað, og hlakka til að taka upp
þráðinn.
Ég votta afkomendum samúð
mína.
Rósa Aðalsteinsdóttir.
Átta ára sat ég í tíma fyrsta skóla-
daginn. Ég fékk í hendur bláa lestrar-
bók, hvorki man ég númerið né flokk-
inn, en kennarinn, hún Rósa
Blöndals, prestsfrúin á Mosfelli, sagði
mér að lesa söguna um Hnoðra litla
fremst í bókinni. Ég hlýddi og las svo
upphátt þegar mér var sagt það.
Svo fóru elstu börnin í yngri deild-
inni, þessi tíu ára, að lesa úr sinni
lestrarbók og lásu þar spennandi frá-
sögn um Arnljót gellina, skíðagarp og
hetju sem hjálpaði íslenskum mönn-
um í nauð úti í Noregi. Ég hafði lesið
flestar Íslendingasögurnar heima en
kannaðist ekki við þessa frásögn. Í
lok tímans mannaði ég mig upp í það
að spyrja Rósu hvort ég mætti ekki
frekar lesa bókina sem eldri krakk-
arnir voru með, mér þættu svona
kappar ólíkt skemmtilegri en fávísir
andarungar. Hún brosti hlýlega og
það var auðsótt mál.
Mér leið vel í skólanum hjá Rósu.
Hún var skáldmælt og hafði einlægan
áhuga á ljóðlist og fornsögunum. Auk
hinnar eiginlegu kennslu samdi hún á
hverju ári leikrit sem hún lét nem-
endur æfa og sýna; ýmist upp úr þjóð-
sögum eða fornum sögnum. Þar mátti
finna jafnólík viðfangsefni og Árna í
Botni sem náði sér í ríkt kvonfang
með brögðum og trúarhetjurnar Þor-
vald víðförla og Friðrek biskup.
Eftir barnaskólanám mitt skildi
vitaskuld leiðir – en þó ekki alveg.
Rósa hafði stundum samband við mig
ef henni þótti tilefni til; ég hafði
kannski þýtt „ljóta mynd“ fyrir sjón-
varpið, nú eða þá gert eitthvað sem
henni var betur að skapi. Fyrir
nokkrum árum las ég svo yfir fyrir
hana ýmsar hugleiðingar um Njálu,
Vínlandsferðirnar og sitthvað fleira í
gömlum bókum. Þær voru ætlaðar til
útgáfu sem þó varð ekki af – en margt
í þeim sýndi næman skilning hennar
á viðfangsefninu og glöggskyggni á
fornar sögur og ekki síður á mannlegt
eðli.
Ég var í skóla hjá Rósu þrjá vetur –
aðra hverja viku – en hef búið að þeim
samvistum alla tíð síðan. Rósa átti
drjúgan þátt í að gera mig að þeim
rómantíska þjóðernissinna sem ég
óneitanlega er. Fyrir það vil ég þakka
að leiðarlokum.
Guðni Kolbeinsson.
Rósa, eða réttara sagt frú Rósa
eins og við nefndum hana, var ekki
aðeins barnakennari okkar sem ól-
umst upp á Laugarvatni og Laugar-
dal á sjötta áratug síðustu aldar held-
ur var hún andlegur og
menningarlegur leiðsögumaður okk-
ar flestra. Fram yfir 1960 var kennt í
lítilli stofu í kjallaranum í Mörk. Tvær
deildir voru í skólanum, eldri og yngri
deild og fyrstu árin skiptust deildirn-
ar á að vera ýmist í skólanum eða
heima hálfan mánuð í senn. Rósa
kenndi okkur sönn lífsgildi, var góður
kennari með brennandi áhuga fræð-
arans. Hún var metnaðargjörn fyrir
hönd nemenda sinna, býsna ákveðin
en sanngjörn. Klukkan er átta, allir
mættir í kjallaraganginn, líka krakk-
arnir innan úr dalnum sem keyrðir
voru í jeppanum gegnum illviðrið og
ófærðina, allir ganga inn í kennslu-
stofuna í röð, stelpurnar á undan og
síðan við strákarnir, hendur fyrir aft-
an bak. Rósa stendur dökkklædd og
virðuleg innan við dyrnar, muna að
hneigja sig, „góðan daginn“, síðan
staðið bak við stólana uns þögn er
komin á, „gerið svo vel að setjast“,
spenna greipar, loka augum, ekki
kíkja, bænastundin hefst með sign-
ingu, faðirvori og stuttri bæn, nema á
föstunni les Rósa gjarnan úr Pass-
íusálmunum. Kennslan hefst, lesa
upphátt, skrifa, standa upp og fara
með ljóð og sálma utan að, „Skein yfir
landi sól á sumarvegi … hólmanum
þar sem Gunnar sneri aftur“ – allt
kvæðið í einni lotu. Frímínútur, allir
út, stórfiskaleikur fram hjá pollunum
á malarplaninu, kallað í tíma, engin
skólabjalla, drekkutími, mjólk í öl-
flösku með korktappa, franskbrauð
og rúgbrauð að leggja saman, kinda-
kæfa og smjör á milli, smjörpappír
utan um, vonandi hefur ekki kork-
tappinn gefið sig og mjólkin smitað út
um töskuna, þá kemur súr lykt í hana,
leðurtaska sem mamma saumaði, ól
yfir aðra öxlina, mjólk á ekki heima í
bókum, sérstaklega ekki skriftarbók-
um með bleki, best að hafa hillupapp-
ír utan um þær. Rósa les framhalds-
sögu á meðan við borðum. Síðustu
tveir tímarnir; undirbúa árshátíðina,
æfa leikritið um kristnitökuna sem
Rósa samdi, Þangbrandur með sverð
og kross fyrir skjöld stekkur fram á
sviðið í leikritinu og hrópar: „Ég ótt-
ast ekki dauðann.“ Kannski ég ætti
bara að láta mér nægja að fara með
„Heyrðu snöggvast Snati minn“ á
árshátíðinni. – Loksins, skólinn bú-
inn. Ég ber mikla virðingu fyrir frú
Rósu og mér þykir mjög vænt um
hana þó að hún sé svolítið ströng, ekki
alltaf, bara stundum.
Einn af mörgum samfundum okk-
ar Rósu á síðustu fimmtíu árum var í
94 ára afmælinu hennar sem hún hélt
Rósa B. Blöndals