Morgunblaðið - 17.12.2009, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 2009
Ekki er allt gull sem glóir Heimsborgarleg Lækjargatan í Reykjavík virðist hér gulli slegin í skammdegissólinni. Sjálfur Kári hefur verið í undurblíðu skapi síðustu daga og höfuðborgarbúar not-
færa sér blíðuna óspart til bæjarferða og annarra erindagjörða. Sólargangurinn styttist nú óðum og vetrarsólhvörf eru handan við hornið. Það þýðir líka að brátt fer sól að hækka á lofti að nýju.
Árni Sæberg
ÍSLENDINGAR
þekkja betur en nokk-
ur þjóð hversu mik-
ilvægt hafið er við-
urværi manna. Án
hlýrra hafstrauma
sunnan úr Karíbahafi
væri eyjan okkar varla
byggileg – án auðlinda
sjávar hefði vart verið
hægt að halda lífi í
þjóðinni síðustu 1100
ár. Vísindin sýna að hafið er líka
bandamaður okkar jarðarbúa í bar-
áttunni við loftslagsbreytingar, en
nýjustu rannsóknir sýna að banda-
lagið sé við það að bresta.
Undanfarnar aldir hefur um-
hverfið mótast æ meir af athafna-
semi mannsins. Mikil losun koldíox-
íðs og annarra
gróðurhúsalofttegunda hefur m.a.
leitt til breytinga á loftslagi jarðar,
sem ekki sér fyrir endann á. Við
megum þakka hafinu fyrir að nei-
kvæð áhrif þessarar losunar á lofts-
lag jarðar hafa ekki orðið meiri en
raun ber vitni. Síðustu 200 árin er
nefnilega talið að höfin hafi gleypt
um fjórðung þess koldíoxíðs sem
mannkynið hefur dælt út. Hafið hef-
ur lengi tekið við – en ekki mikið
lengur.
Súrnun sjávar –
verri lífskilyrði
Koldíoxíð sem við höfum losað í
andrúmsloftið og sjórinn tekið í sig
hefur áhrif á efnasamsetningu sjáv-
ar. Talið er að sýrustig sjávar hafi
lækkað um 0,1 pH-stig frá því sem
það var fyrir iðnbyltingu. Sú tala
sýnist lítil, en er af þeirri stærðar-
gráðu að geta skipt miklu fyrir líf-
ríki sjávar. Súrari sjór gerir líf-
verum erfiðara að mynda stoðvef
eða skeljar úr kalki – en þeirra á
meðal eru skeldýr og kórallar.
Nú þegar höfum við þurft að sjá á
eftir stórum hluta kóralrifja sjávar,
en súrnun sjávar mun auka vand-
ann. Kóralrifin eru heimkynni um
einnar milljónar plöntu- og dýrateg-
unda, þau eru „regnskógar hafsins“.
Ef ekkert er að gert til að hefta los-
un koldíoxíðs munu þau líklega
hætta að vaxa fyrir lok aldarinnar.
Það er raunveruleg
hætta á að kóralrif
heimsins deyi á líftíma
núlifandi kynslóða.
Framtíðarvá
í Norðurhöfum
Eyðing kóralrifja er
sýnilegasta birting-
armynd loftslagsvár-
innar í höfunum. Hún er
vandamál mannkyns
jafnt sem lífríkisins.
Kóralrifin eru hluti af
vistkerfi sem sér um
hálfum milljarði fólks fyrir fæðu.
Þetta fólk treystir á sjóinn, eins og
við Íslendingar. Rétt eins og á Ís-
landi, þá hafa sveiflur í lífkerfi sjávar
gífurleg áhrif á efnahag og afkomu
fjölda þjóða í hitabeltinu.
En hví skyldu Íslendingar hafa
áhyggjur af þessarri þróun? Utan
hitabeltisins er súrnun sjávar líklega
helst vandamál á nyrstu og syðstu
hafsvæðum jarðar. Súrnun er um
tvöfalt hraðari í kringum Ísland en
víðast annars staðar. Áhrifin á lífríki
Norður-Atlantshafsins eru um margt
á huldu – m.a. vegna þess hve stutt er
síðan farið var að gefa súrnun sjávar
gaum. Vísindamenn segja stundum
að við þekkjum yfirborð Mars betur
en við þekkjum hafsbotninn. Vís-
indamenn vara nú við að óheft súrn-
un sjávar geti hamlað viðgangi kald-
sjávarkóralla, skeldýra og þörunga á
komandi áratugum. Hún getur haft
veruleg áhrif á vistkerfi hafsins í
heild fyrir aldarlok.
Tími skjótra aðgerða
Þótt rannsóknir á súrnun sjávar
séu tiltölulega nýjar af nálinni virðist
samhengi hennar við styrk koldíoxíðs
og athafnir manna vera sterkt og
greinilegt. Ég hef engar efasemd-
araddir heyrt þess efnis að súrnun
sjávar eigi sér ekki stað, eða að af-
leiðingar hennar séu ekki mikið
áhyggjuefni. Ef slíkt efasemdarfólk
fyrirfinnst, þá vildi ég óska að það
hefði rétt fyrir sér, svo mikill er
vandinn sem við stöndum frammi
fyrir. En við getum ekki byggt stefnu
okkar og aðgerðir á óskhyggju af því
tagi.
Ef ekkert er að gert verða höfin
súrari um miðja öldina en þau hafa
verið í tugmilljónir ára. Afleiðingar
þess yrðu geigvænlegar fyrir lífríki
sjávar og þann stóra hluta jarðarbúa
sem treystir á hafið sem lífsviðurværi
sitt. Vísindin segja okkur að betra sé
að bregðast við fyrr en síðar. Þegar
breytingar eru orðnar á efna-
samsetningu sjávar gengur hægt að
snúa þeim við. Því þarf að draga úr
styrk koldíoxíðs í andrúmslofti til að
tryggja að súrnun sjávar verði ekki
of mikil og óafturkræf.
Hér dugar ekki að loka augunum
og vona það besta. Viðkvæmt lífkerfi
sjávar og framtíð barnanna okkar er
í húfi.
Verndum loftslagið og hafið
Á næsta ári er von á ítarlegri
skýrslu um ástand hafsvæðisins um-
hverfis Ísland á vegum OSPAR-
samningsins um verndun
NA-Atlantshafsins. Þótt endanlegar
niðurstöður liggi ekki fyrir eru sum-
ar meginniðurstöður skýrslunnar
kunnar. Áhrif loftslagsbreytinga á
vistkerfi sjávar í norðanverðu
Atlantshafi er ein stærsta – ef ekki
langstærsta – umhverfisváin sem
svæðið stendur frammi fyrir.
Verkið fyrir höndum er stórt, en
ekki óyfirstíganlegt. OSPAR-
samningurinn er dæmi um svæðis-
bundna samvinnu til að hafa hemil á
mengun af manna völdum. Fjöldi
slíkra samninga og stofnana er til og
hefur skilað góðum árangri. Íslend-
ingar hafa sjálfir reynslu af því
hvernig er hægt að vernda auðlindir
sjávar með því að koma á fiskveiði-
stjórnun sem hefur sjálfbæra nýt-
ingu að leiðarljósi. Nú þurfa þjóðir
heims að taka höndum saman í lofts-
lagsmálum – ekki einungis til að
vernda andrúmsloftið heldur og líf-
ríki hafsins. Sem ráðherra í ríki sem
hefur lengi byggt afkomu sína á sjón-
um geng ég glöð til verka til að
tryggja hagsmuni Íslendinga og vel-
ferð til framtíðar.
Eftir Svandísi
Svavarsdóttur »Nú þurfa þjóðir
heims að taka hönd-
um saman í loftslags-
málum – ekki einungis til
að vernda andrúmsloftið
heldur og lífríki hafsins.
Svandís Svavarsdóttir
Höfundur er umhverfisráðherra.
Súrnun hafsins ógnar fram-
tíðarhagsmunum Íslendinga
BÆJARSTJÓRN
Hafnarfjarðar ákvað
samhljóða á fundi sín-
um þann 18. desem-
ber 2007 að selja 95%
af því hlutafé sem
bærinn átti í Hita-
veitu Suðurnesja til
Orkuveitu Reykjavík-
ur að upphæð rúm-
lega 7 milljarðar
króna.
Forkaupsréttarhafar féllu allir frá
forkaupsrétti sínum. Síðar var Hita-
veitu Suðurnesja skipt upp í 2 fyr-
irtæki, HS-Orku og HS-veitur í
samræmi við ný lög um rafork-
ustarfsemi. Gert er ráð fyrir að
veitufyrirtækin séu að minnsta 50%
í eigu opinberra aðila. Í janúar 2008
ákvað ný stjórn OR, eftir meiri-
hlutaskipti í Reykjavík í sama mán-
uði, að fresta greiðslu á uppgjörinu
og vísa málinu til úrskurðar hjá
samkeppnisyfirvöldum. Samkeppn-
isyfirvöld ályktuðu að OR mætti
ekki eiga hlutinn til lengri tíma og
bæri því að selja hann aftur. Hafn-
arfjarðarbær höfðaði í kjölfarið inn-
heimtumál fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur, enda ljóst að kaupin
voru ekki ógild. Dómur í því máli
(E-3120/2008) var kveðinn upp 18.
mars sl. og var Hafnarfjarðarbæ að
öllu leiti í hag. OR var dæmt til að
standa við greiðslu á fyrrgreindum
hlut. OR áfrýjaði málinu í kjölfarið
til Hæstaréttar.
Samningaumleitanir milli aðila
Allan þennan tíma hafa farið fram
samningaumleitanir milli deiluaðila.
Í ágústmánuði náðist samkomulag
um að Hafnarfjarðarbær yfirtæki
aftur nær 15% hlut sinn í HS-
veitum hf. að verðmæti 1,4 millj-
arðar, en OR stæði við greiðslu á
hlutnum í HS-Orku að fyrirvörum
frágengnum, s.s. lánamála HS-Orku
og ákvörðun forkaupsréttarhafa.
Bæjarstjórn Hafnarfjarðar sam-
þykkti þessa umleitan á fundi sínum
í byrjun september með atkvæðum
bæjarfulltrúa Samfylkingarinnar og
bæjarfulltrúa Haraldar Þórs Óla-
sonar Sjálfstæðisflokki. Bæj-
arfulltrúi Vinstri Grænna tók undir
þau sjónarmið að Hafnarfjarðarbær
eignaðist aftur hlut
sinn í rafveitufyr-
irtækinu HS-veitur.
Tveir bæjarfulltrúar
Sjálfstæðisflokksins
voru alfarið á móti
samkomulaginu. Nú
sér fyrir endann á
þessu máli. Fyr-
irvarar eru frágengn-
ir. Hafnarfjarðarbær
hefur tryggt sér
stöðu í HS-veitum,
ígildi gömlu Rafveitu
Hafnarfjarðar sem sett var inn sem
eignarhlutur fyrir nær áratug.
Starfsemi og starfsstöð HS-veitna
er tryggð í Hafnarfirði, jafnt sem
uppgjör á kaupverði og vöxtum
liggur fyrir. Með virði hlutabréf-
anna má segja að um nær 9 millj-
arða uppgjör sé að ræða milli að-
ilanna.
Niðurstaðan ásættanleg
Nú mun OR draga til baka áfrýj-
un sína til Hæstaréttar. Deilunni er
lokið á milli þessara aðila, sem hafa
allan tímann, þrátt fyrir deilurnar
unnið málið í góðu samstarfi. Sam-
starf OR og Hafnarfjarðarbæjar
hefur alla tíð verið gott. OR hefur
þjónustað bæjarbúa og fyrirtæki í
bænum um heitt vatn, en OR hefur
einkaleyfi á sölu á heitu vatni í
Hafnarfirði. Samstarf Vatnsveitu
Hafnarfjarðar, Fráveitu Hafn-
arfjarðar, OR og HS-veitna er einn-
ig víðtækt á tæknilegum grunni.
Það ber að þakka þeim sem að mál-
inu hafa komið. Að hafa staðið vakt-
ina, hagsmununum í hag, en um leið
að hafa virt sjónarmið og skoðanir
hvors um sig. Stjórnmálamenn hafa
ólíkar skoðanir og það gildir svo
sannarlega einnig um lögfræðinga
og einstaka verkfræðinga.
Eftir Gunnar
Svavarsson
»Deilunni er lokið
á milli þessara
aðila, sem hafa allan
tímann, þrátt fyrir
deilurnar, unnið málið
í góðu samstarfi.
Gunnar Svavarsson
Höfundur er verkfræðingur
og Hafnfirðingur.
Milljarða deilu
við OR lokið