Morgunblaðið - 17.12.2009, Blaðsíða 42

42 MenningFRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 2009
Ég hef staðið lengi í
þeirri óeigingjörnu
vinnu að halda tónleika að
mínu skapi... 44
»
„ÉG var í 17 ár að þessu – eins og Rowling með
Harry Potter,“ segir Jón Hjaltason, söguritari
Akureyrar, í léttum dúr í tilefni útkomu
fimmta bindis Sögu Akureyrar. Nú fjallar Jón
um árin 1940-1962; bókin hefst á stríðsárunum
og lýkur á 100 ára afmælishátíð bæjarins.
„Þar sem ég skil við bæinn 1962 er mjög
mikill uppgangur og jákvæðni mikil. Ég hef
velt því fyrir mér hvort það geti mögulega ver-
ið vegna þess að menn sameinuðust um að
vanda sig verulega við að halda upp á afmælið
eða hvort það var vegna þess að bærinn var að
sigla inn í vaxtarskeið sjöunda áratugarins.
Hér voru menn sem ætluðu að sigra heiminn.“
Bærinn var löngum þekktur fyrir KEA og
SÍS en Jón leggur áherslu á hve mikið var af
öðrum öflugum fyrirtækjum á Akureyri. Nefn-
ir mörg dæmi og segir: „Hér þreifst mjög vel,
hlið við hlið, rekstur á vegum bæjarins, sam-
vinnufyrirtækin og einkaframtakið.“
Jón segir ýmislegt hafa komið sér á óvart
við ritun bókarinnar. „Ég hafði til dæmis alltaf
staðið í þeirri trú, í einlægni, að bænum hefðu
stjórnað menn sem höfðu hugsjónir í pólitík en
komst að því að þá eins og nú stjórnuðust
menn af tísku,“ segir hann um það tímabil sem
fjallað er um í fimmta bindinu.
Annað kom ekki á óvart: „Akureyringar
voru mjög ánægðir með bæinn og samfélagið
hér 1962; margir töldu þetta fallegasta bæ
landsins og þótt víðar væri leitað. Það er sem
sagt gömul ímynd! Þetta byrjaði með þremur
fyrstu trjánum fyrir 1900, síðan fengum við
Lystigarðinn og um 1940 voru Akureyringar
orðnir sannfærðir um að bærinn þeirra væri sá
fallegasti. Og eftir það eflast þeir í þeirri trú! “
Og þótt starfi hans sé lokið, a.m.k. í bili, seg-
ir Jón mikilvægt að Akureyringar telji ekki að
saga bæjarins frá öndverðu til okkar daga sé
tæmd. „Það er eilífðarverkefni að skrá sög-
una.“ Þótt bindin fimm séu komin „leysir það
okkur ekki undan þeirri skyldu að halda áfram
að skrifa sögu Akureyrar fyrir þetta tímabil“.
skapti@mbl.is
Verkefni til eilífðar
Jón Hjaltason hefur skráð sögu Akureyrar til 1962
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Söguritari Jón Hjaltason hefur skrifað sögu
Akureyrar til ársins 1962 í fimm bindum.
VERÐLAUNIN
eru veitt barna-
eða unglingabók
sem þykir bera
af öðrum sam-
bærilegum bók-
um sem gefnar
hafa verið út í
Færeyjum,
Grænlandi eða
Íslandi. Ís-
lenska dóm-
nefndin tilnefnir til verðlaunanna
árið 2010 skáldsöguna Garðinn eftir
Gerði Kristnýju ( útg. Mál og
menning 2008). Í rökstuðningi
dómnefndar segir meðal annars:
„Flétta sögunnar er áhugaverð og í
mörgum hliðarsögum eru nútíð og
fortíð tengdar saman og spurt um
mörkin milli hins þekkta og
óþekkta. Sagan er gædd ríku
innsæi í sálarlíf unglinga auk þess
sem Gerður Kristný blandar saman
ólíkum bókmenntagreinum og nýtir
sér eiginleika draugasögunnar,
fantasíunnar, þroskasögunnar og
sögulegu skáldsögunnar...“. Verð-
launin verða veitt í ágúst 2010 og
hlýtur verðlaunahafinn 60.000
danskar krónur eða um 1,4 millj-
ónir íslenskra króna.
Gerður
tilnefnd …
…til Barna- og ung-
lingabókaverðlauna
Vestnorræna ráðsins
Gerður
Kristný
TILKYNNT hef-
ur verið hvaða
bækur starfsfólk
bókaverslana
kann best að
meta í jóla-
bókaflóðinu. Er
þetta í tíunda
sinn sem fólkið á
gólfinu í bóka-
verslunum veitir
þessar viður-
kenningar, en þær eru veittar í sjö
flokkum. Sextíu bóksalar tóku þátt
í kjörinu. Besta íslenska skáldsag-
an var valin Harmur englanna eftir
Jón Kalman Stefánsson. Ljóðabók
ársins er Nokkur orð um kulun sól-
ar eftir Gyrði Elíasson, Köttur út í
mýri, sögur sem Silja Aðalsteins-
dóttir valdi, er besta barnabókin og
Vigdís eftir Pál Valsson besta ævi-
sagan. Leikur engilsins eftir Carlos
Ruiz Zafón í þýðingu Sigrúnar Á.
Eiríksdóttur var valin besta þýdda
skáldsagan, Hver er sterkastur?
eftir Mario Ramos, í þýðingu Guð-
rúnar Vilmundardóttur, besta
þýdda barnabókin, og Jöklar á Ís-
landi eftir Helga Björnsson besta
fræðiritið.
Vinsælastar
hjá sölufólki
Jón Kalman
Stefánsson
TÓNLEIKANEFND Háskóla
Íslands býður til árlegra Jóla-
söngva á Háskólatorgi í dag,
fimmtudag, kl. 12.30.
Sungin verða íslensk og er-
lend jólalög og er viðstöddum
boðið að syngja með í hefð-
bundnum jólalögum.
Á Jólasöngvum verða frum-
fluttar „Jólasveinavísur“ eftir
Jón Ásgeirsson tónskáld. Lag-
ið samdi hann árið 1960, en það
hefur ekki verið flutt fyrr. Textinn er úr gömlum
húsgöngum, m.a. um jólasveinana sem Grýla
strýkir með vendi. Kvennakór við Háskóla Ís-
lands flytur en hann er skipaður 32 stúlkum frá
sex löndum. Margrét Bóasdóttir stjórnar.
Tónlist
Frumflytja lag
Jóns Ásgeirssonar
Jón
Ásgeirsson
KOMU jólanna verður fagnað
með orgelslætti í Lágafells-
kirkju í kvöld, fimmtudag,
klukkan 20.00. Organistinn og
skipuleggjandinn, Douglas
Brotchie, innleiddi þessa hefð
þegar hann flutti í Mosfellsbæ
fyrir nokkrum árum.
Leikin verða nokkur litrík
jólastykki sem J.S. Bach samdi
fyrir þennan tíma kirkjuársins.
Einnig verður leikin, í fyrsta
skipti hér á landi að því talið er, svíta eftir Domen-
ico Zipoli. Douglasi til halds og trausts verður Sig-
rún Jónsdóttir söngkona. Hún syngur nokkra að-
ventusálma og að auki önnur lög sem hæfa stað og
stund.
Tónlist
Orgelverk og söng-
ur í Lágafellskirkju
Douglas
Brotchie
KRISTJANA Stefánsdóttir
og tríó djassa inn jólin í
Borgarleikhúsinu í kvöld,
fimmtudag. Jólatónleikar
þeirra í forsal leikhússins
hefjast klukkan 22.
Tríóið sem leikur með
Kristjönu skipa þeir Kjartan
Valdemarsson á píanó, Gunn-
ar Hrafnsson á bassa og Pét-
ur Grétarsson á trommur.
Þetta eru árlegir jólatónleikar
flytendanna. Fullt hefur verið út úr dyrum und-
anfarin ár á tónleikum þeirra og að sögn mikil
jólasteming. Kunnir gestir er starfa í Borg-
arleikhúsinu munu taka lagið með Kristjönu og
tríóinu.
Tónlist
Jóladjass Kristjönu
Stefáns og félaga
Kristjana
Stefánsdóttir
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
FYRIR fimm árum sendi Sindri Freysson frá sér skáldsög-
una Flóttann sem byggðist á reynslu Þjóðverja sem fór
huldu höfði hér á landi í heilt á eftir hernám Breta. Í Dóttur
mæðra minna er Sindri á áþekkum slóðum ef svo má segja,
því nú segir hann frá örlögum sjö Ísfirðinga sem hand-
teknir voru af Bretum og fluttir í enskt fangelsi fyrir að
hafa liðsinnt Þjóðverjanum.
„Augu mín beindust fljótlega að yngsta fanganum í hópn-
um, sautján ára stúlku sem algjörlega ómögulegt virtist að
réttlæta að hefði verið handtekin. Af vangaveltum mínum
um hana fæddist síðan aðalpersóna bókarinnar og þunga-
miðja, Kristín Eva, dóttir tveggja mæðra. Þegar ég var bú-
inn að skrifa fyrstu handritsdrög fékk ég þá þrumufregn að
umrædd stúlka væri enn á lífi og byggi í Bandaríkjunum.
Ég náði sambandi við hana eftir ýmsum krókaleiðum og
flaug síðan út í ársbyrjun 2006. Hún bjó í niðurníddu og
snjógirtu húsi nánast úti í sveit utan við New Haven í Conn-
ecticut. Hún var roskin orðin og fársjúk, súrefniskúturinn
alltaf innan seilingar, en furðulega hress samt og kraft-
mikil. Sjarmerandi kona sem hafði lifað feikilega erfiða ævi.
Minningarnar sem hún hafði á takteinum um handtökuna
og fangelsisvistina rímuðu ótrúlega vel við söguna sem ég
hafði gert mér í hugarlund, og hjálpuðu mér að fylla í ýmsar
eyður. Hún dó nokkrum mánuðum eftir að ég hitti hana.“
Spurður hvort hann sé þá búinn að segja söguna alla
svarar Sindri: „Ef þú ert að fiska eftir hvort um fyrirfram
hannaða trílógíu sé að ræða er svarið nei – en þó ekki af-
dráttarlaust. Þriðja bókin frá svipuðu tímaskeiði er ekki
útilokuð, enda er stríð kjörinn vettvangur skáldsögu.
Mannleg tilvist er aldrei jafn berskjölduð og þegar sprengi-
kúlurnar þjóta um loftin, aldrei jafn reiðubúin fyrir inn-
göngu höfundar. En slík bók myndi vera jafn sjálfstæð í
efnistökum og frásagnaraðferð og hinar tvær. Þetta eru að-
skildir söguheimar sem kyssast þó stundum þegar persón-
ur og atburðir verða á hvort annars vegi, svipað og Faulk-
ner nýtti stundum í sínum verkum. Það undirstrikar að
hver einasta manneskja á sér sína eigin einstöku veröld og
eigin einstöku sögu.“
Sindri lagðist í talsverða heimildarvinnu vegna bók-
arinnar, fór meðal annars til Lundúna og Hull, þar sem
veigamiklir kaflar bókarinnar gerast. „Ég gat því miður
heldur ekki heimsótt Holloway-fangelsið í London því að
það var rifið 1970, eftir að hafa verið starfrækt í nærfellt
120 ár. Samhliða hófust að vísu framkvæmdir við byggingu
nýs fangelsis á sömu lóð og það er nú í fullum rekstri og
hýsir tæplega 500 kvenfanga. Fyrir gráglettni tilverunnar
dúsa þar einmitt núna tvær íslenskar stúlkur, innan við tví-
tugt, og bíða réttarhalda upp á von og óvon. Óháð hugs-
anlegum brotum þeirra finn ég afskaplega til með þeim,
enda benda þau gögn sem ég hef kynnt mér til að fangavist
sé konum langtum þungbærari en körlum.“
Berskjölduð tilvist
 Hver einasta manneskja á sína eigin einstöku veröld og eigin einstöku sögu
 Fangavist er konum langtum þungbærari en körlum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Heimildaskáldsaga Örlög sjö Ísfirðinga á stríðsárunum urðu Sindra Freyssyni innblástur.
Aðfaranótt 8. júní 1941 voru
sjö Ísfirðingar handteknir og
fluttir í fangelsi ytra. Úr yf-
irlýsingu breska hersins:
„Þetta fólk hefir hjálpað
Þýskalandi og hefir á virkan
hátt torveldað varnir Íslands.
En þó hershöfðingjanum þyki
leitt að hann skyldi þurfa að
taka þetta skref, þá vill hann,
að íslensku þjóðinni sje gert
það ljóst, að hann muni ekki
þola minstu aðstoð óvinum
breska heimsveldisins til
handa, eða verknaði, sem
sjeu líklegir til að stofna ör-
yggi breska herliðsins á Isl-
andi í hættu.“
„Þetta fólk hefir hjálpað Þýskalandi“