SunnudagsMogginn - 28.11.2010, Qupperneq 14

14 28. nóvember 2010
Þ
egar Halldóra Geirharðsdóttir kom heim eftir
vikudvöl í Austur-Afríkulandinu Úganda seg-
ist hún hafa misst alla samúð með konunni
sem hún leikur í sýningunni Enron. „Hún
missir allt sitt sparifé en hún á systur sem hún getur bú-
ið hjá og fær að borða. Í þeim aðstæðum sem ég
skyggndist inn í í Úganda er örbirgðin orðin svo mikil
að það er ekki einu sinni pláss fyrir fólk að hjálpa hvað
öðru,“ segir Halldóra.
Hvert barn er nýtt tækifæri
Enron er sýnt í Borgarleikhúsinu þar sem Halldóra hef-
ur verið fastráðin í 14 ár en þar leikur hún einnig hlut-
verk í verkinu Jesús litli sem hún skrifaði ásamt fleiri
leikurum. „Verkið tengist mjög sterkt inn í það sem
UNICEF er að gera þó að það hafi ekki staðið til í upp-
hafi. En eftir gerð verksins lásum við barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna og það var eiginlega eins og við
hefðum haft hann til hliðsjónar við skrifin. Það stóð
heldur aldrei til að Jesús litli yrði jólasýning en hún
passar mjög vel í kringum jólin. Minnir okkur á ljósið
sem hvert barn kemur með í heiminn þegar það fæðist
og hversu áríðandi er að fagna því. Með því að búa til
þessa sýningu finnst mér ég helst hafa lært af hverju við
höldum jólin. Burtséð frá því hvort þetta sé trúarleg at-
höfn eða samfélagsleg stund. Það er alltaf talað um að
jólin séu hátíð barnanna sem ég skildi sem svo að það
væri af því að þá fengju þau svo mikið af gjöfum, mikið
að borða og ný föt. En þetta er í raun tími til að fagna
því að börn fæðast, að þau eru framtíðin og við eigum að
vera þakklát fyrir það að hvert einasta barn sem fæðist
er nýtt tækifæri fyrir heiminn. Þess vegna færum við
þeim gjafir, til að þakka þeim fyrir að koma til okkar,“
segir Halldóra.
Vonin felst í einum degi í einu
Í Úganda er vonin líka bundin við börnin, velferð þeirra
svo og mæðranna enda byggist velferð barnanna á því
að mæður þeirra séu upplýstar og heilbrigðar. Í að-
stæðum sem virðast vonlausar segir Halldóra mikilvægt
að setja vonina á börnin og hugsa; „Gott og vel, kannski
á þessi móðir ekki leið út úr þessum aðstæðum en ef
haldið er áfram á jöfnum hraða takast hlutirnir á end-
anum.“ Þetta gerist ekki á þeim íslenska hraða að allt
eigi að gerast eftir hádegi heldur sé um að ræða margra
áratuga vinnu sem þarfnast allrar staðfestu heimsins.
Halldóra segir það hafa verið ólýsanlegt að standa aug-
liti til auglitis við konur sem virtust búa við vonlausar
aðstæður. Hún hitti fyrir tvær mæður sem eiga börn
með sama manninum en hann á samtals fjórar konur og
12 börn. Önnur móðirin á fjórar dætur á aldrinum
tveggja til sjö ára en sú elsta gengur ekki í skóla því hún
sér um húshaldið og passar litlu systur sínar á meðan
móðirin er úti yfir daginn að reyna að finna vinnu til að
geta eldað eina máltíð um kvöldið. Tvö yngstu börn
þessarar móður eru í meðferð hjá UNICEF og miðar hún
að því að bjarga börnunum frá vannæringu. Sama er að
segja um barn ungrar móður sem vegna vanþekkingar
sinnar kunni ekki að útbúa nægilega næringarríkan mat
handa barninu. Þar sem tíðni eyðni er há er algengt að
börn sjái um heimilisreksturinn. En í kjölfar stríðsins
sem geisað hefur í Úganda eru einnig 50% þjóðarinnar
nú undir 18 ára aldri. Mikil þekking af ýmsu tagi hefur
því tapast, til að mynda í ræktun og matreiðslu þess sem
landið gefur af sér. Því er nú afar mikilvægt að styrkja
skólastarf í landinu og þannig þekkingu aftur inn í sam-
félagið. Eftir samstarf við UNICEF á degi rauða nefsins
segist Halldóra hafa fundið að hún vildi leggja sitt af
mörkum og henni hafi líkað vel við hugmyndafræði
samtakanna. Starfsfólkið kemur ekki bara til að bjarga
heldur frekar að styðja við það sem innfæddir eru að
gera og finna grasrótina í hverju landi. Þannig kemur
hvíti maðurinn ekki bara með fullt af peningum og
byggir eitthvað sem svo hrynur um leið og hann fer.
Tveggja áratuga átök
Margir uppreisnarhópar hafa verið við lýði í Úganda í
stjórnartíð núverandi forseta, Yoweri Musevenis, en
einungis LRA starfar í dag. LRA hét upprunalega Hreyf-
ing heilags anda (HSM) og var stofnuð árið 1985 af Alice
Auma. Hún hélt því fram að Guð hefði talað til hennar í
gegnum andann Lakwena og beðið hana að fara í stríð
gegn stjórn Musevenis. Hún var sjálf leiðtogi hreyfing-
arinnar þar til hún var þvinguð í útlegð árið 1987. Jo-
seph Kony tók við sem leiðtogi og gegnir því hlutverki
enn í dag. Kony hélt því fram að hann væri frændi
Auma og að Lakwena væri nú í honum. Ekki er langt
síðan bundinn var endi á tveggja áratuga átök milli
stjórnarhers Úganda og uppreisnarhers LRA (Lord’s
Resistance Army). Um tíma voru allt að 80% af
mannafla LRA börn sem hópurinn hafði rænt úr þorp-
um sínum og gert að hermönnum, kynlífsþrælum,
burðardýrum eða þjónum. UNICEF tekur meðal annars
þátt í því að hafa uppi á ættingjum þeirra og veita þeim
stuðning og sálræna aðstoð áður en þau snúa aftur í
þorp sín. Heimsótti Halldóra slíkt athvarf á ferðum sín-
um um Úganda.
Reynt að afheilaþvo börnin
„Þetta var eiginlega alveg óskiljanlegt stríð og í tíð Jo-
speh Kony alveg tilgangslaust. Undir hans stjórn var
LRA lítið annað en hópur stigamanna sem fóru um í
flokkum og lifðu á því að ræna og rupla og voru allir
dauðhræddir við þá. Þeir rændu börnum sem þeir heila-
þvoðu og gerðu að hermönnum en GUSCO móttöku-
miðstöðinni er tekið á móti börnunum þegar þau finn-
ast, reynt að afheilaþvo þau og gera þeim grein fyrir að
þeim hafi ekki verið sjálfrátt þegar þau drápu og gerðu
allt það sem þau eru með á samviskunni. Eins eru fjöl-
Vonin er
bundin
við börnin
Leikkonan Halldóra Geirharðs-
dóttir er ekki óvön því að setja
upp rauða nefið, sem er ein-
kennismerki dags rauða nefsins
hjá UNICEF. Halldóra fór nýlega
í ferð til Úganda þar sem hún
hitti meðal annars fyrrverandi
barnahermenn.
María Ólafsdóttir
maria@mbl.is
Halldóra bregður á leik í hlutverki trúðsins með rauða nefið í hópi barna í Kampala, höfuðborg Úganda.
Ljósmynd/UNICEF Ísland
Hjálparstarf UNICEF, sem er fjárhagslega sjálfstæð dótturstofnun Sameinuðu þjóðanna, í Úganda er fjölþætt en miðar þó í
grunninn allt að því að aðstoða börn og mæður þeirra. Mesti krafturinn fer í að tryggja að börn fái lifað og þroskast en annað
forgagnsatriði er menntun; að koma upp aðstöðu til menntunar, þjálfa kennara og stuðla að aukinni vitund um mikilvægi
menntunar, sérstaklega stúlkna. Rannsóknir hafa sýnt að menntaðir einstaklingar, sér í lagi stúlkur, hefja barneignir síðar á
lífsleiðinni, eignast færri börn og eru betur í stakk búnir til að vernda börn sín gegn sjúkdómum og vannæringu. Alls njóta 3,7
milljónir stúlkna góðs af menntunarátaki UNICEF fyrir stúlkur.
Lögð er áhersla á að fá innfædda sjálftboðaliða til að kenna fólki í sínu þorpi hreinlæti og hvernig beri að forðast malaríu.
Með þessu fólki er ætlunin að skapa fiðrildaáhrif og búa til net af meðvituðu fólki sem tilkynnir starfsfólki UNICEF helstu
vandamálin á hverjum stað. UNICEF sér um fæðingarhjálp og fræðslu um fæðingar og brjóstagjöf. Reynt er að fá konurnar til
að koma og fæða á heilsugæslustöðvunum þannig að ef eitthvað kemur upp á sé möguleiki á að grípa inn í. Í Afríku deyr ein
af hverjum 16 konum af barnsförum samanborið við 1 af 8000 á Vesturlöndum. Á hverju ári bólusetur UNICEF yfir fjórar millj-
ónir barna gegn helstu barnasjúkdómum í Úganda, gefur þeim vítamín og lyf gegn ormum í iðrum. Árið 2003 voru 13,5 millj-
ónir barna á aldrinum sex mánaða til 15 ára bólusettar gegn mislingum.
Áherslan á mæður og börn