SunnudagsMogginn - 28.11.2010, Blaðsíða 52

52 28. nóvember 2010
Making an Elephant – Graham Swift bbmnn
Í greinasafninu Making an Elephant, eftir enska
rithöfundinn Graham Swift, er ýmislegt efni sem
birst hefur víða og eins skrif sem ekki hafa litið
dagsins ljós áður. Sumt af því hefði reyndar verið
skynsamlegt að birta aldrei, til að mynda afleit
ljóð sem hann hefur samið í gegnum árin og eins
er lítið spunnið í viðtöl við hann sem birt eru í
bókinni, en fengur að öðru, til að mynda að lesa
grein hans um leitina að tékkneska rithöfund-
inum Jiri Wolf. Eins er fróðlegt fyrir aðdáanda
Swifts að lesa minningaþætti frá æsku hans. Að sama skapi er for-
vitnilegt að lesa fyrirlestur um skáldskap sem hann flutti í Nice
skömmu eftir að Last Orders kom út, en ýmislegt í þeim fyrirlestri
rímar vel við það sem hann sagði þegar hann tók við Booker-
verðlaununum fyrir þá bók fyrir fjórtán árum: Skáldsögur eru ekki
skrifaðar fyrir opinber tilefni, heldur hið nána, þögla, ósýnilega en
þó töfrandi samband lesandans og blaðsíðunnar.
The Axe and the Oath – Robert Fossier bbbnn
Robert Fossier er franskur miðaldafræðingur á
níræðisaldri og þetta mun áttunda bókin sem
hann skrifar um mannlíf á miðöldum. Undirtitill
bókarinnar er „Hversdagslíf á miðöldum“, en
þótt það beri vissulega á góma er þetta langtífrá
fræðileg samantekt. Ekki er bara að Fossier fer út
um víðan völl heldur flækist hann fram og aftur í
tíma og fer ekki endilega rétt með – eins og hann
segir í inngangi að bókinni þá vísar hann ekki í
heimildir, einfaldar þar sem honum þykir henta
og stílfærir eftir þörfum. Mér þykir líklegt að
miðaldafræðingar kunni lítt að meta þessa bók, en sem almennur
lesandi þá þótti mér nokkur fengur í henni; að lesa hana var því lík-
ast sem maður sæti á rabbi við sérvitran fræðimann sem hefur við-
fangsefnið vel á valdi sínu, en fer ekki augljósa leið í túlkun.
Ilustrado – Miguel Syjuco bbbbb
Þessi merkilega skáldsaga hefst þar sem lík filippseyska
rithöfundarins Crispins Salvadors er veitt upp úr Hud-
son-á í New York. Salvador er ekki bara vel þekktur í
heimalandi sínu heldur er hann líka afar umdeildur.
Miguel lærisveinn hans einsetur sér að skrifa ævi-
sögu hans og finna um leið handritið að bók þeirri
sem hann var að skrifa þegar hann lést, en í henni
fletti Salvador ofan af spillingu í filippseyskum
stjórnmálum þar sem voldugar fjölskyldur hafa
skipt með sér völdum í áranna rás. Miguel segir söguna með texta-
brotum frá Salvador, viðtölum, persónulegum minningum og
blaðafréttum, fer út og suður og út um allt og lýsir um leið filipp-
seysku samfélagi síðustu áratuga. Frábærlega skemmtileg bók og
skrifuð af mikilli íþrótt.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Erlendar bækur
Eymundsson
1. Even Money – Dick Francis
& Felix Francis
2. Deception – Jonathan Kell-
erman
3. The Scarpetta Factor – Pat-
ricia Cornwell
4. Southern Lights – Danielle
Steel
5. Life: Keith Richards –
Keith Richards
6. Innocent – Scott Thurow
7. Caught – Harlan Coben
8. Deliver Us From Evil – Dav-
id Baldacci
9. Red Wolf – Liza Marklund
10. The Snowman – Jo Nesbø
New York Times
1. Hell’s Corner – David Bal-
dacci
2. Full Dark, No Stars –
Stephen King
3. The Confession – John
Grisham
4. Towers of Midnight –
Brandon Sanderson
5. The Girl Who Kicked The
Hornet’s Nest – Stieg Lars-
son
6. I Still Dream About You –
Fannie Flagg
7. Squirrel Seeks Chipmunk
– David Sedaris
8. American Assassin – Vince
Flynn
9. Indulgence in Death – J. D.
Robb
10. Fall of Giants – Ken Follett
Waterstone’s
1. Diary of a Wimpy Kid: The
Ugly Truth – Jeff Kinney
2. A Dance with Dragons –
George R.R. Martin
3. Last Sacrifice – Richelle
Mead
4. Awakened – P.C. Cast
5. Jamie’s 30–minute Meals
– Jamie Oliver
6. Prospero Burns – Dan Ab-
nett
7. Full Dark, No Stars –
Stephen King
8. The Legion – Simon Scar-
row
9. Alpha – Rachel Vincent
10. Life: Keith Richards –
Keith Richards
Bóksölulisti erlendar bækur
Lesbókbækur
K
arl V. konungur Spánar, keisari þýska
ríkisins og hertogi af Austurríki sagðist
tala „spænsku við guð, ítölsku við
konur, frönsku við karla og þýsku við
hestinn sinn“. Mikið hefur verið skrifað um
menningarmun tungumála, en þær fullyrðingar
eru iðulega án minnstu fræðilegu undirstöðu. Í
bókinni Through the Language
Glass fjallar málvísindamaðurinn
Guy Deutscher um deilur, sem
kviknað hafa í aldanna rás um
tungu, menningu og mannshug-
ann.
Bók Deutschers er reyf-
arakenndur lestur. Í fyrri hlut-
anum rekur hann umfjöllun um
það hvernig málvísindi voru not-
uð til þess að setja fram ævintýralegar kenningar
um þróun litaskynjunjar mannsins, umræðu, sem
átti sér upphafi í kafla í feiknlegu riti breska stjór-
málamannsins Williams Ewarts Gladstones um
Hómerskviður þar sem fjallað var um hvað orða-
forði höfundarins væri fátæklegur hvað snerti liti.
Hann hélt því fram að Grikkir hefðu verið nær því
að sjá heiminn í svörtu og hvítu en í lit.
Síðar komust fræðimenn að því að þetta ætti
ekki aðeins við um Grikki til forna heldur væru
ýmsar aðrar gamlar bókmenntir sama marki
brenndar, allt frá Biblíunni til Íslendingasagn-
anna. Þessar niðurstöður leiddu til kenninga, sem
á okkar tímum hljóma ævintýralega, um það
hvernig maðurinn hefði þróað með sér litaskynj-
unina. Á endanum var þó niðurstaðan sú að for-
feður okkar skynjuðu litina, en þeir umgengust þá
ekki með sama hætti og við og tungumál þeirra
endurspeglaði það.
Deutscher hjólar í fullyrðingar um að öll
tungumál séu jafnflókin. Fræðimenn slengi slíku
fram án þess að byggja á nokkrum rannsóknum.
Málfræði og form sé vissulega misflókið og yf-
irfleitt flóknara eftir því sem færri tali málið.
Hann fjallar einnig um kenningar þess efnis
að tungumálið stjórni því hvernig við skynjum
heiminn. Í flestum tungumálum gengur sá sem
talar út frá sjálfum sér þegar hann talar um um-
hverfi sitt og notar orð á borð við hægri og vinstri,
framan og aftan. Í ástralska frumbyggjamálinu
Guugu Yimithirr eru þessi orð hins vegar ekki til
og þess í stað stuðst við höfuðáttirnar. Notendur
þess myndu samkvæmt því biðja næsta mann um
að „færa sig lítillega í austur“ eða segjast hafa
„gleymt lyklakippunni á suðurenda borðsins“.
Þeir sem tala málið geta því lent í vandræðum á
framandi slóðum, en eru einnig sagðir hafa meiri
tilfinningu fyrir áttunum, en hinir sjálfhverfu.
Deutscher er eins og Sherlock Holmes í völ-
undarhúsi málvísindanna og kemur hvað eftir
annað á óvart.
Var Hómer blindur, litblindur eða bara orðlaus þegar litir voru annars vegar?
Reuters
Mál og menning
Hvenær birtist regnboginn mannkyni? Hver eru mótunar-
áhrif málsins? Eru öll tungumál jafn erfið? Guy Deutscher
horfir í gegnum tungumálaglerið og veltir fyrir sér hvernig
orðin lita heiminn.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
Ráðgátur tungumálanna eru margar
og fjölbreytileikinn með ólíkindum.
Sum tungumál hafa verið rækilega
kortlögð, um önnur er fátt vitað. Í ný-
útkominni bók, Eitt þúsund tungu-
mál, í ritstjórn Peters K. Austins er
yfirlit um flóru tungumálanna, upp-
runa þeirra, útbreiðslu, notkun og
tengsl.
Í bókinni er fengist við ýmsar spurningar. Hvað ræð-
ur því að tunga verður heimsmál? Hvaða mál eru á
hverfanda hveli? Heimsmál fyrri alda eru nú löngu horf-
in. Mun það sama henda heimsmál samtímans? Impr-
að er á ýmsum ráðgátum. Hvernig má það til dæmis
vera að „ekki hefur tekist að finna skyldleika bask-
nesku við nokkurt annað tungumál“?
Uppistaða bókarinnar er hins vegar stutt úttekt á
hverju máli fyrir sig. Eins og fram kemur í bókinni er tal-
ið að nú séu 6.800 tungumál töluð í heiminum og 90%
þeirra verði horfin í lok þessarar aldar.
Margbreytni málanna