Saga - 2003, Side 71

UMBREYTING OG FRAMFARIR
69
Stærra samhengi:
Byggðin við Norður-Atlantshaf innan Danaveldis
Jafnvel þótt skoðanir manna á Skúla og Innréttingunum hafi smam
saman orðið fyllri og margþættari en áður þarf enn að setja hug-
myndir um framfarir og umbætur sem einkenndu upplýsinguna á
íslandi í stærra samhengi. íslenskar sagnfræðirannsókmr hafa 1
^angan tíma beinst mikið til að stjómmálum, einstökum mönnum
°g stofnunum, og ef til vill hafa fræðimenn þess vegna ekki að fullu
rannsakað menningarlegar og hugmyndafræðilegar afleiðingar
þess að menn á síðari hluta 18. aldar vom svo uppteknir af aðstæð-
Urn á íslandi. Hugmyndir um framfarir og möguleika á umbyltmgu
á efnahagslífi við Norður-Atlantshaf voru útbreiddari og stórtækari
en þessar rannsóknir hafa gert ráð fyrir. í þessari grein færi ég rö
fyrir því að umræðan um umbætur og breytingar á Islandi á seinni
hluta 18. aldar hafi verið hluti af mun víðtækari umræðu sem átti
sér stað bæði í Danaveldi og á öllu Norður-Atlantshafssvæðmu —
þar með talið í Norður-Noregi, í Færeyjum, á Grænlandi og a
^jaltlands- og Orkneyjum — og hafi byrjað áður en Innréttingarn-
ar voru stofnaðar 1751 og haldið áfram eftir að hlutafélagið var lagt
rriður 1779 og fram yfir 1802 þegar verksmiðjunum hafði venð lok-
að- Enn fremur leiðir greining á þessari umræðu í ljós að embættis-
rnennirnir höfðu tileinkað sér sameiginlega sýn á náttúruna og
fólkið við Norður-Atlantshaf. Mikilvægt atriði í hugmyndinm um
xUmbætur" var spurningin um það hvaða fyrirmyndir að breyting-
Uru á íslandi væri hægt að finna og hvernig nota mætti þessar mis-
munandi fyrirmyndir. Upplýsingarmenn í byggðum við Norður-
Atlantshaf höfðu áhuga á að bera saman aðstæður hjá nágronnum
sínum á nærliggjandi svæðum og löndum. Þeir voru sannfærðir
urn að möguleikar á umbótum á íslandi væru bundnir við hugsjon
lua um að afla tæmandi vitneskju um svæðið en þessar hugmynd-
u voru í samræmi við þær meginreglur um vísindalegar athugamr
Sem Voru að ryðja sér til rúms í Evrópu um þessar mundir.
Með því að líta á þessa upplýsingarmenn með tilliti til sameig-
rulegra menningarlegra hugðarefna þeirra, en ekki með tilliti til
efnahagslegra eða pólitískra sambanda þeirra í millum eins og þeg-
ar hefur verið rannsakað ítarlega, nota ég hugmynd úr aðferða-
fræði vísindasagnfræði og vísindafélagsfræði (sem oft hefur verið