Saga - 2003, Page 93

VILBORG AUÐUR ÍSLEIFSDÓTTIR
Öreigar og umrenningar
Um fátækraframfærslu á síðmiðöldum
og hrun hennar
Hér er fjallað um fátækraframfærslu á síðmiðöldum og þær stofnanir sam-
^'lagsins sem sinntu um sjúka, fátæka og munaðarlausa. Tekjustofnar þeirra
eru skoðaðir og heimildir um fátækt kannaðar, en þær er helst að finna í
f ornbréfasafni og Biskupa sögum. Þá eru mismunandi hópar fátæklinga at-
^ugaðir og dregin upp mynd af kjörum þeirra. Slík rannsókn veitir forvitni-
*e8ar upplýsingar um lífsbaráttu alþýðu manna á miðöldum. Þá er gerð
8rein fyrir siðbreytingunni og kirkjuordinansíu Kristjáns III, sem batt enda
a félagsmálakerfi miðalda á íslandi.
^ísast má skilgreina fátækt á ýmsa vegu en í íslensku miðaldasam-
hengi var sá maður fátækur sem ekki gat séð sér farborða, hvort
Sem var fyrir æsku eða elli sakir, vegna sjúkdóma eða skorts á fram-
ferslugrundvelli, sem frá því á miðöldum og allt fram á 20. öld var
jsrðnæði. Yrðu menn bjargarþrota var annaðhvort að deyja drottni
sínum eða að leita á náðir samfélagsins. Það var undir tvennu kom-
‘ð hvort samfélagið var þess megnugt að veita úrlausn: annars veg-
ar umframframleiðslu lífsgæða og hins vegar samfélagsstofnunum
Sern gátu annast endurdreifingu þeirra lífsgæða sem til skiptanna
v°ru. Heimildir um líf og kjör fátæklinga á hðnum öldum eru á
jhnn bóginn harla rýrar og kemur það m.a. til af því hve hversdags-
egf og algengt fyrirbæri fátæktin var. Það þótti m.ö.o. oft ekki taka
því að eyða bleld og bókfelli, pappír eða prentsvertu í að lýsa birt-
lngarformum skortsins.
Hér verður sýnt með dæmum hvernig íslenskt samfélag síðmið-
a^a stóð að fátækraframfærslu. Þessu efni hefur ekki verið gerð
viöhlítandi skil af sagnfræðingum þegar frá er talið stutt yfirlit
lryggva Þórhallssonar um ómagahald og matgjafir.1 Þá má segja að
1 ^Yggvi Þórhallsson, „Ómagahald, matgjafir o.fl.". Þess má geta að í hinu
mikla riti Kristni á íslandi er lítið minnst á tilhögun fátækraframfærslu hér-
Jendis.
Saga XLI:2 (2003), bls. 91-126.