Saga - 2003, Qupperneq 102

100
VILBORG AUÐUR ÍSLEIFSDÓTTIR
Athyglisvert er að þegar yfirvöld voru búin að finna ættingja setf1
þau töldu færan um að sjá fyrir ómaga var sá fluttur til hans á veg
um hreppsins. Úr því varð framfærslumaðurinn sjálfur að finIia
annan ættingja sem framfærslumann, ef hann vildi losna við þenn'
an „svartapétur". í síðasta lagi hefur Tumas lögum samkveeP11
losnað við þennan óvelkomna frænda sinn þegar pilturinn varð i
ára. Með tilvísun í 1. grein þingfararbálks segir í dómi frá árinU
1559 „að ómagi sé skyldur að hverfa af fénu, þá er hann er fimtaU
vetra, heill og verkfær."21
Einhver ágreiningur kann að hafa risið upp um það í hreppuu1
landsins í hve miklum mæli fátæku fólki væri heimilt að taka tilslU
framfærsluskyldan ættingja sem ekki hefði sveitfesti í hrepp fralU
færandans. Dómur frá árinu 1544 kveður á um að sá maður seUl
helgaði skyldmanni sínum sveit skyldi eiga fimm hundruð skm
laust og ómagalaust.22 Hafa menn með þessum dómi sjálfsagt vilj
að stemma stigu við sveitþyngslum sem hlutust af því að fát^
lingar tóku að sér fjarskyldan ómaga sem hlyti þannig sveitfesti og
lentu síðan á sveitinni með allt sitt hyski, einnig með ulaU
sveitarómagann.
Ljóst er af þeim dæmum sem tilfærð hafa verið að lögum ulU
meðferð fátæklinga hefur verið framfylgt af mismikilli nákvæn111’
— stundum af hörku en í annan tíma sáu menn í gegnum fiu8u
sér. Hefur þetta sjálfsagt að miklu leyti farið eftir árferði og a
mennri afkomu í landinu.
Kristbú og framfærsluákvæði í testamentisbréfum,
máldögum og heitbréfum
Ein elsta heimildin í Fornbréfasafni um félagslegar ráðstafanir eín^a
aðila með kristilegu sniði er gjafabréf þeirra hjóna, Hallfríðar
Tanna, frá því um 1100, en í því ráðstafa þau hálfu Bakkalandi ^
sælubús, sem einnig var nefnt kristbú. Hluti af afrakstri þessa
eignar skyldi renna til þess að veita ferðamönnum beina og vaS
anlega að ferja þá yfir það vatnsfall sem bærinn stendur við, se
mun vera Hvítá í Borgarfirði. Fylgdu þessum jarðarparti tíu '
sextíu ær og nýr bátur. Skyldi maður sá sem þar bjó „ala menn a
21 DIXIII, nr. 326.
22 D1XI, nr. 286.