Saga - 2003, Qupperneq 114

112
VILBORG AUÐUR fSLEIFSDÓTTIR
framfærslu af þessu tagi hafa vísast gilt reglur sem ljóst er að Björn
bóndi virti ekki og má vera að hann hafi haft næg efni og fraö1'
færsluskyldur hans við Hallottu verið of skýlausar til þess $
Hólakirkja hlypi undir bagga. Þetta er gott dæmi um þær stimp'
ingar sem miðaldamenn gátu lent í við félagsmálakerfi sinnar tíð"
ar og er ekki örgrannt um að nútímamenn kannist við hremmiBo'
ar af svipuðu tagi.
Gott dæmi um það hversu oddvitum miðaldasamfélagsins vaf
umhugað um að gegna líknarskyldu við fátæka og vanfæra er
stofnbréf að spítölum við Allra heilagra kirkju og kirkju heilagrar
Katrínar í Vogsbotni í Björgvin í Noregi frá árinu 1276. Að þesStl
myndarlega félagsmálaátaki stóð Magnús konungur Hákonarsoý
(embættistíð 1263-1280) og Áskatinn biskup ásamt Eiríki ábóta 1
Munklífi og kórsbræðrum við Kristkirkju. Við Allra heilagra
kirkju áttu að vera 30 sængur fyrir karlmenn og í Katrínarkirk]11
20 sængur fyrir kvenmenn. Stranglega var fyrirboðið að taka her
inn próventufólk þannig að þessir spítalar voru glögglega ætlað'r
sauðsvörtum almúganum. Þá eru í þessu bréfi nákvæm fyrirm^
um viðurgjörning við sjúklingana og um kaup og kjör spítala
presta og umgengnishætti starfsfólks.61 Þetta bréf sýnir að he
var fyrir því í hinu norska ríki og Niðarósserkibiskupsdæmi a
konungar og biskupar beittu sér fyrir úrbótum í fátækrafm1^
færslu og félagsmálum. Þessar hefðir voru einnig virkar hérle11
is og hafa lagt mönnum skyldur á herðar, einkum kirkjunnar
monnum.
Um spítala fyrir almenning er ekki getið í heimildum nema ulT1
spítala þann eða vísi að spítala sem Ögmundur biskup PálssoU
(1521-1540) í Skálholti setti á stofn. Ögmundur fékk árið 1525
landsins þýskan lækni, Lazarus Mattheusson, og setti hann niður
Skáney og skyldi hann lækna sjúka gegn vægu gjaldi. Meðöl skýr
læknirinn leggja til sjálfur. Um þessar mundir gerði sárasótt u
hérlendis, sjálfsagt ekki síður en eyðnin nú til dags, og Ögmun
biskup taldi augljóslega í sínum verkahring að taka á þessum SJU,^
dómsvanda og stofna vísi að spítala.62 Næsta ótrúlegt er að hu
skapur Lazarusar á Skáney hafi staðið undir umsvifamiklu splla
haldi og hljóta aðrir tekjustofnar að hafa komið til.
61 Diplomatarium Norvegicum II, nr. 16,a.
62 DIIX, nr. 301 D-F.