Saga - 2003, Qupperneq 191

SÖGULEG HAGFRÆÐI
189
Entrnta áratugar 20. aldar. Þessar ólíku samgönguleiðir mótuðu síð-
an þéttbýlisstaði sem voru í alfaraleið en leiðirnar voru ólíkar. T.d.
^afði Siglufjörður verið í alfaraleið strandsiglinga en varð útkjálki
Þegar bifreiðar og vegir yfirtóku hlutverk strandskipanna.
I sögulegu samhengi sjá höfundar bókarinnar Byggðir og búseta
akveðna samlíkingu milli uppbyggingar járnbrauta í vestrænum
keimi á 19. öld og á fyrstu áratugum 20. aldar og þróunar strand-
samgangna á íslandi á sama tíma.31 En samlíkingin er ekki sann-
ferandi, ferð með jámbrautum em landsamgöngur og tengja sam-
an svipuð svæði og vegakerfi gerir núna. Nærtækara dæmi að mati
^nu hefði verið að bera saman þróun fljótasiglinga með viðeig-
andi skipaskurðinn sem hófst í Evrópu af fullum þunga á 16. öld, í
^nteríku á 19. öld en í Kína á 10. öld.
En áhrifin af eflingu strandsiglinga vom tvímælalaust mikil og
Þegar hefur verið nefnt dæmið af Siglufirði og við má bæta flestum
köfnum á Vestfjörðum. Síðar urðu þessar hafnir „úr alfaraleið" þeg-
ar strandsiglingum hnignaði og landflutningar leystu þær af hólmi.
Etöfundar bókarinnar Byggðir og búseta skipta í kjölfarið stöðum
tandsins í „hafnarbyggðir" og „vegabyggðir".32 Hér ganga höfund-
arn>r einfaldlega of langt í mörgum dæma sinna því að flestar hafn-
arbyggðir fengu fremur skjótt góðar vegtengingar og því getur
samgöngubreytingin ekki skýrt eins margt í byggðaþróun og höf-
Undar vilja gera. Meðal dæma um hafnarbyggðir höfundanna em
^júpivogur og Eskifjörður. Djúpivogur stóð að vísu í stað í mann-
fjölda 1945-1975 en eftir tilkomu hringvegarins fór fólki þar að fjölga.
^agan um Djúpavog er raunar flókin og mætti skrifa meira um
bana, þar er frábært bæjarstæði, góð höfn og nálæg fiskimið. Er
^Ustfjarðaþokan skýring á því hve lengi ríkti þar stöðvun?33 Eski-
fjörður var alltaf í góðu vegasambandi við aðra hluta Austurlands
þar var samfelld fólksfjölgun nær allt tímabilið 1950-1990.34
nnnþá undarlegra er að sjá staði eins og Akranes, Akureyri og
^°pnafjörð flokkaða sem vegabyggðir en ekki hafnarbyggðir.
31
32
33
34
Byggðir og búseta, bls. 64.
Sama heimild, bls. 69.
foúar skynjuðu stundum þessa þoku, sem kom þegar hlýir sunnanvindar
fóru yfir kalda hafstrauma nálægt ströndinni, sem hið mesta basl. Sjá t.d. Stef-
Jónsson, Að breyta fjalli (Reykjavík, 1987), bls. 10-11.
bm nákvæmar tölur, sjá Hagskitmu, bls. 64-76.