Saga - 2003, Page 242

240
RITDÓMAR
Haftatímabilið er fullt af þversögnum. Til að mynda var ísland eitt rík-
asta land álfunnar eftir stríð en samt var ekki unnt að flytja inn ávexti nema
fyrir jólin. Ennfremur er líklegt að tekjuójöfnuður hafi sjaldan verið mein
en undir lok haftatímans þegar innflutningsleyfi var ávísun á gull °8
stærstu einbýlishús Reykjavíkur voru byggð við hliðina á braggahverfun-
um. Hins vegar má spyrja hvort einhvern annan lærdóm megi draga af
þessum myrka miðhluta í íslenskri hagsögu, fyrir utan kosti markaðarms
umfram höft til efnahagstjórnunar. Hestir höfundanna, sem um efnið fjalla/
virðast álíta að sveigjanlegt gengi hefði verið heppilegra en fastgengi til
þess að mæta þeim ytri áföllum sem dundu á þjóðarbúinu á þessum tuna-
Fastgengi krónunnar var sá steinn sem þjóðin hnaut um aftur og aftur, og
höftunum var meðal annars ætlað að stemma stigu við viðskiptahalla og
útflæði fjármagns á sama tíma og gengi krónunnar var mun hærra en
sómdi jafnvægi í utanríkisviðskiptum. Og líklega var gengi krónunnar allt
of hátt skráð í upphafi kreppunnar. Hins vegar á ójafnvægið í þjóðarbu-
skapnum sér mun dýpri rætur. Staðreyndin er sú að á tuttugustu öld
fram til 1990 — var engin virk eftirspumarstjórnun til staðar á Islandi og
þegar fastgengið togaði í var það vegna þenslu og verðbólgu sem hafð'
gengið á undan. Hefði verið slakað á fastgengisstefnunni var sú hætta fýlli"
lega fyrir hendi að óstjómin í efnahagsmálunum á haftaárunum kæmi fram
með mikilli verðbólgu, eins og reyndar gerðist eftir 1970 þegar gengið
eftir þegar þörfin kallaði. Sá lærdómur er líklega nærtækari að ef lands-
menn vilja taka upp fast gengi verður það að vera í samvinnu við aðrar
þjóðir með aðgangi að gjaldeyrisvarasjóðum og baktryggingu.
Umfjöllun bókarinnar er fjarri því að vera tæmandi og einkanlega vant-
ar nánari lýsingu á stjórnmálaumræðunni hérlendis eftir stríðslok og fram
til 1960, einkum til þess að útskýra af hverju landsmenn héldu áfram a
braut áætlunarbúskapar þegar flest önnur vestræn ríki vom farin að fikra
sig til baka. Af þeim sökum hefði mátt bæta við einum kafla sem hefði tek-
ið það efni fyrir sérstaklega. Ennfremur er hægt að velta fyrir sér sumum
hagfræðiályktunum einstakra höfunda, en sínum augum hlýtur hver að Wa
á silfrið í þessum efnum sem öðmm. Loks má finna að því að engin heim-
ildaskrá skuli fylgja bókinni, en þrátt fyrir að gerð sé grein fyrir heimildum
í neðanmálsgreinum er frágangur þeirra ekki samræmdur milh höfunda og
í sumum tilvikum em heimildir ekki fullnægjandi skráðar. Hins vegar þeS'
ar litið er á bókina sem heild verður að telja hana mjög merkt framlag ól
rannsókna á íslenskri hagsögu. Allir höfundarnir eiga það sammerkt að
valda efni sínu vel og skila góðu verki og er augljóst að ritstjóri bókarinnar
hefur lagt mikla alúð við sitt verk, en greinamar skarast hvergi þrátt fyrir
að vera yfirgripsmiklar. Væri óskandi að fleiri slíkar útgáfur sigldu í kjöl'
farið.
Ásgeir Jónsson