Saga - 2003, Qupperneq 248

246
RITFREGNIR
A. J. P. Taylor, HITLER OG SEINNI HEIMSSTYRJÖLDIN. VAR
STRÍÐIÐ HITLER AÐ KENNA? (Á ensku: The Origins of the Second
World War; 1. útg. 1961). Þýðandi Jón Þ. Þór. Bókaútgáfan Hólar. Ak-
ureyri 2002. 371 bls. Nafnaskrá.
Þegar bók A. J. P. Taylors The Origins of the Second World War kom út árið
1961 olli hún miklu fjaðrafoki vegna þeirrar endurskoðunarhygg)u
(revisionism) sem hún hafði að geyma. Taylor gekk það til að kollvarpa
þeirri söguskoðun sem hafði verið ríkjandi á fimmta og sjötta á áratugnum
að Hitler hefði í krafti djöfullegrar hugmyndafræði og landvinningastefnu
hrint af stað seinni heimsstyrjöldinni. Það kom ekkert á óvart að Taylor fæn
óhefðbundnar leiðir í nálgun sinni; hann hafði það orð á sér að vera órag-
ur við setja fram túlkanir sem stönguðust á við ráðandi söguskoðanir. Þótt
sumir sagnfræðingar hafi tekið bókinni fagnandi voru þeir mun fleiri sem
töldu að Taylor hefði endanlega farið yfir strikið. Og það er jafnauðvelt nu
rúmlega fjórum áratugum síðar — þegar bókin hefur verið gefin út í fyrsta
sinn á íslensku í ágætri þýðingu Jóns Þ. Þórs sagnfræðings — að greina
ástæður þess að viðbrögðin urðu eins hörð og raun ber vitni. Jón gerir
nokkra grein fyrir þessum deilum í formála sínum að bókinni.
Sú mynd sem Taylor dregur upp af Hitler er nefnilega sú að hann hafi
ekki verið neitt frábrugðinn öðrum þýskum leiðtogum sem hafi haft það að
markmiði að losa Þjóðverja undir oki Versalasamninganna og endurheimta
þann sess sem Þýskaland hafði um aldamótin 1900 sem mesta stórveldið a
meginlandi Evrópu. Ekkert mark væri takandi á þeim hugmyndafræðilegu
markmiðum sem komið hefðu fram í barátturiti Hitlers Mein Kampf', þær
hugmyndir væru aðeins endurómur af „skvaldri" hægri öfgamanna a
Weimar-tímabilinu. Það sama mætti segja um hið hina þekktu Hossbach-
fundargerð frá árinu 1937, þar sem Hitler upplýsti herforingja sína um
nauðsyn þess að vera reiðubúnir undir stríð, ekki síðar en árið 1943. Sak-
sóknarar í Numberg túlkuðu þetta skjal sem sönnun þess að Hitler hafi eáð-
gert að fara í stríð. Taylor tekur hins vegar undir þá túlkun Görings í Nim11'
berg-réttarhöldunum að þessi fundur hafi ekki skipt neinu máli. Taylor var
ekki að afsaka Hitler en hann vildi draga fleiri til ábyrgðar: Breta, Frakka
og Austurríkismenn, sem hefðu bmgðist rangt við stöðunni í alþjóðamál'
um á ámnum 1936-1939. Hann benti einnig á að það væri mjög þægileg1 aö
réttlæta friðþægingarstefnu Nevilles Chamberlains, forsætisráðherra Bret-
lands, eða samsekt þýsku þjóðarinnar með því að skella skuldinni á illsku
Hitlers. Að dómi Taylors vom engar hetjur í þessari sögu og „kannske eng'
ir skúrkar". í því stjómleysi sem einkenndi alþjóðakerfið væm stríð eins og
umferðarslys. Þannig hefði seinni heimsstyrjöldin verið slys sem rekja
mætti til mistaka helstu þátttakenda í henni.