Saga - 2003, Page 249

RITFREGNIR
247
Viðbrögðin létu ekki á sér standa og urðu oft og tíðum mjög persónu-
leg. Mikilsmetnir sagnfræðingar, eins og Hugh Trevor-Roper (sem á ní-
unda áratugnum átti eftir að verða fyrir miklum álitshnekki fyrir að segja
að dagbækur Hitlers væru ófalsaðar), deildu hart á Taylor fyrir að firra
Þjóðverja ábyrgð á seinni heimsstyrjöldinni og fyrir þá kenningu að Hitler
hafi í raun fylgt sömu markmiðum og aðrir þýskir leiðtogar á Weimar-
tímabilinu. Þannig hafi Taylor hundsað það alræðiskerfi sem komið var á
í Þýskalandi á nasistatímanum, hugmyndafræði nasista (ekki síst Mein
Kampf), hernaðaráform þeirra (t.d. með því að gera lítið úr Hossbach-fund-
argerðinni) og glæpi. Eins og breski sagnfræðingurinn Tim Mason, sem
steig sín fyrstu skref á fræðabrautinni með gagnrýni sinni á bók Taylors,
benti á er sá Hitler sem Taylor lýsir viljalaust verkfæri kringumstæðna. Á
þá kenningu Taylors hafa fáir sagnfræðingar fallist. Mun fleiri telja að
Hitler hafi haft markmið (þótt ráðagerðir hans hafi ekki verið þaulskipu-
lagðar og hann hafi nýtt sér veikleika og sundurlyndi andstæðinga sinna)
og að hann hafi gert sér grein fyrir því að þeim yrði ekki náð nema með
stríði. Hann hafi haft það á stefnuskrá sinni að leggja undir sig Austur-Evr-
ópu og Sovétríkin (og snúa sér síðar að öðrum löndum eins og Bandaríkj-
unum) og arðræna þau í krafti hugmyndafræði sem gekk út á kynþátta-
hyggju og þjóðernishreinsanir.
Því er ekki að neita að stundum fóru gagnrýnendur Taylors offari.
Taylor var einmitt að segja að verið væri að hvítþvo þýsku þjóðina og
hreinsa hana af sekt hennar með því að skella allri skuldinni á Hitler. (I bók
sinni The Course of German History hafði hann t.d. reynt að sýna fram á það
með sögulegum dæmum frá Lúther til Hitlers að Þjóðverjar væru í eðli sínu
herskáir og árásargjamir!) Nú á tímum nýtur þessi söguskoðun ekki mikils
fylgis þrátt fyrir umdeildar tilraunir Daniels Jonahs Goldhagens fyrir
nokkrum árum til að endurvekja hana í öðru formi í bókinrú Hitler's Willing
Executioners. En skömmu eftir seinni heimsstyrjöld voru mun fleiri reiðbún-
ir að taka undir hana. Það má telja Taylor til tekna að hann beinir sjónum
sínum að víxlverkun í alþjóðasamskiptum: að aðgerðir annarra þjóðarleið-
toga, eins og t.d. Chamberlains, hafi haft áhrif á framferði Hitlers í utanrík-
ismálum. Margir gagnrýnendur gengu of langt í staðhæfingum sínum um
að Hitler hafi fylgt úthugsaðri áætlun í smáatriðum. Inn í deilurnar bland-
aðist einnig samtíðin og sú hatramma barátta sem einkenndi kalda stríðið í
upphafi sjöunda áratugarins. Á þeim tíma var sú söguskoðun ríkjandi að
setja bæri nasisma Hitlers og kommúnisma Stalíns undir sama hatt. Taylor
var vinstrisinnaður og virkur í baráttunni gegn kjamorkuvopnum en í því
hatramma andrúmslofti sem einkenndi kalda stríðið var hann bæði sakað-
ur um að ganga erinda Vesturveldanna og Sovétmanna með bók sinni: ann-
ars vegar með því að auðvelda endurhervæðingu Þýskalands og aðild þess
að NATO og hins vegar með því að hvetja Vesturveldin til að fylgja sömu