Fréttablaðið - 06.10.2011, Síða 23

FIMMTUDAGUR 6. október 2011 23
Tilboð 49.900,-
Fullt verð 66.900,-
Smiðsbúð 6, 210 Garðabæ, Sími 564 5040
w w w . h i r z l a n . i s
FATASKÁPADAGAR
25% afsláttur af fataskápum í október
Tilboð 39.150,-
Fullt verð 52.200,-
Tilboð 39.150,-
Fullt verð 52.200,-
Tilboð 95.850,-
Fullt verð 127.800,-
Tilboð 106.650,-
Fullt verð 142.200,-
Tilboð 74.550,-
Fullt verð 99.400,-
Rennihurðir
Hvítt/hnota/askur
Remix
Háglans svart eða hvítt
Í DAG
Jón Ormur
Halldórsson
dósent
Við lifum kaflaskil í sögu mannkyns. Síðustu fimm
hundruð árin hafa einkennst af
víðtæku forræði Vesturlanda í
efnahagslífi, stjórnmálum og
menningu heimsins. Nú hefur
aldalöng þróun snúist við og
það fjarar ört undan sérstakri
stöðu Vesturlanda í heiminum.
Menn hafa helst komið auga á
þetta í tengslum við aukið mikil-
vægi Kína í efnahagslífi jarðar-
innar. Það er þó aðeins einn hluti
málsins. En lítum til hans.
Sterkara
Kínverska hagkerfið er í senn
sterkara og veikara en algengar
sögur af því gefa til kynna. Það
er sterkara í þeim skilningi að
umfang þess og áhrif eru meiri
en flestum virðist ljóst. Kína
verður brátt stærsta hagkerfi
heimsins. Það vex í hverri einustu
viku um sem nemur öllu íslenska
hagkerfinu. Umfangið og vöxtur-
inn sjást t.d á því að Kínverjar
nota álíka mikið af steypu og
allir aðrir jarðarbúar til samans.
Svipaða sögu má segja um málma
eins og kopar og stál sem skýrir
sókn Kína í námur sem nú eru
helst á vegum fárra vestrænna
fyrirtækja. Óshólmar Perlufljóts
og borgirnar niður með Yangtze
mynda þungamiðju heimsfram-
leiðslu í hverri iðngreininni af
annarri. Afgangur af viðskipt-
um við umheiminn er slíkur að
varasjóðir landsins eru yfir þrjú
þúsund milljarðar dollara. Sett í
samhengi við jarðakaup á Íslandi,
þá er þetta nóg til að kaupa allt
ræktað land tveggja af stærstu
löndum heimsins, Bandaríkjanna
og Kanada. Í ár vex kínverska
hagkerfið um sem nemur sam-
anlögðum hagkerfum Portúgals
og Grikklands. Þetta mun halda
áfram. Hinar 650 milljónir borg-
arbúa í Kína hafa tengst hag-
kerfi heimsins. Til sveita bíða 700
milljónir.
Veikara
En Kínverjar eru ekki að kaupa
heiminn. Erlendar fjárfestingar
þeirra eru fremur litlar og oftast
tengdar markmiðum um sam-
keppnishæfni iðnaðar heima
fyrir. Tvær staðreyndir um kín-
versk fyrirtæki segja nokkra
sögu. Önnur er að þótt heimili
manna séu full af varningi frá
Kína eru kínversk vörumerki
óþekkt. Heimurinn hefur flutt
framleiðslu til Kína en mest af
hagnaði í viðskiptum verður
ekki til í framleiðslu heldur á sitt
hvorum enda langrar keðju frá
hugmynd og hönnun til neyt-
enda. Annað er óljóst eignar-
hald á fyrirtækjum í Kína. Oft er
um að ræða samsuðu ríkisstofn-
ana, borgarstjórna, kommúnista-
flokksins, forstjóra og einkaaðila.
Menn þurfa ekki að vita mikið
um viðskipti til að sjá hættur í
þessu. Eitt er að peningum er
dælt úr bönkum í verkefni sem
njóta stuðnings pólitískra aðila en
gagnast einkaaðilum sem eru þó
ábyrgðarlausir. Risið hafa borg-
arhverfi og jafnvel borgir þar
sem enginn maður býr og stór
landflæmi eru þakin af dauða-
dæmdum verksmiðjum. Spilling í
landinu er slík að hún grefur ekki
aðeins undan valdi og getu stjórn-
valda heldur stendur hún þróun
hagkerfisins sífellt meira fyrir
þrifum.
Flóknara
Umræða um Kína er oft í fjötrum
hugtaka eins og einræðis, flokks-
veldis og kommúnisma. Gallinn
við þessi hugtök er sá að þau
skýra ekki vel það sem gerist
í landinu þessi árin. Stjórnmál
í Kína eru óraflókin barátta á
milli ólíkra hagsmuna, hugmynda
og hópa innan stjórnkerfis sem
er eitt hið flóknasta á jörðinni.
Stærðin er ein skýring. Það væru
fleiri þingmenn í Kína en kjós-
endur á Íslandi ef sama hlutfall
væri á milli þings og þjóðar þar
og hér. Kínverskir ráðherrar
væru þá vel yfir fjörutíu þúsund
talsins. Tölurnar eru eins og grín
en setja umfang Kína í samhengi.
Tal um flokk og stjórnvöld í Kína
eins og samstæðar heildir eða
einfalda gerendur sem fylgjast
með öllu kviku og eiga nákvæm-
ar áætlanir um framtíðina er oft
fjarri veruleikanum. Þetta leiðir
til misskilnings á kínverskum
innanlandsmálum og á samskipt-
um kínverskra aðila við umheim-
inn. Hið nýríka, risastóra, lokaða
og torskilda Kína er frjór jarð-
vegur fyrir samsæriskenningar
sem lýsa þó sjaldnast veruleika.
Hættur af stórveldi
Tvær hættur sjást hins vegar
af uppgangi Kína. Önnur snýr
að pólitísku forræði í Asíu frá
Persaflóa til Kyrrahafs. Kína
hefur sýnt mikla gætni í utan-
ríkismálum. Nálæg ríki hafa
notið uppgangsins og vaxið ört.
En nú má greina hættumerki.
Stefna Kína gagnvart öðrum
Asíuríkjum hefur harðnað. Ríki
fá sífellt skýrari skilaboð um
að velja á milli Kína og Banda-
ríkjanna. Tæknin sem herinn
þróar nú helst segir líka óþægi-
lega sögu. Þetta er eitt upphaf
að komandi kerfisbreytingum
í alþjóðamálum. Hin hættan er
af áhrifum vaxtar í Kína á líf-
ríki jarðar. Landið notar nú meiri
orku en Bandaríkin og mengar
lífkerfi heimsins meira en öll
Evrópa. Neysla Vesturlanda er
ekki lengur stærsta áhyggjuefnið
í umhverfismálum, vöxtur Asíu
hefur tekið þar við, Indlands ekki
síður en Kína.
Stærra en Kína
Kína mun glíma við risavaxinn
vanda í stjórnmálum og hag-
stjórn á næstu árum. Þau vand-
ræði verða á meðal stærstu
heimsfrétta þótt ekki sé illa spáð
um niðurstöður. Kína verður mik-
ilvægasta ríki heimsins á þess-
ari öld en það er þó aðeins hluti
þeirra kaflaskila í sögunni sem
nefnd voru hér í upphafi því fleiri
lönd utan okkar heimshluta eflast
nú mjög að völdum og áhrifum.
Kína og heimurinn
Í hvert sinn sem ég lít í spegil sé ég að nefið á mér er svo-
lítið skakkt. Það eru afleiðingar
sparks í andlitið frá bílþjóf sem
ég var að handtaka fyrir 30 árum.
Í hvert sinn sem ég finn blóðlykt
minnir það mig á öll tilfellin sem
ég kom að þar sem fólk hafði
svipt sig lífi með því að skjóta
sig í andlitið eða skera sig á púls.
Í hvert sinn sem ég sé ákveðna
tegund af barnastígvélum minnir
það mig á fyrsta banaslysið sem
ég kom að í umferðinni. Þá hafði 7
ára drengur orðið fyrir bíl. Hann
var í Nokia-stígvélum, rétt eins
og sonur minn átti sem þá var á
sama aldri. Í hvert sinn sem ég sé
fyrrverandi félaga mína að störf-
um á slysavettvangi set ég mig í
þeirra spor.
Mannlegur harmleikur
Þessar hugsanir, ásamt öðrum
sem ekki eru prenthæfar, renna
í gegnum huga minn þegar ég
heyri lögreglumenn tala um
starfið sitt; lögreglustarfið sem
ég sinnti um níu ára skeið á árum
áður. Sú lífsreynsla markaði líf
mitt til frambúðar. Í starfinu sá
ég skelfilegustu hliðar mannlífs-
ins; hliðar sem sjaldnast snúa
að almenningi né rata í fjöl-
miðlana. Ég sá mannlega eymd
í sinni hræðilegustu mynd. Ég
kom að ótal sjálfsvígum, dauðs-
föllum, umferðarslysum og
heimilisofbeldi, upplifði harm og
reiði foreldra barna sem höfðu
verið misnotuð, ungs fólks sem
hafði verið nauðgað og svo mætti
lengi telja. Verst af öllu var þó
ekki blóðið eða skelfileg aðkoma,
heldur hinn mannlegi harmleik-
ur sem við urðum að taka þátt í
– hvort sem okkur líkaði betur
eða verr. Foreldrar sem komu að
unglingnum sem fallið hafði fyrir
eigin hendi, móðirin sem hljóp
öskrandi út af heimili sínu þegar
hún heyrði ískrandi hemlahljóðið
og sá barnið sitt litla liggja í mal-
bikinu og skelfingu lostin börn
sem urðu vitni að því þegar pabbi
var að misþyrma móður þeirra.
Grátur þessa fólks fylgdi mér inn
í svefninn þegar ég kom heim.
Kvíðahnútur
Enn þann dag í dag rifja ég upp
skelfilegar aðstæður úr lögreglu-
starfinu þegar ég hlusta á frétt-
ir og heyri ákveðin heimilisföng,
ákveðin nöfn eða ek framhjá
ákveðnum stöðum í Reykjavík eða
úti á þjóðvegunum. Það sem þar
gerðist er geymt en ekki gleymt.
Nú hefur önnur kynslóð tekið við
kyndlinum í lögreglunni. Synir
og dætur vinkvenna minna klæð-
ast nú lögreglubúningi og þurfa að
takast á við þau hættulegu verk-
efni sem starfið felur í sér; mun
hættulegri aðstæður en ég kynnt-
ist í starfi – og þótti nóg um. Enn
fæ ég kvíðahnút í magann þegar
ég heyri af lögreglumanni sem
orðið hefur fyrir árás eða slasað-
ist í starfi. Gæti það hafa verið
einn af mínum tryggu vinum af
vaktinni minni gömlu eða börn
vinkvenna minna? Ennþá fyllist
ég óhug þegar ég heyri í síren-
um og sé blá ljós lögreglubílanna.
Allt þetta, sem ég og allir núver-
andi og fyrrverandi lögreglumenn
hafa upplifað og þurfa að lifa með,
á skilyrðislaust að meta að verð-
leikum. Lögreglumenn eiga ekki
að þurfa að standa í launabaráttu
– það sjá það allir hve starf þeirra
er hættulegt og um leið mikilvægt.
Ég hvet ríkisvaldið til þess að finna
leið til þess að leiðrétta launakjör
lögreglumanna í eitt skipti fyrir
öll. Við viljum eiga vel búna, vel
þjálfaða og stolta lögreglumenn
sem ekki þurfa að lepja dauðann
úr skel.
Í hvert
sinn …
Kjaramál
Ragnheiður
Davíðsdóttir
háskólanemi og fyrrum
lögreglumaður