Fréttablaðið - 02.12.2011, Side 16

2. desember 2011 FÖSTUDAGUR16
hún undir kröfu um óábyrga stjórn
ríkisfjármála. Menn krefjast frek-
ar hallareksturs, ýmiss konar mis-
viturra framkvæmda og svo fram-
vegis, þegar kostnaðurinn við slíka
óstjórn birtist ekki nema að litlu
leyti fyrst um sinn.“
Þá vill Helgi leggja
áherslu á að verð-
tryggingin sé alls
ekki það eina sem
skipti máli þegar
fjallað sé um hag-
stjórn á Íslandi. „Það
er mjög mikilvægt að
undirstrika að þess-
ir gallar verðtrygg-
ingarinnar hafa fyrst
og fremst verið að
leiða fram afleiðing-
ar óstöðugleika. Og
það er engan veginn
einhver töfralausn að
draga úr vægi hennar.
Það verður alltaf dýrt
að skulda á Íslandi á
meðan við höfum ekki
tök á efnahagsmálum.
Spurningin er því
hvort það að draga úr
vægi verðtryggingar
getur verið hjálplegt við að ná meiri
stöðugleika,“ segir Helgi og bætir
við í tengslum við þetta að hann
telji að til að ná varanlegum árangri
í peningamálastjórn sé skynsamleg-
ast að taka upp nýjan öflugan gjald-
miðil þótt ljóst sé að byggt verði á
krónunni enn um sinn.
Raunverulegir lánavalkostir
fagnaðarefni
Fræðilegar rannsóknir á verð-
tryggðum lánum benda heldur
til þess að slík lán séu hagstæð-
ari en þau óverðtryggðu fyrir lán-
takendur í verðbólguumhverfi eins
og á Íslandi. Því má velta upp þeirri
spurningu hvort það séu endilega
hagsmunir einstaklinga að draga
úr vægi hennar.
„Það er ekkert augljóst í þessu
samhengi og einmitt þess vegna
þurfum við að fara mjög vel yfir
þetta. En hér er vert að hafa nokkra
hluti í huga. Fyrir það fyrsta, það
er alveg rétt að kenningin hefur
verið að verðtryggingin annars
vegar hjálpi okkur að halda stöðug-
leika í efnahagslífinu og hins vegar
haldi niðri fjármögnunarkostnaði til
lengri tíma þar sem fjárfestar muni
alltaf krefjast auka áhættuálags á
vexti njóti þeir ekki verðtrygging-
ar. Spurningin sem þarf að svara
er hins vegar hvort
þetta hefur verið
veru leikinn á Íslandi.
Kenningin og veru-
leikinn þurfa ekki
alltaf að fara saman
eins og menn þekkja,“
segir Helgi og heldur
áfram: „Það er sann-
arlega ekki víst að
við höfum notið meiri
stöðugleika vegna
verðtryggingarinnar
en ella. Það er í það
minnsta ljóst að við
höfum notið minni
stöðugleika en helstu
viðskiptalönd okkar.
Og ef menn skoða þá
vexti sem nú er verið
að bjóða á óverð-
tryggðum lánum er
fjarri því að þeir vext-
ir jafngildi væntri
verðbólgu, fimm pró-
sent raunvöxtum og áhættuálagi
eins og fræðin segja til um. Þeir
eru ekki mikið hærri en svo að þeir
haldi í við verðbólguna. Þetta er
auðvitað verðlagning til skemmri
tíma og menn þurfa að líta til langs
tíma en í öllu falli tel ég það vera
óvíst að þessi kenning sé rétt.“
Íslensku viðskiptabankarnir
hafa nýverið hafið að bjóða upp á
óverðtryggð húsnæðislán samhliða
verðtryggðum. Þá hefur Alþingi
samþykkt að veita Íbúðalánsjóði
heimild til hins sama. Helgi fagnar
því að valkostir lántakenda séu nú
fleiri. „Við erum að sjá viðskipta-
bankanna nú bjóða hvort tveggja,
upp á verðtryggð og óverðtryggð
lán eins og við í stjórnarmeirihlut-
anum höfum hvatt til. Óverðtryggð
lán hafa áður verið í boði en oft á
tíðum voru þeir eiginlega valkostur
eingöngu að nafninu til, það er, þau
voru verðlögð þannig að þau voru
eiginlega ekki í boði. Núna virðist
hins vegar komið fram raunveru-
legt val á milli valkosta og því ber
að fagna,“ segir Helgi.
Þ
að er óhætt að segja að
verðtrygging lána hafi
verið á milli tannanna á
landsmönnum síðustu ár.
Ekki síst í kjölfar gengis-
falls íslensku krónunnar eftir
bankahrunið haustið 2008 sem olli
miklum hækkunum á höfuðstóli
verðtryggðra lána. Hefur verið
talað um „stökkbreytingu“ lána og
forsendubrest í þessu samhengi.
Fulltrúar allra stjórnmálaflokka í
efnahags- og viðskiptanefnd Alþing-
is samþykktu í síðustu viku bókun
sem kveður á um að undirbúin
verði þverpólitísk aðgerðaáætlun
um minnkað vægi verðtrygging-
ar á íslenskum fjármálamarkaði.
Stefnt er að því að umrædd áætlun
verði lögð fram sem þingmál fyrir
15. febrúar næstkomandi.
Helgi Hjörvar, þingmaður Sam-
fylkingarinnar, er formaður efna-
hags- og viðskiptanefndar. Frétta-
blaðið ræddi við Helga í vikunni um
verðtrygginguna, hvort skynsam-
legt sé að draga úr vægi hennar og
þá hvernig.
Nauðsynlegt að fara yfir
skipulag efnahagsmála
„Það sem þessi bókun þýðir er
að fulltrúar allra flokka telja það
vera mikilvægt verkefni að draga
úr verðtryggingunni,“ segir Helgi
Hjörvar, aðspurður hvaða ályktanir
mega draga af bókun nefndar innar.
„Það er að ég held nauðsynlegt að
skoða verðtrygginguna rétt eins og
aðra lykilþætti í skipulagi okkar
efnahagsmála nú eftir hrun. Sér-
staklega er að mínu viti tilefni til að
fara vel yfir þá þætti sem eru með
afgerandi öðrum hætti á Íslandi en
almennt gerist í hagkerfum heims-
ins. Verðtryggingin er vissulega
ekkert einsdæmi hér á landi en vægi
hennar er mun meira hér en gerist
víðast hvar.“
Helgi telur það vera gríðar-
lega mikilvægt að náðst hafi sam-
staða innan efnahags- og viðskipta-
nefndar um að stíga þetta skref. Það
þýði þó ekki að allir séu á nákvæm-
lega sömu línu.
„Ég geri ráð fyrir því að í þeirri
vinnu sem er fram undan verði ólík
sjónarmið uppi um hversu langt eigi
að ganga. Fyrst og fremst munum
við líta til verðtryggingar neytenda-
lána, þar með talinna húsnæðislána,
og umhverfi þeirra. Sumir vilja að
ég held afnema verðtrygginguna
algjörlega gagnvart einstaklingum
á meðan aðrir hafa ekki sannfær-
ingu fyrir því að það eigi beinlínis
að banna hana. En það er auðvitað
verkefni okkar; að reyna að sætta
þessi ólíku sjónarmið. Síðan munum
við kalla eftir áliti sérfræðinga og
viðhorfum ýmissa aðila í sam-
félaginu,“ segir Helgi.
Þá leggur Helgi áherslu á að farið
verði í þessa vinnu með opnum
huga og að ekkert verði útilokað.
„Mér finnst rétt að fara inn í þess-
ar samræður með opinn huga og tel
það vænlegast til að menn geti náð
saman í þessu máli. Þess vegna vil
ég helst ekki nú í upphafi þessar-
ar samráðsvinnu flokkanna úttala
mig um mín persónulegu viðhorf til
verðtryggingarinnar. Ég auðvitað
fel þau heldur ekki og ég get sagt
að ég vil heldur ganga lengra en
skemmra, en eins og ég segi þá held
ég að menn eigi ekki að útiloka neitt
fyrirfram,“ segir Helgi en bætir við
að hann telji verkefni nefndarinnar
vera að einfalda og straumlínulaga
kerfið fremur en að auka flækju-
stigið í því eins og myndi gerast ef
farið yrði eftir sumum þeirra til-
lagna sem komið hafa fram.
Lykilatriðið að ná stöðugleika
En hvað er það nákvæmlega við
verðtrygginguna sem gefur tilefni
til slíkrar endurskoðunar? „Það
eru að ég held margar ástæður
fyrir því af hverju stuðningur við
að taka verðtrygginguna til end-
urskoðunar hefur aukist í öllum
stjórnmálaflokkum. Það má nefna
að menn hafa haft af því miklar
áhyggjur að víðtæk verðtrygging
takmarki miðlunar áhrif peninga-
málastefnunnar, það er, áhrif stýri-
vaxta,“ segir Helgi og heldur áfram:
„Verðtryggingin stuðlar einnig
að því að fólk getur skuldsett sig
meira en ella. Þetta kom til dæmis
fram á fundi okkar í nefndinni með
peningastefnunefnd Seðlabankans
nýverið. Og það þurfum við að ræða
vandlega held ég bæði út frá eigin
reynslu og reynslu annarra þjóða.
Er það endilega æskilegt að vera
með kerfi sem stuðlar að hámarks-
skuldsetningu.“
Helgi nefnir einnig að verðtrygg-
ingin dragi úr kostnaðarvitund
bæði einstaklinga og stjórnmála-
manna. „Það hafa verið færð fyrir
því rök að verðtryggingin valdi því
að menn freistist til að kaupa meira
en þeir ráða við. Það gerist þar sem
sá kostnaður sem óhjákvæmilega
fylgir verðbólgunni er dulinn en
menn þurfa að horfast í augu við
hann ef um óverðtryggt lán er að
ræða. Með öðrum orðum er verð-
tryggingin neysluhvetjandi, og við
þurfum að skoða það,“ segir Helgi
og bætir við: „Verðtryggingin ýtir
líka undir hallarekstur og óábyrga
ríkisfjármálastjórn hjá hinu opin-
bera. Verðtryggingin í raun frestar
því að almenningur þurfi að greiða
fyrir áhrif efnahagslegrar óstjórn-
ar og það dregur úr aðhaldi hans á
stjórnmálamönnum. Þar með ýtir
Föstudagsviðtaliðföstuda
gur Helgi Hjörvar, formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis
Spurningin er
því hvort það að
draga úr vægi
verðtryggingar
getur verið hjálp-
legt við að ná
meiri stöðugleika.
Stóra spurningin er hvort
verðtrygging auki óstöðugleika
Fulltrúar allra flokka í efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis samþykktu í síðustu viku merkilega bókun um að undirbúin yrði
aðgerðaáætlun sem miðaði að því að draga úr vægi verðtryggingar í íslensku fjármálakerfi. Magnús Þorlákur Lúðvíksson ræddi
við Helga Hjörvar, formann nefndarinnar, um verðtrygginguna, kosti hennar og galla, og framtíð lánamála í fjármálakerfinu.
HELGI HJÖRVAR Helgi leggur áherslu á að menn nálgist þá samráðsvinnu sem er að fara af stað með opnum huga og reyni að
sætta ólík sjónarmið. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Tryggvi Þór Herbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins,
á einnig sæti í efnahags- og viðskiptanefnd. Rétt eins
og Helgi fagnar hann því að nefndin hafi sameinast um
þessa bókun en segir enn talsverða vinnu fyrir höndum.
„Ég tel að við eigum að reyna að minnka vægi verð-
tryggingar á neytenda- og húsnæðislánum. Það ætti að
gera til þess að mæta mikilli óánægju með það hvernig
þessu hefur verið háttað. Það sem
gerist með minna vægi verðtrygg-
ingar er að virkni peningamála-
stefnunnar verður meiri. Þá er mjög
sennilegt að hvati allra aðila verði
meiri til þess að halda verðbólgu
lágri og stöðugri,“ segir Tryggvi Þór
og bætir við: „En það er líka alveg
ljóst að það eru gallar við að draga
úr vægi verðtryggingar. Ef það koma
mjög snögg verðbólguskot þá hækka
vextir hratt og það getur komið illa
niður á heimilunum. Ég held að
aðalatriðið í þessu öllu saman sem fólk verður að skilja
sé að það er ekki verðtryggingin sem er vandamálið. Það
er verðbólgan sem er vandamálið. Verðbólgan stafar af
ójafnvægi í hagstjórninni og ef við náum tökum á hag-
stjórninni þá náum við tökum á hinum hlutunum líka. Þá
mun enginn tala um verðtryggingu sem þann gríðarlega
skaðvald sem menn tala um í dag.”
Tryggi segist ekki vera þeirrar skoðunar að banna eigi
verðtryggingu. Vilji einstaklingar taka verðtryggt lán eigi
þeir að mega það. „Ég held að einfaldasta leiðin sé að
boðið verði upp á óverðtryggð lán og fólk geti valið á
milli lántegunda. Við sjáum að núna í bankakerfinu er
verið að bjóða upp á óverðtryggð fasteignalán með
föstum vöxtum til einhverra ára og síðan eru vextirnir
endurskoðaðir samkvæmt ákvæði eftir tiltekinn tíma. Í 90
prósentum tilvika velja menn nú óverðtryggð lán og frá
lokum árs 2008 hafa óverðtryggð neytenda- og húsnæð-
islánið farið úr því að vera 15 prósent lána í að 35 pró-
sent skilst mér. Þannig að þessi þróun er að eiga sér stað
og það hratt,” segir Tryggvi og heldur áfram: „Lántakendur
verða nú að spyrja sig hvort það er hagstæðara að taka
verðtryggt eða óverðtryggt lán. Og maður vonar að eftir
því sem vægi verðtryggðra lána minnkar verði verðbólgan
lægri og stöðugri þar sem hagsmunir fólks verða frekar í
þá átt að halda verðbólgu lægri. En þessu tengt er margt
sem þarf að gera að mínu viti. Það er lykilatriði að mótuð
verði peningamálstefna hér til framtíðar og það þarf að
setja einhvers konar agareglur á stjórnmálamennina svo
það komi ekki aftur misræmi á milli peningamálastjórnar-
innar og ríkisfjármálastjórnarinnar.”
Loks hugnast Tryggva illa tillögur sem settar hafa verið
fram um að setja einhvers konar þak á verðtrygginguna
eða þá að tengja lán við launavísitölu eða húsnæðis-
verðsvísitölu eins og lagt hefur verið. „Ég held að fólk
verði að átta sig á því að þegar settar eru einhvers konar
takmarkanir á lánveitingar sem eru augljóslega lántak-
andanum í hag, þá missir lánveitandinn áhugann á því
að lána. Þá verður að hafa í huga að launavísitala hækkar
yfirleitt hraðar en vísitala neysluverðs, þannig að lánin
myndu hækka meira við slíka tengingu,” segir Tryggvi.
Verðtryggingin er ekki vandamálið heldur verðbólgan
TRYGGVI ÞÓR
HERBERTSSON