Morgunblaðið - 11.09.2010, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 2010
Réttir Haustið er tími fjár- og stóðrétta og þeim fylgir gjarnan mikil stemning. Heimtunum var vel fagnað í Hrunaréttum í gær, en tæplega sex þúsund fjár komu af fjalli þetta haustið.
Sigurður Sigmundsson
Hér á landi snýst um-
ræða um kosti og galla
aðildar að Evrópusam-
bandinu fyrst og fremst
um efnahagsmál. Sem
dæmi um algeng stef í
þessari umræðu má
nefna að talsmenn að-
ildar láta oft og einatt að
því liggja að með inn-
göngu í sambandið megi
losna við vandamál sem
fylgja hagsveiflum og smáum gjald-
miðli og andstæðingar aðildar segja
að þegar inn sé komið geti reynst erf-
itt að verja fiskimiðin gegn ásælni er-
lendra fyrirtækja.
Vel má vera að hvorir tveggju hafi
nokkuð til síns máls. En mig grunar
samt að stór hluti af því sem sagt er
um áhrif aðildar á efnahaginn sé ýkjur
og tel að sá grunur minn styðjist við
þokkaleg rök því hingað til hefur hag-
ur ríkja sem stóðu vestan við Járn-
tjaldið, meðan það var og hét, yfirleitt
ekki breyst að ráði við inngöngu í
sambandið.
Á vef OECD (www.oecd.org) eru
töflur um hagvöxt í aðildarríkjum frá
og með árinu 1971 til og með 2008.
Þessi gögn benda ekki til að þau níu
OECD-ríki sem gengu í Evrópusam-
bandið frá stofnun þess og fram að
lokum síðustu aldar hafi að jafnaði
haft af því mikinn efnahagslegan
ávinning.
TAFLA 1
Af þessum níu ríkjum bjuggu fimm
við meiri hagvöxt frá 1971 fram að
inngöngu en eftir inngöngu. Að vísu
má efast um að tölur fyrir Bretland,
Danmörku og Írland séu mikið að
marka því í tilvikum þeirra eru aðeins
skoðuð tvö ár fyrir inngöngu.
Í hinum ríkjunum sex (Grikklandi,
Portúgal, Spáni, Austurríki, Finnlandi
og Svíþjóð) var hagvöxtur meiri eftir
inngöngu í þremur en minni í þremur.
Sé meðaltal tekið af hagvexti
ríkjanna er útkoman heldur betri fyrir
inngöngu en eftir (hvort sem Bret-
land, Danmörk og Írland eru talin
með eða ekki). Ef innganga í sam-
bandið væri slík allsherjarlausn á
efnahagslegum vandmálum, sem sam-
bandssinnar láta oft í veðri vaka, hlyti
það þá ekki að birtast í auknum hag-
vexti eftir inngöngu?
Þessar tölur sanna svo sem ekkert
um efnahagslegan ávinning eða tap
Íslendinga af inngöngu í Evrópusam-
bandið. En þær gefa tilefni til að efast
um réttmæti fullyrðinga um að inn-
ganga í það hafi almennt
og yfirleitt mjög afger-
andi áhrif á efnahag
þjóða. Þar sem var fá-
tækt fyrir inngöngu er
víða sama baslið og þar
sem var ríkidæmi fyrir
eru menn enn að mata
krókinn. Fullyrðingar
um að allt það besta sem
finnst í löndum sam-
bandsins verið sjálf-
krafa hlutskipti okkar
við inngöngu eru í besta
falli barnaskapur.
Frá því evran var tekin upp árið
2002 hefur Evrusvæðið raunar búið
við fremur lítinn hagvöxt miðað við
önnur OECD ríki, og minni en árin
fyrir upptöku evru, eins og tafla 2 sýn-
ir. (Tölurnar í henni eru, eins og töl-
urnar í töflu 1, sóttar af vef OECD,
www.oecd.org.) Hugmyndir um að
sameiginlegur gjaldmiðill sé til mikilla
hagsbóta eru því ósennilegar.
TAFLA 2
Ef til vill þarf ekki að grafa upp töl-
ur um hagvöxt og leggjast í útreikn-
inga til að sjá og skilja að umræða um
efnahagsleg áhrif af inngöngu í Evr-
ópusambandið einkennist af inni-
haldslitlum stóryrðum. Málflutning-
urinn dæmir sig stundum sjálfur eins
og til dæmis þegar því er haldið fram
að verðbætur sem íslenskir lántak-
endur greiða séu tap sem þeir mundu
algerlega sleppa við ef landið gengi í
sambandið.
Til að átta okkur á hvað þetta er
hæpin hugsun skulum við einfalda
málið og ímynda okkur að hér á landi
rýrni krónan þannig að það sem kost-
ar 100 krónur í dag kosti 110 krónur
að ári liðnu. Íslendingur, sem fær lán-
að seðlabúnt með 100 seðlum og skilar
ári seinna búnti með 110 eins seðlum,
skilar jafnmiklu fé og hann fékk. Seðl-
arnir 10 sem bættust við eru ekki tjón
fyrir lántakandann. Hafi kjör hans
ekki rýrnað á árinu er hann jafn lengi
að vinna fyrir 110 seðlum og hann var
að vinna fyrir 100 seðlum þegar hann
fékk lánið.
Þeir sem nú fá sömu upphæði í laun
og þeir fengu áður en krónan snar-
lækkaði eiga auðvitað erfitt með að
þrátt fyrir þetta hafa raunverulegar
ástæður flestra þeirra sem vilja ann-
aðhvort ganga í sambandið eða standa
utan þess trúlega ósköp lítil tengsl við
efnahagsmál.
Trúin á samruna Evrópu er til-
brigði við gamalkunnugt stef sem
hljómaði bæði á tímum Rómaveldis og
miðaldakirkjunnar og svo aftur hjá
róttæklingum og byltingarmönnum á
nítjándu öld og fram eftir þeirri tutt-
ugustu. Á ýmsum tímum hafa menn
bundið vonir við skipulag, reglu og
vald sem þeim hefur virst nógu öflugt
og mikið til að jafna misfellur mann-
lífsins. En þessi trú er sjaldan orðuð
með opinskáum hætti á okkar tímum
því nú er í tísku að hafa asklok fyrir
himin. Það þykir fínna að tala um pen-
inga en pólitík. Þess vegna reyna þeir
sem vilja ganga í sambandið að verja
málstað sinn með því að halda fram
efnahagslegum ávinningi af inngöngu.
Úr verður harla undarleg umræða þar
sem raunverulegu ástæðurnar eru
ósagðar en reynt að skáka andmæl-
endum með stórorðum, og oft mjög
ósennilegum, yfirlýsingum um áhrif
aðildar á afkomu landsmanna.
Ég held að umræða um Evrópu-
sambandsmál haldi áfram að vera
óttalegur vaðall meðan deilt er um
hvort aðild töfri burt hagstjórn-
arvanda. Það þarf að ræða önnur rök
með og á móti heldur en þau efna-
hagslegu. Ef vel á að vera þarf sú rök-
ræða að horfa til miklu lengri tíma en
líklegt er að núverandi kreppa standi
og þeir sem taka þátt í henni að skýra
vafningalaust frá raunverulegum
ástæðum sínum.
Andstæðingar aðildar ættu að vera
ófeimnari við að tala um fleira en yf-
irráð yfir náttúruauðlindum í hafinu.
Þeir ættu að segja með opinskárri
hætti hvað þeim býr í brjósti, hvort
sem það er tortryggni í garð stórra
valdastofnana og gamalla stórvelda,
ættjarðarást eða andúð á skrifræði.
Eins ættu þeir sem vilja ganga í sam-
bandið að tala af meiri hreinskilni um
löngun sína til aðildar að þessari stóru
heild og hvernig hún tengist vonum
þeirra um betri heim.
Ég held að rökræða um aðild að
Evrópusambandinu verði ekki al-
mennilega opinská og hreinskilin fyrr
en þátttakendur svara því hvort þeir
vildu heldur ganga þar inn eða standa
áfram fyrir utan ef þeir teldu ljóst að
efnahagslegur ávinningur og tap
vægju salt þannig að aðild breytti
engu um efnalega afkomu lands-
manna.
Eftir Atla
Harðarson
» Andstæðingar að-
ildar ættu að vera
ófeimnari við að tala um
fleira en yfirráð yfir
náttúruauðlindum í
hafinu.
Atli Harðarson
Höfundur er heimspekingur
og kennari.
Hvernig getur umræða um aðild að Evrópu-
sambandinu orðið hreinskilin og opinská?
Tafla 1
Bretland 1973 2,9% 2,4%
Danmörk 1973 3,6% 2,0%
Írland 1973 5,0% 5,0%
Grikkland 1981 4,7% 2,2%
Portúgal 1986 3,5% 2,8%
Spánn 1986 2,9% 3,3%
Austurríki 1995 2,8% 2,5%
Finnland 1995 2,5% 3,6%
Svíþjóð 1995 1,7% 2,9%
Meðaltal 3,3% 3,0%
Innganga í
Sambandið
(þ.e. EB fyrir 1992
eða ES eftir 1992).1
Árlegur hagvöxtur
að meðaltali frá og
með 1971 fram að
inngönguári.
Árlegur hagvöxtur
að meðaltali frá og
með inngönguári til
og með 2008.
1Efnahagsbandalag Evrópu (EBE) breyttist í Evrópusambandið (ES) með Maastricht sáttmálanum 1992.
Tafla 2
Evrusvæðið 2,6% 1,7%
Bandaríkin 3,8% 2,3%
Meðaltal allra ríkja í OECD 3,1% 2,3%
Ísland 4,7% 4,0%
Árlegur hagvöxtur
að meðaltali frá og
með 1996 til
og með 2001.
Árlegur hagvöxtur að
meðaltali frá upptöku
evru árið 2002 til og
með2008.
borga af háum lánum. En það er
vegna þess að laun þeirra hafa í raun
lækkað (miðað við fast gengi) og ef
gengið hefði staðið í stað hefði launa-
upphæð þeirra vísast lækkað að með-
altali um svipað hlutfall og nemur
rýrnun gjaldmiðilsins (a.m.k. ef þessi
kreppa er raunveruleg kreppa en ekki
tóm lygi). Í báðum tilvikum hefðu af-
borganir af lánum verið jafn erfiðar.
Þetta er aðeins eitt dæmi af mörg-
um um ýkjur í umræðunni um hugs-
anlega inngöngu Íslands í Evrópu-
sambandið. Annað dæmi þessu skylt
er þegar gert er ráð fyrir því að aðild
að sambandinu fylgi aðild að Mynt-
bandalaginu. Samt liggur fyrir að þótt
Íslendingar séu að öllum líkindum vel-
komnir í Evrópusambandið eru hverf-
andi líkur á að þeim takist að uppfylla
skilyrði þess að taka upp evru í náinni
framtíð. Valið stendur því ekki milli
þess að vera fyrir utan og nota krónu
eða vera fyrir innan og nota evru.
Evrópusambandsaðild töfrar ekki
fram hallalausan ríkisrekstur, litla
verðbólgu og aðrar forsendur þess að
komast inn í myntbandalagið. Óbreytt
staða gagnvart sambandinu útilokar
heldur ekki að tekinn sé upp annar
gjaldmiðill en króna.
Enn eitt atriði sem vert er að nefna
er að ansi margir sem ræða um gjald-
miðilsmál í tengslum við hugsanlega
aðild að Evrópusambandinu tíunda
annaðhvort bara kosti þess að hafa
eigin gjaldmiðil eða einungis galla
þess að hafa sérstaka mynt fyrir svo
lítið hagkerfi sem Ísland er. Fáir hirða
um að stilla upp bæði kostunum og
göllunum.
Ríki Evrópusambandsins glíma við
hagstjórnarvanda rétt eins og ríkin
utan þess og upptöku evru fylgja ekki
bara kostir heldur líka gallar sem
Grikkir og fleiri þjóðir fá nú að kenna
á. Aðild að sambandinu auðveldar
lausn sumra mála sem varða hag-
stjórn en gerir torveldara að takast á
við önnur. En þótt þetta liggi fyrir
heldur umræðan hér áfram að vera
ýkjukennd og einkennast af fullyrð-
ingum um að efnahagsleg áhrif inn-
göngu séu mjög mikil og öll á einn
veg.
Hver ætli sé meginástæðan fyrir
þessum ýkjukennda málflutningi? Af
hverju hafa svo margir uppi stóryrði
um þetta efni?
Ég held að ýkjurnar séu meðal ann-
ars vegna þess að það er búið að koma
því inn í hausinn á fólki að rökræður
um stjórnmál eigi að snúast um auð-
sæld og arðsemi. Það hefur um árabil
þótt nánast hallærislegt að tala um
pólitískar hugsjónir sem ekki er hægt
að rökstyðja með því að þær auki hag-
vöxt eða stuðli að bættum efnahag. En