Saga - 2004, Blaðsíða 165

er þó ekki að neita að vangaveltur Gunnars eru áhugaverðar
og hrópa beinlínis á viðbrögð sagnfræðinga.3
Ég ákvað að taka Sigurð Gylfa á orðinu og bregðast við þessu, enda
er þörf á að sagnfræðingar ræði slík undirstöðuatriði aðferðafræð-
innar. Ég er sammála Gunnari um að yfirlitsrit hafi óhjákvæmilega
áhrif á rannsóknir fræðimanna en ég tel að viðhorf þeirra Sigurðar
Gylfa séu ekki ósamrýmanleg og tek því jafnframt undir orð hins
síðarnefnda um að þar beri að hafa allan varann á og að yfirlit geti
sjaldan verið leiðarljós góðrar rannsóknar.
Þegar Sigurður Gylfi Magnússon talar um stórsögur og yfirlits-
hugsun í greinunum í Skírni og Sögu skil ég það svo að hann eigi við
hugsunarhátt sem bindur sagnfræðinginn af ákveðinni hugmynd
um framvindu sögunnar því að söguþráður stórsögunnar hefur
lengi legið fyrir. Þessi sýn setji honum að markmiði að fylla upp í
þá fyrirfram gefnu mynd með rannsóknum sínum. Hönnuninni er
lokið, teikningarnar liggja fyrir, sniðin eru tilbúin og saumaskapur-
inn á lokastigi. Fátt er eftir annað en að búa til hnappagöt, festa töl-
ur og ganga frá lausum endum. Mikilvægi einstakra sagnfræði-
rannsókna mælist í því hvort hægt er að fella þær inn í stórsöguna,
því að rétt eins og talan á kápuna þarf að vera í réttum lit geta rann-
sóknarniðurstöður virst lítils virði ef þær passa ekki við það sem á
undan er komið. Ég fellst á þennan skilning og nota hann hér.
Hvað er þá yfirlitsrit? Það er bókmenntagrein sem einkennist af
stíl og framsetningu efnis. Hefðbundið yfirlitsrit krefst þess að nán-
ast hvaða efni sem er sé fellt að ákveðinni framvindu sögunnar. Því
segja yfirlitsrit sögu sem sjaldnast er ný. Ýmis afbrigði eru innan
greinarinnar, svo sem skólabækur og hvers kyns uppflettirit, til
dæmis alfræðibækur, en ég afmarka umræðu mína hér við hvers
konar yfirlitsrit í samfelldu máli um sögulegt efni sem eru gefin út
fyrir almennan markað.
Margir hafa skilið greinar Sigurðar Gylfa þannig að hann sé á
móti yfirlitsritum. Ég er ekki sannfærð um að niðurstöður hans séu
svo eindregnar, en sé í greinum hans gagnrýni á tiltekna söguskoð-
un, sem og það að hún stýri sagnfræðingum inn á fyrirfram gefnar
brautir, án þess að Sigurður Gylfi leggi fram endanlega lausn á
vandanum. Að mínu mati er ekki hægt að vera á móti yfirlitsritum
af þeirri einföldu ástæðu að þau eru til og svo verður að sjálfsögðu
um ókomna tíð. En það er rétt að þau má taka til gagngerrar end-
S É R F R Æ Ð I R I T O G Y F I R L I T S R I T 165
3 Sigurður Gylfi Magnússon, „Aðferð í uppnámi“, bls. 32.
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 165