Saga - 2004, Blaðsíða 214

Eitt það fyrsta sem verður fyrir „Dóra litla“ í Laxnesi eru mó-
grafirnar í túninu norðan við bæinn og koma þær mjög við sögu í
bók Hannesar. Í Í túninu heima er mógröfunum og hættunum sem
stafar af þeim lýst út frá sjónarhorni barnsins sem upplifir. Verður
hér sýnt eitt dæmi um endurritun Hannesar á frásögn um mógröf:
Í máli barnsins heitir kvikindið sem býr í mógröfinni „brúnklukka“
og það er vegna þess að það heldur sig við brúnina. Með því að
breyta nafninu í „brunnklukka“ slítur Hannes tengslin milli orðs og
fyrirbæris, enda sleppir hann skýringunni á orðinu í texta sínum.
Þar með eyðir hann einnig lýsingunni á vaknandi málvitund barns-
ins sem leitast við að tengja saman orð og fyrirbæri.65 Ekki fær jöt-
unux heldur að vera í friði en er breytt í jötunuxa. Við þessar breyt-
ingar tapar líka textinn merkingu sem felst svo oft í hugleiðingum
Halldórs um tungumál og orð. Þá hefur Hannes ekki tekið eftir því
að einmitt „brúnklukkan“ kallast á við lokin á Í túninu heima þar
sem hún er eitt af því sem drengurinn fullorðinn minnist: „Brún-
klukka í mýri? / Nei, ekki meir.“ (Bls. 249)
Í Í túninu heima er ljóðræn frásögn af lind sem jafnframt því að
vera vatnsból fátæks fólks verður fyrir Halldóri að sjálfri upp-
sprettu lífsins. Í bók sinni birtir Hannes útdrátt úr þessari frásögn
án þess að geta heimildar:
H E L G A K R E S S214
Frumtextinn
Í sumum voru brúnklukkur sem svo eru
kallaðar af því þær hafa þá náttúru, að
komi maður nálægt brúninni á svona
mógröf, þá hoppar brúnklukkan uppúr
og beina leið oní mann og tekur til
óspiltra mála að éta innanúr manni lifr-
ina. Það er eingin lækníng við brún-
klukku nema gleypa jötunux. (Bls. 46–
47)
Texti Hannesar
Í sumum voru brunnklukkur. Drengn-
um var sagt, kæmi hann nálægt brún á
mógröf, að þá myndi brunnklukka
stökkva upp úr henni beint ofan í hann
og éta innan úr honum lifrina. Engin
lækning væri til önnur en sú að gleypa
jötunuxa […]. (Bls. 20–21)
65 Til gamans má geta þess að í Orðabók Háskólans eru mun fleiri dæmi um
„brúnklukku“ en „brunnklukku“, og af þeim má glögglega sjá að „brún-
klukka“ er orð alþýðu, þjóðsagna og þjóðtrúar, þar sem „brunnklukka“ er
frekar heiti tegundarinnar.
Frumtextinn
Til útnorðurs í túnjaðri Laxnestúngu er
uppsprettulind umlukt hárri grasbrekku
á þrjár hliðar; þar var vatnsból þess fá-
tæka fólks sem búið hafði í Laxnestúngu.
Eingin konúngshöll hefur haft þvílíkt
vatnsból. Þessi lind konunnar
Texti Hannesar
Til útnorðurs í túnjaðri Laxnestungu er
uppsprettulind og há grasbrekka um-
hverfis hana á þrjár hliðar. Þar var vatns-
ból þess fólks, sem hafði búið í Lax-
nestungu. Í dalnum trúðu allir á þessa
lind. Þegar einhver var hættulega sjúkur,
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 214