Morgunblaðið - 05.04.2011, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. APRÍL 2011
Turnar tveir Tónlistarhúsið Harpa og Höfðatúnsturninn eru glerhýsi sem setja svip á borg.
Árni Sæberg
Þegar forseti Íslands ákvað að
almenningur fengi að eiga síð-
asta orðið í Icesave-málinu var
rétt niðurstaða fengin hvort sem
þjóðin svo samþykkir eða synj-
ar. Færa má rök fyrir bæði jái
og neii. Ríkisstjórnin hefur helg-
að sig því að tala máli hinna er-
lendu ríkja heima í stað þess að
tala máli Íslands útávið. Ein-
hverjir kunna því að telja nauð-
synlegt að fallast á kröfurnar
enda séu þeir sem eiga að vera í
forsvari fyrir þjóðina ekki líklegir til að verja
afstöðu Íslendinga verði málið fellt. Aðrir gætu
óttast að erlend ríki muni beita okkur þving-
unum fyrir það eitt að vilja fylgja lögum. Þeir
sem hallast að því að þannig gerist kaupin á
eyrinni í samskiptum ríkja vilja þá líklega forð-
ast að eggja óbilgjarnan. Víst er að ef Íslend-
ingar synja lögunum staðfestingar mun það
ergja margan embættismanninn sem er að
verða uppiskroppa með teppi til að sópa brot-
um alþjóðlegu banka- og skuldakrísunnar und-
ir. Það má því finna rök fyrir ólíkri afstöðu.
Verst er að mikið vantar upp á að umræðan sé
til þess fallin að gefa fólki kost á að taka
ákvörðun á réttum forsendum.
Að láta raunveruleikann
ekki trufla sig
Það er eitthvað sérlega óviðfelldið við það að
spekingar sem höfðu alveg einstaklega rangt
fyrir sér í aðdraganda efnahagshrunsins og
voru svo staðnir að því að hafa farið ítrekað
með fullkomlega rangt mál í fráleitum
hræðsluáróðri vegna Icesave I og II skuli ekki
sjá sóma sinn í því að vera hófsamari í mál-
flutningi í þriðju umferð. Þeir hinir sömu eru
nú mættir sem helstu talsmenn Icesave III og
hafa engu gleymt og ekkert lært.
Nú má vera að þessu fólki hafi tekist að
sannfæra sjálft sig það rækilega að engu breyti
hversu oft raunveruleikinn andæfir því. Ófáar
sálfræðibækur hafa verið skrif-
aðar um slík einkenni.
Dómgreindarbresturinn kemst
hins vegar á nýtt og alvarlegra stig
þegar sama fólk telur sig enn og
aftur best til þess fallið að segja
öllum öðrum hvað þeir eigi að gera
og nota til þess sömu skýringar og
reyndust alrangar.
Þeir sem vita betur
Það er merkilegt að sjá hverjir
eru helstu talsmenn kröfugerðar
Breta og Hollendinga. Þeir koma
flestir úr þeim hópi fólks sem er
stundum skilgreindur sem „elítan“
í þjóðfélagsumræðu á Vesturlöndum. Embætt-
is- og stjórnmálamenn, háskólamenn (fastráðn-
ir hjá ríkinu), fjölmiðlamenn með köllun,
bankastjórar, forstjórar og forsprakkar „aðila
vinnumarkaðarins“. Einkum þó þeir úr þessum
hópi sem eru meira með hugann við útlönd en
Ísland (hópurinn á sér sögulega skírskotun
þótt hann skrifi ekki lengur í kansellístíl). Svo
er það ráðgátan með Baug og Icesave en hún
verður ekki leyst hér.
Áfram Icesave
Fyrir nokkrum dögum var svo settur saman
hinn svo kallaði Áfram Icesave-hópur og hann
kynntur sem grasrótarhópur. Nú hefur „gras-
rótarhópurinn“ sem virðist hafa ótakmörkuð
fjárráð sett af stað mestu auglýsingaherferð
sem sést hefur á Íslandi frá því að bankarnir
voru upp á sitt besta.
Þrátt fyrir stóran hersjóð og aðstoð auglýs-
ingastofa virðist Áfram Icesave-mönnum oft
verða fótaskortur á svellinu. Raunar eru þeir
farnir að minna á breskan hóp sem bar sama
nafn og gerði ófáar kvikmyndir um fólk sem
lærði aldrei af reynslunni, þ.e. vitleysan vatt
stöðugt upp á sig. Nýjasta myndin gæti heitið
Carry on Icesave.
Byrjað var á að kynna til sögunnar hina
ýmsu talsmenn samtakanna sem komust fyrst
að því að þeir hefðu tekið að sér að auglýsa Ice-
save þegar þeir sáu myndir af sjálfum sér í
blöðunum. Fáni Íslands var notaður sem merki
samtakanna í trássi við lög (og málstaðinn) en
svo var merkinu breytt og í staðinn „fengið lán-
að“ listaverk þekkts bresks myndlistarmanns.
Engu er líkara en að hópurinn telji að ekki
megi líta á lög og reglur sem prinsipp sem þurfi
að fylgja ef aðrar lausnir eru í boði.
Áfram auglýsingar
Auglýsingar íslenska Carry on-hópsins virð-
ast byggjast á endurnýttum gömlum hræðslu-
áróðri (og óviðjafnanlegri nýrri myndgerð þess
áróðurs) og því að fá hvers konar „fyrirmenni“
til að segja fólki hvers vegna það ætlar að sam-
þykkja Icesave (fyrir hönd annarra). Fyrst
voru tíndir til nokkrir forstjórar (eða milli-
stjórnendur) en því næst var upplýst að tutt-
ugu ráðherrar frá liðnum árum, og öld, vildu að
fólk segði já við Icesave. Þarf þá væntanlega
ekki frekari vitnanna við.
Það hlýtur enda að takmarka nokkuð næstu
skref í auglýsingastefnu Áfram Icesave-
hópsins að ekki skuli vera til aðalsmenn á Ís-
landi. „Barón Thorvald af Reykwick: Ég segi já
við Icesave svo að Íslendingar geti borið höf-
uðið hátt (í sendiráðsboðum).“
Litla gula hænan borgar
Verst er þó að þeir sem vilja enn og aftur fá
fólk til að taka á sig ólögvarðar kröfur eru fólk
sem virðist ekki líklegt til þátttöku þegar kem-
ur að því að bera kostnaðinn. Það eru ein-
hverjir aðrir sem eiga að gera það. Deild-
arforsetinn í háskóla á landsbyggðinni sem
útskýrði að Íslendingum væri hollt að taka á
sig Icesave II taldi örugglega ekki að það ætti
að leggja niður sína stöðu til að skrapa saman
fyrir afborgunum (enda þarf augljóslega að
hafa mann á launum til að færa fram slíka visku
þegar mikið liggur við). Fjármálastjóri annars
háskóla, sem er mjög áfram um að samþykkja
kröfurnar, er áreiðanlega ekki á því að ríkið
eigi að draga úr framlögum til skólans, þvert á
móti. Bankastjórarnir sem boða til áróð-
ursfunda um Icesave eru síður spenntir fyrir
umræðu um að færa niður lán til að gera al-
menningi betur kleift að standa undir hinum
nýju kröfum. Forstjórarnir vilja líklega ekki
hækka skatta á fyrirtæki sín eða 13 milljóna
mánaðarlaun til að borga Icesave. Hvað með
forsprakka launþega og lífeyrissjóða, á að
sækja fé í sjóði þeirra? Nei, gleymdu því. Ætli
megi lækka eftirlaun 20 fyrrverandi ráðherra?
Líklega ekki.
„Við skulum samþykkja kröfurnar en það
eiga einhverjir aðrir að borga.“
En ef við græðum
á skuldsetningunni?
Nú kunna að vera einhverjir sem telja að
með því að fallast á Icesave-kröfurnar og ótak-
markaða ríkisábyrgð verði þeim mun auðveld-
ara fyrir hið skuldsetta ríki að taka enn meiri
lán og auka með því veltu þannig að á endanum
þurfi minni niðurskurð. Það dugi jafnvel til að
fá hið „óskeikula“ Moody‘s til að halda uppi
lánshæfismati um sinn (í pólitísku mati sínu á
Íslandi er fyrirtækið reyndar lent í vandræða-
legri mótsögn við raunverulegan mælikvarða
lánstrausts, skuldatryggingaálagið). Fylg-
ismönnum þessarar kenningar er bent á að
rifja upp íslenska banka- og efnahagshrunið
2007 og 2008.
Lýðræði
Almenningsálitinu getur vissulega skjátlast
en þrátt fyrir alla sína augljósu kosti og galla
hefur lýðræðisfyrirkomulagið merkilegan kost
sem erfitt er að rannsaka en sannast þó aftur
og aftur: Almenningur hefur oftar rétt fyrir sér
en elítan.
Eftir Sigmund Davíð
Gunnlaugsson » Þeir sömu og töluðu fyrir
Icesave I og II og höfðu
rangt fyrir sér eru nú aftur
mættir sem talsmenn Icesave
III og hafa engu gleymt og
ekkert lært.
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson
Höfundur er þingmaður og formaður Framsókn-
arflokksins.
Íslenzkur aðall
Á útrásarárunum furðaði hinn
dæmigerði Íslendingur sig iðulega
á því sem fram fór í viðskiptalífinu.
Bráðungir menn, sumir nýkomnir
á vinnumarkaðinn, voru skyndilega
skráðir eigendur milljarða króna
hlutafjár í stórum almannahluta-
félögum. Fyrirtæki helstu höfð-
ingjanna keyptu spútnik-félög
hvert af öðru, gjarnan sama félagið
margsinnis sem snarhækkaði í
verði í hverjum viðskiptum. Alltaf
reyndist einhver banki vera nálæg-
ur til að fjármagna æfingarnar. Stærstu fyr-
irtækin söfnuðu óskiljanlegum skuldum og
þóttu því vænlegri lántakendur sem skuldirnar
margfölduðust hraðar. Margt venjulegt fólk
átti bágt með að skilja þetta. En skilninginn
vantaði ekki annars staðar og þar hikuðu menn
ekki við að sannfæra venjulega Íslendinga um
að í viðskiptalífinu væri allt gull sem glóði.
Úr háskólunum kom lofsöngurinn um snill-
ingana, aðilar vinnumarkaðarins klöppuðu
hrifnir með, samtök atvinnurekenda sömuleið-
is, heill stjórnmálaflokkur varð að hálfgerðu
dótturfélagi auðhrings. Þjóðþekktir rithöf-
undar og listamenn dásömuðu útrásarhöfð-
ingjana. Allir sameinuðust þeir svo um að níða
þá stjórnmálamenn sem voru grunaðir um að
vera ekki á bandi útrásarvíkinganna.
Nú mæta þeir sömu aftur!
Nú er útrásarspilaborgin hrunin og venju-
legt fólk hefur fengið skellinn af ævintýrum
garpanna. Og þá vill svo til að sami kór og áður
lofsöng útrásarmenn, kemur nú aftur og hefur
upp raust sína. Nú vill hann að almenningur,
við þessir almennu skattgreiðendur, börn okk-
ar og ófædd börn, taki á sig skuldir víkinganna.
Samtök atvinnulífsins, háskólamennirnir,
stjórnmálamennirnir sem studdu útrásarvík-
ingana, rithöfundarnir sem mærðu útrásarvík-
ingana, allir eru þeir mættir aftur. Fjölmiðlarn-
ir liggja ekki á liði sínu. Meira að segja
lögmennirnir þeirra eru margir hverjir komnir
á kreik. Nú vilja allir þessir
marktæku aðilar að þjóðin borgi
Icesave-brúsann, rétt eins og
þeir sömu vildu í fyrra að þjóðin
kyngdi Icesave númer II. Og
enn beita þeir sömu röksemda-
færslunni, auknar skuldir eru
góðar.
Nú á það að styrkja stöðu Ís-
lands að taka á sig óviðkomandi
skuldir. Nú á lánshæfið einmitt
að batna, ef við bara leggjum
tuga eða hundraða milljarða
skuldir á okkur til viðbótar við
það sem við raunverulega skuld-
um. Því skuldsettari, því betri. Nú yrðum við
sko aftur þjóð meðal þjóða, eins og þegar við
fórum um á einkaþotunum, keyptum verslanir
og gáfum út fríblöð. Hausinn er síðan bitinn af
áróðursskömminni með runu fyrrverandi ráð-
herra sem sitja makindalega með ríkistryggðu
eftirlaunin sín, með allt sitt á þurru, segjandi
almenningi að taka nú á sig þessar skuldir.
En nú getum við sagt nei
Útrásarmennirnir náðu ýmsum svona dílum.
Þeir juku skuldirnar ár frá ári og sjaldnast
bættust nein raunveruleg verðmæti við. Loks
fór allt á hausinn nema helst þeir sjálfir. Og
rétt eins og á útrásarárunum situr venjulegt
fólk og hristir höfuðið yfir snilldinni úr spek-
ingunum sem vilja að venjulega fólkið opni enn
og aftur veskið. En nú er eitt breytt frá útrás-
arárunum, nú höfum við þann möguleika sem
við höfðum ekki þá. Nú getum við sagt nei. Og
það gerum við á laugardaginn – hvort sem elít-
unni sem iðulega þykist vita betur, líkar það
betur eða verr.
Elítan gegn
almenningi
Eftir Ósk Bergþórsdóttur
Ósk Bergþórsdóttir
»Eitt er breytt frá útrásar-
árunum. Nú getum við
sagt nei, og það gerum við
hvað sem elítan segir.
Höfundur er húsmóðir.