Morgunblaðið - 16.09.2011, Blaðsíða 12

12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. SEPTEMBER 2011
VIÐTAL
Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
Dagur íslenskrar náttúru verður
haldinn hátíðlegur í fyrsta sinn í dag.
Hugmyndin kom fram í útvarpsþætti
í fyrra þar sem rætt var um hvernig
best færi á því að heiðra Ómar Ragn-
arsson sjötugan. Svandís Svavars-
dóttir umhverfisráðherra greip
ábendinguna á lofti og hrinti henni í
framkvæmd.
Svandís minnir á að Íslendingar
eigi sinn þjóðhátíðardag og dag ís-
lenskrar tungu. Þrennan sé full-
komnuð með degi íslenskrar náttúru.
,,Þetta er það sem skilgreinir okkur
sem þjóð – menning, tunga og nátt-
úra. Náttúran hefur mótað sjálfs-
mynd okkar frá upphafi. Hún hefur
veitt kraft og innblástur um leið og
hún hefur gert okkur kleift að lifa af í
harðbýlu landi. Við höfum vanist því
að lifa við duttlunga hennar en á
sama tíma er hún það sem við erum
einna stoltust af.“
Hún segir árstíðina henta sérlega
vel til þess að heiðra íslenska náttúru.
Nú sé uppskerutími, lokahnykkurinn
á frjósamasta tíma náttúrunnar.
„Þetta er tími til þess að vera þakklát
og auðmjúk. Náttúran er að hluta til
forðabúr en um leið er hún einn af
þeim þáttum sem skilgreina okkur
sem þjóð.“
Réttur náttúrunnar
Umhverfisráðherra segir mikilvægt
að styrkja stöðu náttúruverndar, bæði
í löggjöf og í almennri umræðu. Í Bóli-
víu sé unnið að því að breyta lögum í
þá veru að náttúran verði jafnrétthá
manninum, að hún hafi tilverurétt án
afskipta mannanna. „Þetta er mjög
áhugaverð sýn og ekki síst þegar við
erum vön þeirri umræðu að náttúran
hafi fyrst og fremst þann tilgang að
þjóna manninum og vera honum upp-
spretta farsældar.“
Áhersla er lögð á sem víðtækasta
þátttöku í dagskrá dagsins. Dag-
skráratriði koma víðs vegar að enda
segir Svandís hugsunina þá að þjóðin
upplifi daginn sem sinn, „að þetta sé
dagur sem þjóðin víki huganum að
gildi íslenskrar náttúru“. Hún áréttar
að á Íslandi séu yfir 100 friðlýst svæði
og því gefist sérstakt tilefni í dag fyr-
ir sveitarfélögin að huga að nátt-
úruperlum sínum. „Þetta er tilefni til
þess að skoða okkur í samhengi við
náttúruna og landslagið í heild.“
Svandís segir að náttúruupplifun
sé oft tilfinningatengd og margir
tengi náttúruna einhverjum minn-
ingum, ekki síst frá barnæsku. Hún
segir að Breiðafjörðurinn sé sér til
dæmis endalaus uppspretta þess að
gleðjast yfir því hvað íslensk náttúra
hefur upp á að bjóða. „Þar er ótrúlegt
samspil lands og sjávar og gnótt líf-
ríkis en Flatey á Breiðafirði skipar
sérstakan sess í mínu hjarta.“
Hún bendir á að erfitt sé að nefna
einn stað frekar en annan því landið
sé gjöfult fyrir náttúruunnanda. Víð-
átturnar séu miklar og sterkt samspil
ljóss og skugga geri það að verkum
að náttúran tali til manns á nýjan og
nýjan hátt eftir því hvernig birtan sé
hverju sinni.
Svandís segir að eitt stærsta við-
fangsefni aldarinnar sé að mannkynið
beri gæfu til þess að umgangast nátt-
úruna með sjálfbærum hætti.
„Mikilvægast er að nálgast náttúr-
una af virðingu þannig að hún eigi
rétt á eigin forsendum,“ segir Svan-
dís. „Að við lítum á hana fyrst og
fremst sem hluta af heildarsamheng-
inu og að við séum alltaf minnug þess
að maðurinn getur ekki án hennar
verið en hún getur án mannsins verið.
Við erum algerlega háð því að nýting
náttúrunnar sé sjálfbær og ekki sé
gengið meira á hana en við getum
gefið henni aftur til baka.“
Hvítbókin mikilvæg
Nefnd um endurskoðun náttúru-
verndarlaga skilaði af sér tillögum í
liðinni viku, svonefndri hvítbók, um
löggjöf til verndar náttúru Íslands.
Svandís segir að verið sé að brjóta
blað í undirbúningi íslenskrar lög-
gjafar með því að leggja þennan
sterka, faglega grundvöll fram áður
en frumvarp sé lagt fram og þetta sé í
anda þess sem hafi verið gert á Norð-
urlöndum. „Ég er mjög stolt af því að
það er náttúruverndin sem brýtur
blað í þessum efnum og auðvitað ætti
þetta að verða verklagið í öllum mála-
flokkum.“ Svandís vonar að bókin
verði mikið rædd og að um hana verði
fjallað sem víðast í samfélaginu en
hún verði helsta umfjöllunarefni um-
hverfisþings á Selfossi 14. október. Á
grundvelli umsagna og umfjöllunar
setji hún síðan í gang vinnu við nýtt
frumvarp um heildarendurskoðun
náttúruverndarlaga.
Línudans
Vegir yfir hálendið hafa verið
þrætuefni um langa hríð. Svandís
segir að ráðuneytið láti málið til sín
taka og akstur utan vega hafi verið
sérstakt viðfangsefni. Í október leggi
hún fram breytingartillögu á tveimur
lagagreinum í náttúruverndarlög-
unum. Önnur lagagreinin snúist um
skýrari skilgreiningu á vegi og sterk-
ara lagaumhverfi gegn utanvega-
akstri. Hún bendir á að viðhald á há-
lendisvegum sé mjög mikilvægt í
baráttunni við utanvegaakstur. Verið
sé að vinna í því að setja „umferð-
arreglur“ á hálendinu með það fyrir
augum að allir geti notið Vatnajökuls-
þjóðgarðsins óháð ferðamáta. Þjóð-
garður verði að fela í sér skýra sam-
gönguáætlun en gangi samgöngur á
sérkenni landsins missi það aðdrátt-
araflið. Fólk missi víðerni og þögn
með fjölförnum, uppbyggðum há-
lendisvegi. „Þetta er mjög við-
kvæmur línudans,“ segir hún og
áréttar að þjóðgarður snúist um nátt-
úruvernd og möguleika almennings
til þess að njóta náttúrunnar. „Í meg-
inatriðum er ég frekar íhaldssöm í
þessum efnum og við verðum að gæta
mjög vel að því að glata ekki vernd-
argildi svæðanna með ágangi.“
Rammaáætlun um vernd og nýt-
ingu náttúrusvæða er í umsagnar-
ferli. Svandís segir hana mjög mik-
ilvægt skref í því að reyna að ná sátt
um grundvöll náttúruverndar og nýt-
ingar. ,,Í fyrsta skipti er verndargildi
ákveðinna náttúrusvæða á Íslandi
viðurkennt með þessum hætti. Tekist
hefur verið á um tiltekna staði en með
rammaáætlun er búin til ákveðin
sáttargjörð um tugi náttúrusvæða.
Það er löngu kominn tími til að skapa
ró í kringum það álitaefni hvað eigi að
nýta og hvað eigi að vernda.“
Svandís leggur jafnframt áherslu á
mikilvægi þess að friðlýsingu fylgi
fjármagn, að aðstaða sé byggð upp við
náttúruvætti. Óspillt íslensk náttúra
sé grundvöllur ferðaþjónustunnar og
því þurfi að sinna þessari auðlind.
Tryggja þurfi að tekjur af ferðamönn-
um fari að hluta til í uppbyggingu
ferðamannastaða. „Ég held að það sé
betri leið en að hafa aðgangseyri að
ferðamannastöðunum,“ segir hún.
Svandís segir að Íslendingar séu að
stíga sín fyrstu skref í því að læra
umgengni við þjóðgarða og í raun við
náttúru landsins. „Við áttum okkur æ
betur á því að við verðum að standa
vörð um náttúruna. Hún er ekki botn-
laus uppspretta heldur auðlind sem
þarf að ganga um af varkárni og hóf-
semd. Sjálfbærni og auðmýkt eru
lykilorð og til að draga þetta fram er
mikilvægt að sameinast á degi ís-
lenskrar náttúru.“
Náttúruna þarf að umgangast
með auðmýkt og þakklæti
Morgunblaðið/Golli
Dagur íslenskrar náttúru Svandís Svavarsdóttir segir mikilvægt að styrkja stöðu náttúruverndar.
 Dagur íslenskrar náttúru haldinn hátíðlegur í fyrsta sinn í dag að frumkvæði umhverfisráðherra
Svandís Svavarsdóttir segir að ágeng nýting og óvarleg
umgengni séu helstu ógnirnar sem steðja að nátt-
úrunni. Þegar gengið sé á fiskistofna og villidýrastofna
og skógum eytt sé við manninn að sakast. Mengun og
losun gróðurhúsalofttegunda sé einnig á ábyrgð hans.
Með brennslu jarðefnaeldsneytis sé náttúrunni um all-
an heim ógnað. „Um leið og hlýnun jarðar eykst breyt-
ast forsendur lífríkis alls staðar á jörðinni.“
Umhverfisráðherra bendir á að Íslendingum sé tamt
að tala um náttúruna sem hreina, tæra og bjarta og
hafi ekki áhyggjur af stöðunni. „Þó það sé glannalegt
að segja það er það gæfa Íslands hvað Íslendingar eru
fáir vegna þess að við erum umhverfissóðar.“ Í þessu
sambandi bendir Svandís á útrýmingu geirfuglsins og
þá staðreynd að náttúruvernd og vistkerfisnálgun hef-
ur ekki verið höfð að leiðarljósi við ákvarðanatöku.
Meðvitundin um veiðiþol fiskistofna sé stöðugt við-
fangsefni fiskveiðistjórnar á Íslandi. Öflugar rann-
sóknir og þekking á vistkerfi sjávar séu því nauðsyn-
legar.
„Staðreyndin er sú að helsta ógn náttúrunnar er
maðurinn,“ segir Svandís. „Með vitundarvakningu,
aukinni þekkingu, virðingu og breyttri hegðun drögum
við úr þessari ógn og berum vonandi gæfu til þess að
ganga inn í framtíðina án þess að ganga á gæði náttúr-
unnar.“
Í tilefni dagsins verða veitt fjölmiðlaverðlaun í þeim
tilgangi að hvetja til umfjöllunar um íslenska náttúru,
vekja athygli á einstakri náttúru landsins, mikilvægi
þess að varðveita hana og vernda í þágu komandi kyn-
slóða og benda á ógnirnar sem steðja að henni.
Svandís segir mjög mikilvægt að fjölmiðlar fjalli um
íslenska náttúru og umhverfismál í víðu samhengi. Óm-
ar Ragnarsson hafi verið einn öflugasti fréttamaðurinn
við að hjálpa Íslendingum að skilja og sjá landið og með
verðlaununum væri vakin athygli á mikilvægi fjölmiðla í
því að draga landið nær almenningi. „Ég vona að þetta
verði til þess að draga þennan málaflokk ennþá meira
inn í fjölmiðlana á Íslandi og efla þar með umræðu um
hann,“ segir Svandís.
Maðurinn helsta ógn náttúrunnar
ÍSLENSKA NÁTTÚRAN OG UMHVERFIÐ, FJÖLMIÐLAUMFJÖLLUN OG VIÐURKENNINGAR