Líf og list - 01.05.1952, Page 8

látið neitt opinskátt um það. En það er eðlilegt
að varpa fram spurningunni. Svipmótin með stíl
Hemingways og íslenzka fornsagnastílnum eru
tiltakanleg: Gagnorð frásögn, viðhafnarlaus orð,
og einkum og sér í lagi hinn svokallaði óbeini frá-
sagnarháttur. Engin „sálfræðilýsing“, engir ó-
þarfa útúrdúrar til skýringar á atvikum og per-
sónum, hið sálfræðilega kemur af sjálfu sér í
tónfalli, atvikum og tilsvörum.
Hemingway kann að hafa kynnzt íslendinga-
sögunum — hann er ættaður úr miðvesturríkjum
Bandaríkjanna, en þangað hefur flutzt fjöldi fólks
af norrænum kynboga. En svo þarf þó ekki endi-
lega að vera, og líklega ekki sennilegt heldur.
Sennilegast er, að viss líkindi með framsögn
beggja hafi yaldið líkindum með stílnum.
Fyrri heimstyrjöldin
var akademía Hemingways.
Hemingway ólst upp í afskekktu og frumstæðu
byggðarlagi með Indjánana beint fyrir utan stofu-
gluggann. Áhugaefni hans á uppvaxtarárunum
voru veiðar, fiskirí, íþróttir og íburðarlaust
kvennafar á hraðbergi. Hann var í ríkum mæli
gæddur líkamlegu atgervi og ævintýralöngunin
var honum í blóð runnin samkvæmt því. Hann
naut engrar háskólamenntunar, hann tók þátt í
heimstyrjöldini fyrri sem sjálfboðaliði, áður en
hann hafði náð tvítugsaldri.
í styrjöldinni fékk hann meira en nóg svalað
ævintýraþrá sinni og þörf sinni á að tefla á tvær
hættur. Hann fékk ,svo miklu meiri svölun en
hann hafði beðið um, og það urðu hans skapadæg-
ur. En víkjum að því síðar. Það gildir meira um
Hemingway en nokkurn annan, að styrjöldin varð
hans akademía.
Blaðamannsferill hans
reyndist honum haldgott veganesti.
Að styrjöldinni lokinni sameinaðist hann þeim
stóra hópi amerískra hermanna, sem æsktu ekki
að snúa heim samstundis — ekki þegar vel byrj-
aði. Hemingway settist að í París og hélt áfram
þeirri skólun, sem styrjöldin hafði hafið. Hann
gerðist blaðamaður, flakkaði um alla Evrópu, sá
ýmislegt svo harðneskjulegt og skepnulegt, að
sjálft stríðið hafði ekki boðið upp á stórum verri
hluti, lærði að semja fréttasímskeyti um þessa
hluti, þar sem hann þurfti að hlíta hinum ströngu
P
reglum amerískrar blaðamennsku: Ekkert ofauk-
ið orð, heldur staðreyndir. Látið stemninguna, ó-
hugnanleikinn eða hvað nú á að kalla það, koma
af sjálfu sér með staðreyndunum. Hann gerðist
íþróttamaður á nýjum sviðum, lærði á skíðum
og reyndi að verða nautabani (en var of þrek-
vaxinn, brjóstkassinn klemmdist illyrmislega
milli hornanna).
Áhrif frá Hamsun, Kipling
og Sherwood Anderson o. fl.
Samtímis kepptist hann við að gerast rithöf-
undur, skrifaði og ónýtti, og kannaði fyrirmynd-
ir.
Hvaða höfundar voru fyrirmyndir hans?
Við vitum hreint ekki neitt um samband hans
og fornsagnanna. Hins vegar vitum við með sanni,
að hann las Mark Twain — hann hefur sjálfur
látið þau orð falla, að allar amerískar nýbók-
menntir, sem lifa, eigi rót sína að rekja til Huckle-
berry Finn. Ennfremur las hann Knut Hamsun,
og hefur viðurkennt að hafa lært af honum. Hann
las Kipling og Sherwood Anderson, lærði að snið-
ganga lesti og ósiði þeirra, en lærði líka töluvert
af snilli þeirra og kostum.
Listin að skrifa rólega og óhlutdrægt.
En einkanlega las hann þó Flaubert, Turgenjev
og Tolstoi. Það, sem hann leitaðist við að læra af
þessum meisturum, var listin að skrifa rólega,
að halda sér við efnið (að skrifa efnislega), að
skrifa óhlutdrægt (objektívt), einkum og sér í
lagi um hið ofsafengnasta, ekki komast upp í
háa c í röddinni, enda þótt verið væri að lýsa
ástríðum og baráttu um líf og dauða. Hann reyndi
með öðrum orðum að læra af þessum rithöfund-
um þennan leyndardóm, sem var líka leyndar-
dómur fomsöguhöfundanna og honum sjálfum
var lífsnauðsynleg innri þörf.
Stíll Hemingways og sannleiksást.
Sem ávöxtur af þessu námi — og hinni lífrænu
liststefnu, sem alltaf bjó í honum —fæddist að
því er virðist hinn ofur einfaldi Hemingwaystíll.
Ekkert einasta orð ofaukið — staðreyndir, stað-
reyndir, staðreyndir! Framar öllu: Ekkert einasta
aukatiltekið bókfræðilegt orð, ekkert einasta ó-
hlutrænt (abstrakt) orð, ef á ejnhvern hátt var
hægt að komast hjá því. Það er fyrst og fremst
LÍF og LIST