Teningur - 01.01.1987, Blaðsíða 17

þar á verkið eingöngu til að gefa því
einhvern kraft, langtum frekar sýnist allt
skraut og munstur eiga sér ástæðu, eiga
sér raunverulegt líf, sem lýsir best um-
hverfinu sem það var skapað í og lista-
manninum sem skóp það (stundum er
eins og góð listaverk séu svo
nátengd lífinu að eðlilegar umhverfis-
skemmdir verða eins og þáttur í sköp-
uninni). Það þýðir að verkið sé fullkom-
lega einlæglega unnið, hvort sem um er
að ræða einfalt eða skrautlegt listaverk.
Munurinn er þessi á góðu verki og
slæmu. Listaverkið er látlaus hrópandi,
stendur fyrir framan þig og krefst þess að
þú lifir með því, og sé það fjarlægt skilur
það eftir tóm. Pað hrópar ekki: Hér er
ég, sjáið hvað listamaðurinn er snjall og
lipur og hæfileikaríkur. Lítum á Céz-
anne og Cézanneskólann, með þessu
hugarfari, Munch og Munchskólann,
Matisse og Matisseskólann, Picasso og
Picassoskólann (en hann hefur verið
ákaflega áberandi hérá landi), ogsvoöll
önnur stílbrigði þessarar aldar. Þannig
getum við fært okkur yfir í nútímann,
þar sem öllu ægir saman og tíminn hefur
ekki enn þá greint hismið frá kjarnan-
um.
Eg minnist sérstaklega á list frum-
stæðra þjóða, vegna þess að þangað leit-
uðu Nýmálararnir mikið og gera enn, en
það var þó sérstaklega í fæðingarhríðum
Nýja málverksins, einnig hefur frum-
stæð list verið aflvaki margra annarra
listastefna á þessari öld. Listamenn hafa
leitað í barnamyndir og myndir frum-
stæðra þjóða til að finna einhvern grunn
eða frum mannsins. Pegar þetta er tekið
beint og milliliðalaust upp verður þetta
eins og hver önnur klisja, gapandi óp út í
loftið. Hver einstaklingur er ekki frum-
stæðari en hann er. Þegar flett er í gegn-
um listatímarit og bækur síðustu ára,
sést að nokkur atriði koma fram aftur og
aftur hjá Nýmálurunum.
Fyrst er að nefna manneskjuna, ýmist
nakta eða í fötum eða þannig að vart er
merkjanlegt hvort hún er klædd eða
nakin. Algengast er að þessi manneskja
sé karlmaður í prófíl og expressjónískt
(eins og það er kallað þegar slettgangur-
inn er mikill) unnin.
Manneskjan sem stundum virðist
kynlaus er ýmsist ein innan um alls
konar slettur eða með einhverjum
ókennilegum hlutum. Algengast er að
það séu dýr sem sækja fyrirmyndir í
Cobra dýrin, sem þar áður voru sótt í
barnateikningar og frumstæða list. Al-
gengastur er ormurinn og svo eitthvað
annað dýr sem er óreglulegt í forminu
með V eða U kjaft sem stundum er
fylltur af tönnum. Dýrin eru einnig mjög
oft í prófíl.
í þriðju útgáfunni flækist þessi per-
sóna um innan myndrammans (með dýr-
inu eða án þess) ásamt ýmsum formum,
svo sem krossinum og frumformunum
og ýmsum pensilstrokum. Hauskúpan er
einnig mikið notuð og ef til vill eitthvað
eitt og eitt annað atriði.
Að mörgu leyti virðist skyldleiki í
þessum myndum við t.d. Cobra og
þýsku expressjónistana og egypsku mál-
verkin fornu á yfirborðinu. En þegar
Ieið á síðustu tvö eða þrjú árin hefur
þessi leit í fyrri tímabil dreifst og virðist
nú sótt í öll listatímabil sögunnar, allt
fram á þennan dag, þ.e.a.s. jafnt er leit-
að í gærdaginn sem í liðnar aldir. Við sjá-
um nú verk sem minna á renaissance-
málarana gömlu, konstrúktívistan, ame-
rísku abstraktlistamennina, popparana
og konseftúalistana svo dæmi séu tekin.
í þessum hrærigraut eru bæði slæmir
og góðir listamenn og svo algjörir fúsk-
arar, í samtímanum er oft enginn grein-
armunur gerður þar á. Skiptir þá stíl-
brigðið engu máli? Hvernig getur maður
greint hvað er gott eða slæmt verk, ef
það er svona mikiö til af listamönnum
sem allir virðast vera að mála sama hlut-
inn? Fyrir mér er list ekki auðskýrð.
Hún verður aðeins til þegar listaverkið
og listamaöurinn eru algjörlega eitt og
hið sama, fullkomin einlægni, þegar titr-
ingur sá sem blóðstreymið veldur nær út
fyrir líkama listamannsins og inn í lista-
verkið og út í umhverfið og myndar þann-
ig stöðuga hringrás. Þetta þýðir það í
raun og veru, að listamaðurinn verður
að hafa innilegan áhuga á því sem hann
er að vinna að, hvort sem hann er að
vinna með hversdaglega atburði, yfir-
skilvitlega (list er yfirskilvitleg) eða ab-
strakt, svo innilega að hann hreinlega lifi
í þeim og þurfi að rannsaka þá til þess að
komast af, eins og þegar manneskjan
þarf að kanna nýtt svæði sem hún sest að
á til þess að geta framfleytt sér og varist
veðri og vindum og öðrum utan að kom-
andi atriðum, þ.e. sameinast umhverf-
inu, nánast að fá á sig litbrigði umhverf-
isins.
í myndlistarskólum má sjá að tísku-
sveiflur geta verið af hinu góða, spennan
í kringum tískusveiflurnar geta oft verið
upphaf rannsókna, sem síðar skila per-
sónulegum niðurstöðum, þó oftast skili
straumurinn einum allsherjarhræri-
graut. Hin ýmsu listatímabil þessarar
aldar sýna góð dæmi, með meisturunum
fljóta góðir listamenn, sem detta niður
þegar þeir verða viðskila við hópinn og
aðrir sem halda því sem þeir hafa náð.
15