Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Side 19

17
Rýnt í sögu fornafnsins hvorgi, hvorugur
vhdauka aftast þar sem er gerð grein fyrir handritum, útgáfum eða orða-
söfnum sem stuðst var við og hvernig dæmaleit var háttað. Auk þess er
notast við dæmi í ýmsum orðabókum og seðlasöfnum. Einstaka dæmi var
mér bent á eða fann sjálf, ýmist af tilviljun eða með rafrænni leit.
I flestum töflum í 3. kafla er ritum raðað eftir ritunartíma. Með ritun-
artíma er átt við þann tíma þegar verkin voru samin. Stundum eru þau
aðeins varðveitt í yngri handritum og sá tími er þá oftast tilgreindur í
næsta dálki. Þannig er ritunartími Möðruvallabókartexta sagður 13. öld,
vegna þess að nær allar sögurnar þar eru taldar samdar á þeirri öld.
Handritið sjálft er hins vegar frá 14. öld. Önnur leið hefði verið að miða
við tíma handrits í öllum tilvikum. En sú leið er ekki gallalaus heldur því
að í ungu handriti geta varðveist úreltar orðmyndir og aldur handritsins
er því ótraust tímasetningarviðmið. Tímasetningar handrita eru yfirleitt
fengnar úr Ordbog over det norr0neprosasprog: Registre 1989.
Ástæða er til að nefna hér að dæmin úr ritunum sem liggja rann-
sókninni til grundvallar eru dæmi sem geta varpað ljósi á hlutfallslega
tíðni mismunandi orðmynda; þessi rit, eða tilteknir hlutar þeirra, hafa
yfirleitt verið orðtekin frá upphafi til enda og engin dæmi eiga að hafa
orðið út undan.6 Þannig er t.d. hægt að lesa úr einni töflunni hér á eftir
hvort var algengari mynd hvortki eða hvorki í tilteknu riti. Um dæmi úr
orðabókum og seðlasöfnum og önnur viðbótardæmi gegnir vitaskuld
öðru máli. Óvíst er hvað rataði á seðla orðtökumanna; þeir kunna að hafa
verið að slægjast eftir sérkennilegum eða sjaldgæfum dæmum en aldrei
ætlað að skrá öll dæmin í ritunum sem þeir orðtóku. Þessi viðbótardæmi
segja því lítið um tíðni en þau fylla vitaskuld út í þá mynd sem dregin er
upp í töflunum.
Eins og nefnt var í inngangi er fornafnið hvorgi, hvorugur heldur fátítt.
Þannig eru aðeins örfá dæmi um það í elstu handritunum og aðeins eitt
dæmi er í Nýja testamenti Odds Gottskálkssonar. Dæmi um fornafnið
sem fundust við þessa rannsókn (að frátöldum dæmum um hvor(t)ki sem
hluta fleygaðrar tengingar) eru innan við fjögur hundruð talsins. Það er
því ljóst að efniviðurinn hér er fremur rýr og oft verður ekki hjá því kom-
ist að geta í eyðurnar.
I nútímamáli er hvorugur ekki algengt heldur. Það er 32. algengasta
fornafnið í textunum sem liggja til grundvallar Islenskri ordtíðnibók (1991:
6 Auðvitað kann mér að hafa sést yfir stöku dæmi, en það á einkum við um rit þar sem
ekki var hægt að notast við tölvuleit. Ekki var leitað í alveg öllu Gamla testamenti Guð-
brandsbiblíu, sjá vibauka.