Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Síða 73

Rýnt í sögu fomafnsins hvorgi, hvorugur
7i
heldur hafi það verið stofninn hvorig- í heild. Illmögulegt er að greina á
milli þessara möguleika og í raun má þetta einu gilda.138
4-9 Hvernig var áhrifum -ig-/-ug-lýsingarorda á beygingu fornafnsins
hvorgi, hvorugur háttað?
Sætaskipti GI og beygingarendinga voru hafin þegar á tíma elstu ritheim-
ilda. Þá höfðu fyrstu skref fornafnsins hvorgi í átt að beygingu -ig-/-ug-
lýsingarorða jafnframt verið stigin. Það er hins vegar ekki fyrr en á 17. öld
að beyging fornafnsins er orðin alveg eins og lýsingarorðabeygingin.13?
hetta er því harla langur tími. í þessum kafla verður sjónum beint að
tengslum hvorgi við beygingu -!^-/-«<g-lýsingarorða og tímasetningum
varðandi þetta tvennt.
Hér að framan hefur víða verið nefnt að nf.kk.ft. hafi verið líklegur
uPprunastaður hins nýja viðskeytis -ig- í beygingu fornafnsins hvorgi. Við
sætaskiptin þarna, *hvorir-gi -* hvorig-ir, verður samt ekki til alger sam-
svörun við -zjg'/'Wg-lýsingarorðabeyginguna, því að þar gilti samdráttar-
regla á elsta skeiði: auðg-ir (ekki auðig-ir). Þegar viðskeytið -ig- kemst inn
í myndir á borð við ef.kvk.et. (hvorigrar) er hins vegar um að ræða algjöra
samsvörun við lýsingarorðabeyginguna. Þessarar samsvörunar verður
Wemma vart því að myndin hvorigrar kemur fyrir í elstu íslensku hand-
fitunum (um 1150-1220), sbr. töflu2.
Á 14., 15. og 16. öld bregður svo við að samdráttarreglan í lýsingarorð-
anum hættir smám saman að virka (sjá 3.7). Þar með aukast líkindi for-
nafnsins hvorgi og lýsingarorðanna allmjög; ekki af því að hvorgi fer að
draga dám af lýsingarorðunum heldur af því að lýsingarorðin fóru að líkj-
ast hvorgi að þessu leyti.
Þótt dæmi séu fá virðist mega ráða að viðskeytið -ug- hafi að mestu
tekið við af -ig- í beygingu hvorgi á 16. öld (sjá 3-8)> á sama tíma og -ug-
tekur við af -ig- í lýsingarorðunum. Úr því að sama breyting verður í for-
nafninu hvorgi og lýsingarorðunum má giska á að á þessum tíma séu
menn farnir að líta á fornafnsviðskeytið og lýsingarorðaviðskeytið sem
138 Ef það var stofn í heild sem breiddist út þá vaknar reyndar sú spurning af hverju
stofnarnir hvomg- og hvorski- gátu þá ekki breiðst út, rétt eins og bvorig-. Líklegt er að
myndirnar hvomgan og hvorskis hafi verið geymdar sérstaklega í minninu rétt eins og
myndin einskis sem þarf að læra og muna sérstaklega.
139 Beygingin er orðin alveg eins að undanskilinni þolfallsmyndinni hvomugan, sem
Var til staðbundin alveg fram á 20. öld (sjá 3*4)- Þar er þolfallsending strax á eftir rót, en
lýsingarorðabeygingin er þarna líka.