Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Qupperneq 74

72
Katrín Axelsdóttir
eitt og hið sama.140 Þegar svo er komið er kannski varla við öðru að búast
en að líkindin þarna á milli verði enn meiri.
A endanum varð öll beyging fornafnsins hvorgi eins og -ig-/-ug-\ýsmgdj-
orðabeygingin. Síðustu vígin voru að líkindum myndirnar hvorgi
(nf.kk.et.) og hvorki (nf./þf.hk.et.) sem lifðu fram á 17. öld en við tóku
hvorugur (hvorigur) og hvorugt (hvorigt) (sjá 3.9 og 3.10.1).141 Saman-
dregnar myndir í -(g-/-«íylýsingarorðabeygingunni líða undir lok á 16.
öld. Beygingarmyndirnar hvorgi og hvorki, síðustu myndirnar í beygingu
fornafnsins hvorgi sem höfðu ekki -;g-/-«g-beygingu, þokuðu fyrir nýjum
myndum ekki svo löngu síðar. Það er kannski engin tilviljun.
Hér að framan (3.9 og 3.10) reyndist ekki unnt að greina tímamun á
breytingunum hvorgi -> hvorugur (hvorigur) og hvorki -> hvorugt (hvorigt)-,
þær virðast hafa orðið um mjög svipað leyti. Það er heldur ekki að undra.
Um leið og myndin hvorgi þokaði fyrir hvorugur (hvorigur) hefur hvorug-
kynsmyndin hvorki stungið enn meir í stúf við beyginguna en áður og
þrýstingur frá -;//-«g-lýsingarorðum aukist. Myndin hvorki hlaut því að
hverfa fljótlega líka.142 Hér er einnig vert að nefna að myndin hvorki hefur
væntanlega haft stuðning af myndinni ekki (nf./þf.hk.et. fornafnsins
engi(nn)). Þegar sú mynd tók að þoka á fýrri hluta 16. aldar hefur staða
myndarinnar hvorki að líkindum versnað.143
Ekki þarf að koma á óvart að hvorgi og hvorki eru þær myndir sem
tóku síðast upp -z'g‘-/'Hg-beyginguna. Þetta voru langalgengustu myndirn-
ar í beygingu fornafnsins hvorgi og því ekki að undra að þær sýndu áhrifs-
breytingu meira viðnám en aðrar (sbr. nmgr. 133).144 Um nf.kk.et. fund-
140 I 4.7 hér að framan var talið ólíklegt að -;g-/-«g-lýsingarorð hefðu verið forsenda
þess að viðskeytið -ig- kom upp í beygingu hvorgi, m.a. af því að merking lýsingarorða-
viðskeytanna er önnur. Hér er hins vegar talið að menn séu farnir að líta á fornafnsvið-
skeyti og lýsingarorðaviðskeyti sem eitt og hið sama. Þetta kann að þykja þversagnarkennt
en því er til að svara að þegar á leið höfðu formleg líkindi aukist mikið og meiri líkur eru
á að menn hafi skynjað þetta tvennt sem eitt.
141 Myndin hvorkis (ef.et.kk. og hk.) hefur einnig verið nokkuð lífseig (þ.e. látið seint
undan þrýstingi frá -;g-/-«<g-beygingunni) en um þessa mynd eru tvö dæmi frá s.hl. 16.
aldar eins og fram kom í 3.5. En þar sem heimildir eru rýrar verður ekkert sagt um hvort
hún lifði alveg jafnlengi og myndirnar hvorgi og hvorki. Það kann þó auðvitað að vera.
142 Þessu má auðvitað snúa við: Um leið og hvorugkynsmyndin hvorki þokaði fyrir
hvorugt (hvorigt) hlaut karlkynsmyndin hvorgi að hverfa fljótlega líka.
143 Um fornafnsmyndina ekki og arftaka hennar, sjá Katrínu Axelsdóttur 2006. —
Mynd með -ig-/-ug- (hvorigt, hvorugt) var reyndar, eins og fram hefur komið, ekki það eina
sem gat komið í stað myndarinnar hvorki. Þarna gat líka komið hvorkirt/hvorkert.
144 Eins og nefnt var hér að framan (4.2) kann að þykja undarlegt að myndir með