Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Blaðsíða 76

74
Katrín Axelsdóttir
Eins og sjá má eru líkindin við hvorkirt/hvorkert talsverð en þó er ekki r á
undan f-inu í norsku dæmunum. Spyrja má hvort einhver tengsl séu milli
norsku og íslensku dæmanna eða hvort þarna sé um að ræða hliðstæða,
óháða þróun. Norsku dæmin eru frá því seint á 14. öld og fyrri hluta 15.
aldar og því mun eldri en íslensku dæmin sem eru frá því seint á 16. öld
og 17. öld.148 Tímasetningar benda því ekki til tengsla. En vissulega kann
myndin hvorkirt/hvorkert að hafa komið upp mun fyrr en dæmin benda
til. Það er því ekki hægt að útiloka norsk áhrif þótt þau séu ekki mjög
sennileg. En áhrif frá myndinni ekkirt/ekkert er miklu líklegri kostur.149
Hvorkirt/hvorkert er mynd sem kom upp við hlið annarrar nýrrar
myndar, hvorugt (hvorigt), í stað hinnar gömlu myndar hvorki. Nú er fáum
dæmum til að dreifa og erfitt að átta sig nákvæmlega á aldri þessara tveggja
nýjunga en í 3.10.3 voru líkur leiddar að því að breytingin hvorki -> hvork-
irt/)vorkert hefði orðið ívið fýrr en breytingin hvorgi -> hvorugur (hvorigur).
Mynstrið hvorgi (kk.) — hvorkirt/hvorkert (hk.) er líklegra mynstur í upp-
hafi en hvorugur (hvorigur) — hvorkirt/hvorkert. En um leið og myndin
hvorugur (hvorigur) tekur við af hvorgi stingur myndin hvorkirt/hvorkert í
stúf við beyginguna og ekki þarf að koma á óvart að hún hafi horfið.
Rétt er að minna á að breytingin hvorki -> hvorkirt/hvorkert er liður í
þeirri meginbreytingu á beygingu fornafnsins hvorgi sem fólst í því að
beygingarendingum var bætt við stofn. Hið sama á við um hvorki -> hvor-
ugt (hvorigt), en þar var farin önnur leið við að bæta úr endingarleysinu;
þar var algengt viðskeyti tekið (eða algengur stofn) og beygingarendingu
bætt við.
4.11 Samantekt
I þessum kafla hefur verið reynt að varpa ljósi á ýmislegt sem fram hafði
komið í 3. kafla. Nokkrum spurningum var varpað fram í upphafi (4.1) og
í köflum 4.2—4.10 var reynt að svara þeim. Fyrstu spurningarnar snerust
um meginbreytinguna, sætaskiptin svokölluðu. Síðan var sjónum beint að
myndum hinna nýju viðskeyta og tengslum fornafnsins hvorgi, hvorugur
við -zý-/-wg-lýsingarorð. Loks var fjallað um myndina hvorkirt/hvorkert.
148 Einnig er sá munur að norsku dæmin eru fyrri liður fleygaðrar tengingar en ís-
lensku dæmin eru fornafnsmyndir.
149 Fornafnsmyndirnar nokkurt og (eitt)hvert kunna einnig að hafa haft áhrif, bæði
hvað varðar ekki -> ekkirt/ekkert og hvorki -> hvorkirt/hvorkert. Ef myndirnar nokkurt og
(eitt)hvert eru hér fyrirmyndir eru áhrifin bæði frá endingu og síðasta hljóði i stofni: nokk-
ur-t, (eitt)hver-t.