Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Page 145

Til vamar hljóðkerfisreglu
H3
nefnifallsendingarinnar -r og það verkar þá á myndina dal-r og gefur dal-
Ur en hins vegar ekki á mó-r. Niðurstaðan úr þessari afleiðslu verður þá
dalur, mór, dölum, móum eins og vera ber.
Nú finnst kannski einhverjum að hér séu w-hljóðvarpssinnar bara að
gtípa í hálmstrá til að bjarga reglunni. Regluröðunin endurspegli bara
dinaröð málbreytinga og allir viti að M-hljóðvarp sé miklu eldri breyting
en w-innskot. Það getur þó ekki verið öll sagan þar sem w-hljóðvarp og
"•innskot eru ekki bara einhverjar breytingar sem áttu sér stað fyrir
mörgum öldum heldur verka þær líka á ný orð og jafnvel tökuorð í mál-
inu. í öðru lagi má sýna fram á að röð reglna skiptir víða máli í hljóð-
kerfisfræði af þessu tagi. Þannig nefnir Eiríkur Rögnvaldsson (1983:173)
skemmtilegt dæmi um samspil framgómunar og brottfalls sem sýnir
þetta vel. í máli sumra þeirra sem hafa svokallaðan bð-/gð-framburð fell-
Ur /ð/ brott (eða samlagast undanfarandi lokhljóði). Þegar þetta gerist
lenda /g/ 0g /i/ hlið við hlið í orðmyndum eins og sagði en þetta /g/
framgómast ekki eins og það gerir þó almennt á undan /i/ í íslensku, t.d.
r ntðmyndum eins og saggi. Þessu má lýsa með regluröðun eins og sýnt
erí (7):
baklæg gerð: sag-ði sagg-i
framgómun: — sac:-i
brottfall: sag:-i —
yfirborðsgerð: [sak:i] [sac:i]
þessu má sjá að það er ekki bara beiting w-hljóðvarps sem er háð inn-
byrðis röð hljóðkerfisreglna og kerfisbundnar undantekningar má finna
frá fleiri hljóðkerfisreglum en M-hljóðvarpi. í næsta kafla verður hugað
nánar að þessu og sýnt að finna má undantekningar frá mörgum reglum
Sem venja hefur verið að kalla hljóðkerfisreglur í íslenskri málfræði und-
anfarna áratugi. Undantekningar eru því ekkert einsdæmi þegar kemur að
hljóðvarpinu og geta vart skoðast einar og sér sem rök fyrir dalandi virkni
þess.
4- Samanburður við hljóðkerfisreglur
Við getum í raun sagt að flestar þær reglur sem venja er að kalla hljóð-
kerfisreglur séu með sömu einkennum og w-hljóðvarpið, þ.e.a.s. þær virka
ekki alls staðar þar sem umhverfi þeirra virðist fyrir hendi og það finnast
þyí undantekningar frá virkninni. Þetta eru þá t.d. reglur eins og aðblást-
Ur> ffamgómun, lokhljóðun á undan n og Z, d-innskot og frálíking, auk