Vera - 01.02.1986, Blaðsíða 24

NAMSLAN
— „I fyrstu voru þaö karlar sem menntunina hlutu, en
meö árunum hafa menntunarmöguleikar kvenna auk-
ist. Ekki síst vegna tilvistar Lánasjóðs íslenskra náms-
manna.“ — Segir Svala Sigurleifsdóttir í grein í 2. tbl. 4.
árg. (1985) af Sæmundi, málgagni SÍNE, Samband ís-
lenskra námsmanna erlendis. Vera fékk Svölu til viðtals
viö sig um þýðingu Lánasjóðsins fyrir konur.
— Hver eru tengsl þín við
Lánasjóðinn?
Þau helst aö ég tók lán hjá
LÍN í um fimm ár þegar ég var
í myndlistarnámi erlendis. Ég
var virk í nokkur ár í SÍNE-
deildum úti og var svo formað-
ur SÍNE hér heima seinasta
skólaár.
— Hvað er SÍNE?
SÍNE er skammstöfun sem
stendur fyrir Sambandi ís-
lenskra námsmanna erlendis.
Flestir þeirra sem nema
erlendis eru í framhaldsnámi
aö loknu námi hér heima. Nú
eru fjölmargar konur að nema
hin ýmsu fræði víða um lönd.
— Hvaða máli hefur tilkoma
Lánasjóðsins skipt fyrir mögu-
leika kvenna til að afla sér
menntunar?
Öllu! Lánasjóðurinn skiptir
öllu fyrir konur sem ekki eiga
fjársterka að. Lánasjóðurinn
hefur verið konum mjög mikil-
vægur frá því lögin frá 1967
voru sett um hann. Þessi lög
gjörbreyttu möguleikunum.
Enda hafa konur síðan keppst
við að mennta sig. í um
fimmtán ár hafa konur getað
stundað hvaða nám sem var,
hvar sem var, svo framarlega
sem þær höfðu þá hæfileika og
þá þrautsegju sem til þurfti.
Fjárhagslega hafa einhleypar
konur, í það minnsta, getað
þetta. Það er erfiðara fyrir kon-
ur með börn og maka að fara
hvert á land sem er til náms.
Þetta er ofboðsleg breyting
frá því sem áður var. Hér fyrr-
um voru það aðallega synir
embættismanna og velstæðra,
plús einstaka fátækt séní á
óendurkræfum styrkjum sem
menntunina hlutu. Enda ber
sagan þess merki. Það var
24
ekki hún Jónína Hallgrímsdótt-
ir sem var hér fyrrum í náttúru-
fræðileiðöngrum og ekki var
það Sveinbjörg Egilsdóttir sem
þýddi Kviður Hómers úr frum-
málinu.
— Það voru nú þó nokkrar
konur sem fengu góða mennt-
un hér fyrr á öldinni.
Þær voru fáar enda mjög
erfitt allt. Núna fyrir jólin kom
frábær bók út eftir Elínu
Pálmadóttur um myndhöggv-
arann Gerði Helgadóttur. Þar
má sjá svart á hvítu hvílíkt mál
það var fyrir unga stúlku og
fjölskyldu hennar að koma
henni í höggmyndanám á Ítalíu
árið 1948. Þá var Gerður
tvítug. í þessari bók má lesa
um allt það sem kona, sem hef-
ur mikinn faglegan metnað,
verður að leggja á sig.
— Gera konur sér fulla grein
fyrir mikilvægi LÍN fyrir þær?
Já, á þann hátt að þær hafa
óspart notfært sér Lánasjóðinn
til að öðlast menntun. Hins
vegar finnst mér sem það vanti
heilmikið uppá að þær standi
vörð um það frelsi til menntun-
ar sem tilvist Lánasjóðsins
veitir þeim. Sú ríkisstjórn sem
nú situr hefur gert hverja atlög-
una á fætur annarri að Lána-
sjóðnum síðustu árin og nú
virðist sem jafnrétti til náms til-
heyri fortíðinni. Því miður. Að
minu mati eru samtök náms-
manna mjög veik núna. Konur
ráða mest litlu í Stúdentaráði
Háskóla íslands og satt að
segja er ástandið í þeim stúd-
entasamtökunum ekkert
minna en skandall. Vaka og
Umbótasinnar sem þar ráða
ríkjum verja hagsmuni náms-
manna ekki að því mér sýnist.
Ég skil ekki hvernig konur í H.í.
geta horft upp á þessa hörm-
ung.
— Hvað með SÍNE?
Ja, Guðrún Ögmundsdóttir
er i stjórn SÍNE núna! En starf
SÍNE byggist á virkni deild-
anna erlendis. Þar eru konur
ekki nógu virkar finnst mér.
Nokkrar SÍNE-deildir eru feiki
duglegar en flestar láta lítið í
sér heyra. Vonandi breytist
það á næstu mánuðum því þeir
verða afdrifaríkir fyrir náms-
menn erlendis.
— Njóta konur jafnréttis við
úthlutun námslána úr LIN?
í lögum og reglugerð um LÍN
er fjallað fyrst og fremst um
einstaklinga og þar eru þeir all-
ir jafnir. Það eru börnin sem
setja konur við nám í aðra að-
stöðu en karla við nám. En það
eiga ekki allar konur í námi
börn. Konur fá lán til barns-
eignarfrís og síðan ákveðið
hlutfall af framfærslukostnaöi
fullorðins fyrir barnið. Mér
finnst það hlutfall nokkuð lágt.
En nám krefst óhemju vinnu og
það gerir barnauppeldi líka
þannig að það kemur upp viss
togstreita. Ef tveir námsmenn
með barn eða börn búa saman
standa þau oft frammi fyrir því
að annað þeirra verður að
hægja á sér í námi eða jafnvel
hætta. Oftast er það konan
sem tekur börnin fram yfir. Það
að hægja á sér í námi er mis-
erfitt eftir námsgreinum og
námslöndum. Til dæmis lánar
Lánasjóðurinn ekki fyrir skóla-
gjöldum þar sem þau tíðkast,
aðallega í Bretlandi, Bandaríkj-
unum og Kanada, nema náms-
maður sé í fullu námi. Þetta
þýðir fyrir konur í þessum lönd-
um, í aðstöðunni sem við vor-
um að tala um, að þær verða
að hætta. SÍNE hefur mjög
viðrað þetta mál við stjórn LÍN
og hún jafnvel sett það inn í til-
lögur að reglugerðarbreytingu
seinasta vor, en þá gerði kon-
an Ragnhildur Helgadóttir sér
litið fyrir og strikaöi þá breyt-
ingu út. Það er ekki nóg að
kjósa konur. Það verða að vera
konur sem sýna öðrum konum
samstöðu.
— Velja barnakonurþá ferkar
að nema í Skandinavíu en
Bandaríkjunum?
Ég hef ekki handbærar tölur
sem sýna fram á það, en ég
þekki af eigin reynslu að náms-
menn með börn reyna að kom-
ast til landa þar sem möguleiki
er á að koma börnum á barna-
heimili, fá ódýra læknishjálp
og aðra félagslega fyrir-
greiðslu. Það er ekki eftirsókn-
arvert að vera blönk meö veikt
barn í New York til dæmis.
— Af og til er rætt um hvort
rétt sé að konur sem giftar eru
tekjuháum mönnum eigi að fá
námstán.
Mér finnst ekki sanngjarnt
aö það sem er lífeyrir einnar
konu séu svo bara vasapen-
ingar konunnar sem situr viö
næsta borð í skólanum. En
þessi spurning er töluvert flók-
in því það vill gleymast aö
námslán eru miðuð við LÁG-
MARKS FRAMFÆRSLU-
KOSTNAÐ samkvæmt opin-
berum tölum en ekki því hvað
eyðslusamir námsmenn geta
mögulega komið í lóg. Maður
sem Lánasjóðurinn lítur á sem
hátekjumenn er kannski bara
rétt í meðallagi í samfélaginu.
Ef konan fer í nám þá verða
þau kannski að bíða með að
endurnýja bílinn, eiga í erfið-
leikum með að greiða lánin af
íbúðinni og svo framvegis. Það
eru líka margir menn til sem
gætu vel hugsað sér að auka
við menntun sína en vilja það
ekki því lifistandard þeirra nú
er ekki sá sami og Lánasjóður-
inn miðar við. Þessi spurning
er því ekki tímabær nú. í
augnablikinu eru námsmenn í
algerri varnarstöðu og ekki út-
séð um hvort mörgum þeirra
tekst að stunda nám út vetur-
inn.
— Eru allir háskóla- og sér-
skóianemar á lánum frá Lín?
Um helmingur námsmanna
við Háskóla íslands eru á lán-
um. Þetta er breytilegt hvað
J