Vera - 01.12.1991, Side 12

VELFERÐARKERFI
KARLA
F Y R I R
í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar, „Velferö ó varan-
legum grunni", og frumvarpi
til fjórlaga fyrir óriö 1992 eru
boöaöar margháttaöar
breytingar á íslensku vel-
feröarkerfi. í oröi kveönu er
markmiðið aö veita þeim
þjónustu sem helst þurfa á
henni aö haláa og láta hina
greiða fyrir hana sem betur
eru staddir. En stenst þetta
markmið nánari skoöun?
Hvaöa áhrif hafa þessar
breytingar á líf og kjör
kvenna?
Á undanförnum árum hefur
töluverð umræða átt sér stað
um velferðarkerfið, bæði hér-
lendis og erlendis. Virðast
flestir sammála um að vel-
ferðarkerfið sé í kreppu sem
lýsi sér í því að það sogi til sín
sífellt meira fjármagn án þess
að þjónusta þess batni að
sama skapi. En það er líka
nokkurn veginn það eina sem
fólk með ólík lífsviðhorf getur
verið sammála um þegar
velferðarkerfið er annars veg-
ar. Þegar kemur að því að skil-
greina markmið, leiðir og íjár-
mögnun eru margar skoðanir
á lofti.
Hér á landi hafa stjórn-
málamenn öðrum fremur
markað umræðunni farveg og
ákveðið að hún skuli snúast
um íjármuni og fjárhagsvanda
ríkissjóðs. Þeir boða niður-
skurð og í skugga hans reyna
allir sem eitthvað eiga í húfl að
hanga á sínu eins og hundar á
roði. Ótti grípur um sig og þau
sem láta sér annt um velferð
hlaupa í vörn fyrir kerfi sem
þau eru mjög missátt við. Við
slíkar aðstæður er lítið rúm
fyrir gagniýna hugsun og hug-
myndafræðilega umræðu.
En hvaða hugmyndir búa
að baki núverandi velferðar-
kerfi og hvernig þjónar það
ýmsum hópum samfélagsins
s.s. konum?
Grunnurinn að íslenska
velferðarkerfinu var lagður á
íjórða og fimmta áratugnum og
hugmyndirnar voru sóttar til
Bretlands í s.k. Beveridge-
skýrslu. Sú skýrsla dregur
nafn sitt af Beverídge lávarði
sem var í forsæti ríkisskip-
aðrar nefndar sem undirbjó
bresku velferðarlöggjöfina.
Guðrún Jónsdóttir félags-
ráðgjafl gerir þetta m.a. að
umtalsefni í athyglisverðu við-
tali sem birtist við hana í
aukablaði BSRB-tíðinda frá
júlí 1989, en það blað var ein-
mitt helgað velferðarkerfinu.
Þar segir Guðrún m.a.: „Beve-
ridge-skýrslan ber það glöggt
með sér að velferðarhugmynd-
irnar eru fýrst og fremst
stjórntæki. Þær eru náttúru-
lega hápólitískar vegna þess að
í þeim felst mjög ákveðin hug-
myndafræði sem í stuttu máli
felst í því að líta svo á að fjöl-
skyldan; karl, kona og þeirra
börn, sé hin eðlilega og sjálf-
sagða efnahagslega eining. Því
er löggjöfin miðuð við það að
maðurinn afli tekna og fram-
fleyti íjölskyldunni iýrst og
fremst með sinni vinnu, konan
sinni umönnunarhlutverkinu
á heimilinu, en tiyggingakerf-
ið, eða velferðarkerfið, sé sá
bakhjarl sem komi henni og
börnunum til aðstoðar ef fyrir-
vinnan fellur frá. Það sem
þarna gerðist breytti ekki í
grundvallaratriðum gerð þjóð-
félagsins, heldur varð þvert á
móti til að festa hefðbundið
fyrírkomulag í sessi og halda
þjóðfélagsgerðinni í ákveðnum
skorðum."
Á þessum tíma var atvinnu-
þátttaka giftra kvenna mun
minni en hún er í dag og nægir
í því sambandi að líta til ársins
1960 hér á landi. Þá var
atvinnuþátttaka giftra kvenna
rétt um 20% en hún er í dag
komin yflr 80%. Þetta hefur þó
ekki breytt efnahagslegri stöðu
kvenna í neinum grund-
vallaratriðum af þeirri einföldu
ástæðu að laun þeirra nægja
þeim ekki til framfærslu. Giftar
konur eru eftir sem áður
efnahagslega háðar eigin-
mönnum sínum en þó gera
tekjur margra þeirra það að
verkum að fjölskyldurnar ná
að skríða yflr fátæktarmörkin,
enda er atvinnuþátttaka mest
meðal þeirra kvenna sem giftar
eru mönnum sem hafa rétt
rúmar meðaltekjur og þaðan af
minna. Einstæðar mæður eru
aftur á móti efnahagslega háð-
ar velferðarkerfinu sem er þó
ekki traustari bakhjarl en svo
að mjög margar þeirra lenda
undir fátæktarmörkum.
Atvinnuþátttaka giftra
kvenna hefur heldur ekki haft í
för með sér neinar grund-
vallarbreytingar á velferðar-
kerflnu. Það byggir eftir sem
áður á þeirri meginhugmynd
að uppeldi, umönnun og dag-
leg þjónusta við einstaklingana
sé á ábyrgð fjölskyldunnar (les:
kvenna) og þar sé æfinlega
einhver til staðar til að sinna
þessum hlutverkum. íslenska
skólakerfið er kannski óræk-
asti vitnisburðurinn um þetta
- stuttur skóladagur, margir
12